Gramático

Cuome Romániço funtionan

Romániço es on linguaġo rigorose aglutiniva, cuod es dicer che li consistan tote ec radiços et regulasca afixos. Tale la linguaġo es multe símila ad on completo de Lego-bricos, pro che homi potan combiner presche álica cunche radiço cum álica cunche áltera radiço aut afixo por creer vocábulos en álica cunche categorío di gramático.

Exemple, de la radiço bel-:

Che omna vocábulo en Romániço es constructita en ecuista manario haban la abantaġo di multe diminutioner la numbro de la vocábulos sapenda por eser comprensata, pro che se homi sapan dicer penser Románice, homi jam sapan dicer penso, pensanto, pensanta, et tale pluse — etiam se homi jamás ántee incontrin ecuila vocábulos.

Pluse, ci es sufiçanta afixos en Romániço che homi potan fácile inventer vocábulos convenanta ad la besonio di ecuila instanto; se homi no sapan la vocábulo por feda, exemple, homi sempre potan dicer desbela. Facte, lo etiam sufiçan dicer desjurno vice di nocto se homi deban.

Homi remarches che Romániço es plu exacta cam multa nationisca linguaġos en la senso che on radiço generale apertinan ad mere una categorío di gramático. Exemple, “Google” es on substantivo, mas Anglense homi potan user li como je on verbo por dicer “cercher per Google”. En Romániço, homi índican la uso je on instrumento per -ij-, dunche “cercher per Google” es Google-ijer et “cerco per Google” es Google-ijo. Símile, “poner on corono sur la cápito di álicu” no es coroner, cuome en áltera linguaġos (Anglensa to crown, Francensa couronner, Hispanensa coronar), mas coronizer (-iz- significanta “proviser per”); tala coron-pono es on coronizo.

Parauler Romániço

Alfabeto

La alfabeto di Romániço continan 25 líteros — 5 vocalos et 20 consonantos:


  1. Pronuntiata [k] abante omna líteros ecepte je e et i, ube li es pronuntiata [ʦ]. Scribata ch por conserver la sono di [k] abante e et i, ç (aut, alternative, cz) por conserver la sono di [ʦ] álter-loche. En olima témporo, c representin [ʦ] en omna positiono, k je [k] en omna positiono, cuod ficin la orthografío plu fácila mas anche plu artificia en aspecto: Grekos paraulan Grekenso vice di Grecos paraulan Grechenso.
  2. Pronuntiata [g] abante omna líteros ecepte je e et i, ube li es pronuntiata [ʤ]. Scribata gh por conserver la sono di [g] abante e et i, ġ (aut, alternative, gx) por conserver la sono di [ʤ] álter-loche.
  3. Usata mere en neasimilita vocábulos “extranearia”.

Digramos

Cuom Anglenso, Romániço usan la lítero h combine cum cuida áltera líteros por fricativifer los:


  1. Transscribébila anche per cx.
  2. aut aut t, se plu fácila

En omna áltera casos, homi pronunties cascuna consonanto aparte, etiam cuande la metípsima consonanto es dupla:


Difthongos

Ordinarie, cuande dua vocalos aparan cume en on vocábulo en Romániço, homi pronuntian amba los aparte. (Ex., homi pronuntian coercer como co-er-cer.) Cuida vocalos, por áltera parto, combinezan cum áltera vocalos por producter sonos pronuntienda como on sola sílabo (aut próxime sola). Homi nominijan ecuista combinezema vocalos difthongos.

La líteros i et u, ube los no es la sola vocalo en on radiço et es imediate secuata aut antevadata da on diferanta vocalo en la metípsima vocábulo, productan on “acensanta” (aut “creçanta”) difthongo (ex. ia, ie, io, iu, ua, ue, ui, uo).


*Cuome cunche es plu fácila ad la paraulanto

Post la líteros c aut g, la lítero u sempre productan on difthongo ube secuata da áltera vocalo, etiam áltera u. (Áltere, homi incore pronuntian dua metípsima vocalos aparte.)

La líteros i et u, anche productan la “decensanta” (aut “descreçanta”) difthongos ai, ei, oi, au, et eu, mas mere post vocalos en la metípsima radiço:


Accento

Generale, homi accentizan vocábulos en Romániço ye la anteúltima sílabo, cuome en fortuno [for-'tu-no] et mentiono [men-'tjo-no]. La eceptos di ecuista régulo es:

Homi tamen accentizan ecuista vocábulos ye la sílabo anteúltima adjuntinte on sufixo cua cambian la positiono di la accentizita vocalo en la vocábulo et fiçan li accento secondaria: herédito, mas hereditanto [he-ˌre-di-'tan-to].

Ecuista diacríticos, cuancam útila en impreso, no óbligan en scribo; homi potan scriber aut spectáculo aut spectaculo, condicione che homi mémoran pronuntier li [spek-'ta-ku-lo].

Artículos

Le artículo es on tipo di adjectivo cua índican chi la discusato es álico particulara, neparticulara, aut única.

En Romániço, ci es tri tipos di artículo — nula, nedefinita et definita:


La nula artículo

La absentitio di on artículo es nominijata la nula artículo. Abante on singulara substantivo, li índican che on persono aut coso discusata es on única aut áltere necontébila, ordinarie abstractos, (ex., opinistío, verumitio), institutionajos (ex. eclesio, et, en cuida paesos, hospitalo), substantios (ex., acuo, ligno), vocábulos aut frasetos funtionanta cuom adverbios (ex. manuo en manuo), et propria nóminos (ex., Albert Einstein, Los Alamos).

User la nula artículo abante on contébila substantivo fiçan li necontébila:

La absentitio di on artículo abante on substantivo plurala (et tale contébila) en Romániço potan constituter aut on generisca artículo aut mere on nedefinita artículo elisionita:


La artículos nedefinita

Le artículo nedefinita índican che la introductato es on neparticulara membro di on claso di símilos, et en Romániço es on:

Secuate da on adjectivo, on ipse potan indicher on persono aut on coso. Por indicher plura personos aut cosos, homi aut convertan la adjectivos ad plurala substantivos:

Homi no custume cambiejan la nedefinita artículo en Romániço secuno numbro (on bagatelo, on bagatelos, on granda, on grandos), mas por descripter on pluralo cua no haban on plurala formo (ex., líteros, cifros, familiisca nóminos), homi usan onas:

Por emfaser che la paraulanto no cognoçan la introductato, Romániço usan álica:

Alternative, homi potan user cuida por indicher che la introductato, cuancam particulara, no es specifichita, aut che li es necognoçata da la paraulatario:


La artículos definita

Le artículo definita índican che la introductato es jam mentionita, es en la pública dominio, es definitionuta, aut es áltere on particulara membro di on claso di símilos. Romániço haban dua artículos definita; la maxim frecuenta es la:

Homi no custume cambiejan la definita artículo en Romániço secuno numbro (la hómino, la hóminos, la calva, la calvos), mas por descripter on pluralo cua no haban on plurala formo (ex., líteros, cifros, familiisca nóminos), homi usan las:

Homi ye cuida témporos usan la definita artículo por indicher on únupla, contébila substantivo generale, cuancam homi juste et neambigue façan lo per le, la áltera artículo definita en Romániço:

Secuate da on adjectivo, la ipse, cuom on, potan indicher on persono aut on coso. Por indicher plura personos aut cosos, homi convertan la adjectivos ad plurala substantivos:

Remarches che áltera Romancios usan on definita artículo cuande la introductato índican parentitio, on parto di homuya córporo, on vesto, aut áltera coso familiara ad la paraulanto, mas Romániço no:

Substantivos

Le substantivo es la nómino di on persono, on loco, aut on coso, et haban dua tipos: comuna et propria.


Comuna nóminos

Comuna nóminos es generisca vocábulos cua índican membros di clasos di personos, locos, aut cosos. En Romániço, omna comuna nómino finan per -o:

La pluralo adjuntan -s:

Homi potan substantivifer nesubstantivo mere per adjunter -o ad la radiço:

Homi no confundes la -o di substantivos en Romániço ad la -o masculisca di Hispanenso et Italienso; omna substantivos en Romániço sive máscula, sive fémina, sive neutra, sive epicena, finan per -o. Dunche por specificher che on substantivo es máscula aut fémina, homi potan adjunter -as- aut -is- ad la radiço:

Notes che homi uses -as- et -is- mere por eviter posíbila confusitio. Paraulante sopre Senioros Smith, exemple, homi forse besoniun distinguer Senioraso Smith de Senioriso Smith, mas no adparaulante uno aut la áltero directe (cascunos es Senioro Smith).


Propria nóminos et extranearia vocábulos

Propria nóminos nominizan personos, locos, aut cosos particulara, et como ecuilos no haban gramatichisca finajos; homi tractan los como je nealterifébila extranearia mutuedos, pronuntienda tam próxime ad la originiscos cam posíbila secuno la límitos di la fonetichisca sistémato di Romániço. Je los indígene scribita per la Romana alfabeto (inclusante Latinensa transscribos je Grechensa, Bibliisca et áltera nóminos) homi transscriban sine cambio; je los scribita per áltera alfabetos homi transscriban fonétiche. Tala vocábulos inclusan nóminos di individuos et anche vocábulos cua es exclusive nationisca aut lochisca:

Homi debeban user anche la extranearia formo plurala, se li existan et homi sapan li: una fida'i, dua fida'iyin, una pound, dua pounds. Se li no existan aut homi no sapan li, homi potan pluralifer la adjectivos di la vocábulo, se li existan et ube necesa, aut adjunter -(o)s (cum la stricheto): dua fida'i, dua pound, las fida'i, las pound, fida'i-s, pound-os.

Cuande homi sapan che on personisca nómino es on nationisca varianto di on internationa comuna nómino (ex, John, Jean, Giovanni, Juan, Hans, et la multa áltera decendantos di Bibliisca Yohanan), homi potan user la nómino sine cambio, aut user luya formo Latinensa aut Latinensifita secuno la secuanta normos:


* Propria nóminos transscribita como Gu- Romancie homi transscribes hic como V- [w].

Homi potan elisioner la desinentios di propria nóminos Latinensa aut Latinensifita en Romániço por adjunter sufixos: Iacobus, Iacobisto, Iacobus Iacóbido.


Propria nóminos Romanicifita

Homi potan, se tale inclinata, pluse vader et complete Romanicifer nóminos Latinensifébila (inclusante le loc-nóminos) per le facer lo secuanta:


Cuome cunche homi transscriban nóminos, omna los haban tria formos: curta, familiara diminutioniva, et afectionosa diminutioniva. La unésimo homi productan per simpla truncationo, cuande posíbila; la duésimo per le adjunto je -i ad on curta formo aut -et- ad on longa formo; la triésimo per le adjunto je -uci- ad álica cunche formo:

Fine, homi potan traducter directe ad Romániço nóminos cua facte es Anglensifos je áltera nóminos:

Vides Nóminos en Romániço por on listo di Romanicifita nóminos.


Paesos et gentilicios

La nómino di paesos, océanos, et internationa fluvios et montaneados retentan sua Latinensa (aut Latinensifita) formos, mas conforme ad la orthografío di Romániço et, ube necesa, alterifite pro regulaschitio:


* De on acrónimo de la 19ésima século por “United States of North America”

En multa linguaġos, la nómino di la habitantos di on paeso es cuidi-vece la basamento por la nómino di la paeso et di la linguaġo (ex., “Anglia” et “Anglenso” de la anticua Ængle), cuidi-vece lo inversa (ex., “Congano” de “Congo”). En la duésima caso, la linguaġo potan vice derivationezer de la ethno cuya linguaġo li es (“Hispanenso” case di México), aut haber sua propria nómino (“Suahilio” case de Chenia).

Cuancam ecuisto es vera anche en Romániço (Anglia aluse je la Anglos, Conganos aluse je Congo), homi nominizan pópulos moderna aluse no je la ethno de cua los decendin, mas je la paeso di cua los es civos. On persono legasche habitanta Anglia, dunche, es on Angliano, sive ethne Angla sive no; on civo di Britania es on Britaniano — lo no importan che la anticua Britanos cua donin ad Britania sua nómino no plu existan.

Homi potan stenografier la nóminos di linguaġos per la adjunter -enso ad la nómino di on paeso, exemple Ċinenso “la linguaġo di Ċina”, plu specifichébila como Mandarinenso, Guandonghenso, aut multa álteros. Usonenso referentian Anglenso Americana. Gualienso “la linguaġo di Gualia”, por áltera parto, no es Gualenso, mas Anglenso; pro ecuilo, homi generale plu exacte nominizan on linguaġo aluse no je la paeso cua paraulan li, mas je la pópulo cua unésime paraulin li (Anglenso “la linguaġo di le Anglo”, ube cunche li hábitan; Anglienso “la linguaġo di Anglia”).

Majusculifer

Romániço majusculifan la unésima lítero di on vocábulo cuande:



Pronominalos

On pronominalo es on vocábulo cua referentian aut la parti-prendantos en la discurso eventanta (ex. mi, vi) aut álicu aut álico mentionita en ecuila discurso (ex., li, los, ecuilos). En Romániço, ci es sesa diferanta tipos di pronominalo: personisca, reflectiva, posesisca, demonstrativa, relativa, et nedefinita.


Pronominalos personisca

Por stricte parauler, ci es mere sesa personisca pronominalos en Romániço:

Los desideranta expreser on plu alta grado di familiaritio aut anticuesca saporo paraulante ad únupla persono (ex., ad familiano aut íntima amico) potan user la secundaria pronominalo ti.

Notes che li referentian álica cunche ento di la triésima persono, nedicernante la sexo aut animationatitio:

Áltera linguaġos divisan la triésima persono secuno sexo, animationatitio, etc. Ecuista diviso no es necesa en Romániço, mas es traductébila per la secundaria pronominalos il / ilos (máscula), el / elos (fémina), et ol / olos et ul / ulos (neutra*):


* Ol inclusan mere entos nehumana; homi índican humana entos di sexo nedeterminationita per ul.

Omna ecuista pronominalos referentian entos specifichita, mas ci es anche dua pronominalos en Romániço por referentier ad diferanta tipos di entos nespecifichita. La unésima de ecuistos es homi, usata por referentier on nespecifichita persono aut personos generale, e.e. “le persono”:

La duésima es lo, usata por referentier on situationo aut circumstantio, cuom la tempo, aut ad la continedo di la ántea fraso:


Pronominalos reflectiva

On pronominalo cua referentian la subjecto di on propositiono nominijezan reflectiva. En Romániço, ecuisto es identa ad la pronominalos personisca — ecepte ecuilos di la “triésima persono” (li, los), omna cua usan si:

Se homi useban áltera pronominalo cam si en la última dua exemplos, lo significheban che la subjectos vúlnerin álicu áltera, no si ipsa:

Mémores che si referentian mere la subjecto di la propositiono en cua li es ponita, cua no sempre es la ċefa propositiono di la fraso.


* On infinitivo aut on participio cum on complemento ecuívalan ad on aparta propositiono.

Pronominalos posesisca

Posesisca pronominalos monstran cuo apertinan ad cua, et en Romániço es:

La reflectivo es sua, et homi potan user iluya, eluya, oluya et uluya por specificher la sexo. La nedefinito es homuya. La posesisca pronominalo di ti es tua.


Pronominalos et adjectivos demonstrativa

Romániço haban tria demonstrativa adjectivos — ecuista, ecuila, et tala — cua homi usan por indicher on referento secuno luya proximitio aut cualitio:

Homi potan user omna tria vocábulos sine cambiejo como pronominalos por la substantivos je cua los referentian:

Transformite ad reala substantivos (per adjunto je -o ad sua radiços), los signífican no mere “ecuista/ecuila coso” mas “ecuista/ecuila afaro aut facto”.


Pronominalos relativa & cuestionisca

Relativa pronominalos referentian ad on persono aut coso expresita aut implicita en áltera propositiono:

Remarches che cua es nevarianta, etiam cuande li remplacian on substantivo plurala:

Homi potan user relativa pronominalos en Romániço anche como cuestionisca pronominalos:

En ecuista caso, la pluralo di cua, cuande necesaria, es cuos:

Cuestionisca pronominalos generale ponezan unésima en on fraso, mas ultre ecuisto la órdino je vocábulos en on Romániça fraso no altereçan post che homi transforman la fraso ad on cuestiono:


Pronominalos nedefinita

Nedefinita pronominalos es los cua no referentian on particulara persono aut coso: álicu, álico, nulu, nulo, omnu, omno, cascunu:

Adjectivos

Adjectivos es vocábulos cua atribuan on cualitio ad on persono aut on coso. En Romániço, omna adjectivo finan per -a:

Homi potan adjectivifer álica cunche neadjectivo mere per cambier luya finajo ad -a. Homi potan adjunter anche -isc- (“concernanta”), -os- (“abunde habanta”), aut áltera afixo ad la radiço di la vocábulo, secuno la signífico cua homi desíderan expreser:

Inverse, homi potan transformer álica cunche adjectivo ad on substantivo per cambier luya finajo ad -o:

Cuod no es dicer che ecuilo sempre es necesa, pro che adjectivos frecuente potan funtioner sine cambio cuom substantivos:

En ecuila casos, por indicher che on adjectivo descriptan on pluralo, homi usan las vice di la:

Álter-case, descriptante la pluralo di on substantivo cua no haban on plurala formo en Romániço (familiisca nóminos, exemple), homi potan adjunter -s ad la adjectivos:


La pono je adjectivos

En Latinenso et la Romancios, adjectivos et participios custume directe secuan substantivos, ecepte je adjectivos sopre belitio, granditio, cuantitio, bonitio, aut veritio, cua antevadan la substantivo modificata. Poner adjectivos cua custume secuan on substantivo abante li potan cambier la signífico en manarios no sempre evidenta:

Pro ecuisto, omna adjectivos en Romániço custume ponezan abante sua descriptatos, ecepte por émfaso aut stilisca fanfaro:

Cuancam ecuisto díferan de Romancia práctico, lo es tipisca en tecnichisca compositos internationa:

Tamen homi deban no user neadjectivos como je adjectivos cuome en Anglenso, mas deban modificher aut riaranger los:

Adjectivos et participios cua haban on complemento deban post-vader la descriptato por haber senso:


Comparisca grados

“Omna animalos es ecuala,” la sempre emendata constituto en Animal-Cultiverío declarationan, “mas álica animalos es plu ecuala cam álteros”. Homi expresan tala comparos en Romániço (ecuala et neecuala) tale:

Cuome homi forse expectan en on linguaġo constructita, homi façan omna comparativos regulasche:

Alternative, por los tale inclinita, homi disposan cualca comparativos neregulasca ultre la regulascos:

Adverbios

On adverbio es on vocábulo cua diçan álico sopre la témporo, la loco, la manario, aut la grado relatione ad on verbo, on adjectivo, aut áltera adverbio. Álica vocábulos es nature adverbia, cuom nun, jam, et hic; homi crean la céteros de áltera categoríos di gramático per adjunter -e ad la radiço:

Cuestionos

Frecuente homi potan expreser on cuestiono respondébila per “sic” aut “no” en Romániço mere per acensifer la tono di sua voço ye la fino di on fraso:

Secuno la custumos di la paraulantos, ecuisto no sempre es on fidanda méthodo di poner tala cuestiono. On plu bona manario es user chi, cua introductan cuestionos directa et nedirecta:

Por cuestionos directa, homi anche potan poner la verbo ante la subjecto:

Homi introductan áltera tipos di cuestiono, los cuestionanta sopre “cua”, “cuo”, “ube”, “cuande”, etc., per la convenanta cuestionisca vocábulo. Homi mémores che, en Romániço, la subjecto di la fraso (la persono aut coso executanta la acto di la fraso) es cuo cunche máxim próxime antevadan la verbo:

Prepositionos

On prepositiono es on vocábulo cua expresan on relationo inter on nómino aut on nominisca fraseto et áltera vocábulo aut elemento en la metípsima fraso:

En Romániço, prepositionos jamás finan frasos, diferante de álica linguaġos:

Pro che multa composita vocábulos cominitiezan per on prepositiono, frecuente lo es consilianda inserter on (ne)definita artículo abante aut detre la prepositionos por eviter perplexifo:

Ci es dua “ambiguisca” prepositionos en Romániço. La unésima, je, índican la receptanto je on acto (la “complemento”) en ambigua frasos, exemple cuande la custumasca órdino je vocábulos como subjecti-verbi-complemento es inversifita:

Je es útila anche por verbos transformita ad substantivos:

La áltera ambiguisca prepositiono es ye, cua haban nula propria signífico definitionita mas es usenda cuande nula áltera prepositiono pareçan convener:

Por descipter on cambio je loco: se la usata prepositiono ipse no índican li — nec áltero cunche en la fraso — homi potan prefixizer la prepositiono per ad, cualche cuome homi sufixizan Anglensa in, on per to en into, onto:

Homi potan cambiejer prepositionos ad áltera gramatichisca categoríos per le adjunto je sufixos se la senso permisan. Remarches che la originisca accento restan metípsima se la sufixo no es multi-sílaba. Ex., de contre: cóntrea, cóntree, cóntreo, contreajo.

Tamen la prepositionso en, ec, et per no prendan sufixos directe, mas usan aparta radiços: intern-, extern-, et mediation-.

Homi potan líbere user prepositionos abante infinitiva verbos, mas pro che homi anche usan prepositionos cuom je prefixos ad verbos, lo frecuente es on bona ideo separer los per áltera vocábulo aut rifrasefer por eviter ambiguitio.

Verbos

Vocábulos cua expresan álica cunche tipo di acto, stando, aut evento nominijezan “verbos”, et ordinarie ci es admínime una en omna completa fraso:


Actos pasinta, presenta, et futura

Ci es tria basamentisca “témporos” disposébila ad verbos en Romániço — pasinta, presenta, et futura — cascuna expresanta acto eventanta en diferanta témporos relatione ad la paraulanto:


La Presento

Verbos expresanta acto cua homi cominitiin mas incore no completionin (e.e. la presento) es signizita per -an:

Remarches che la formo di la verbo no cambiezan secuno cua exécutan li, cuome en cuida áltera linguaġos:

Esan es contractionébila ad es por los tale inclinita: Mi bothechejan, dunche mi es.


La Pasinto

Verbos expresanta álico eventinta ante la instanto en cua homi paraulan (actos en la pasinto) es signizita per -in:


La Futuro

Verbos expresanta álico eventunta post la instanto en cua homi paraulan (actos en la futuro) es signizita per -un:


Actos hipothesisca

La témporos pasinta, presenta, et futura omna expresan actos cua facte eventin, eventan, aut eventun, et insímule constitutan cuo gramatichistos nominijan la “indicativo”. Mas ci anche es on meano por expreser actos hipothesisca cua probábile no eventun, nominijata la “condicionisco”, cua en Romániço homi expresan per -eb-:


Actos desiderata

Verbos expresanta álico demandata ordinarie es signizita per -es:


Actos sine témporo

Álica personos préferan indicher témporo per contexto vice di inflexo. En Romániço, ecuisto traductezan per la sufixo -en (cua índican mere verbitio) et, se necesa, on adverbio sopre témporo:


Actos reportita: selecter la témporo

En cuida linguaġos, cuande homi reportan cuo áltero dicin aut sentin, la témporo di la acto citata cambiezan secuno la témporo di la verbo en la principala propositiono.

En Romániço, la témporo di la citajo restan sine cambio cuom se li eseban citata directe:


Infinitivos

Por expreser la basamentisca ideo di on acto sine ligher li ad on particulara témporo aut subjecto, homi adjuntan -er (cua remplaciin la ántea -ar) ad la radiço di la verbo:

Cuancam lo tecnichische no es nejusta user la infinitivo detre on prepositiono, lo forse es men neconcordanta ad álicos por expreser la metípsima ideo como je on adverbio:


Actos nepersonisca

Por eviter confusitio cuande ci no es on evidenta subjecto (aut on infinitivo) en on fraso, Romániço usan lo como je on nepersonisca pronominalo.

Por indicher la facto aut existo di álico en Romániço, homi usan ci secuata da eser aut exister:

Por atracter la reguardo aut atentiono di álicu, homi usan ecce:


Participios

Adjectivos creita ec verbos es nominijata “participios”. En Romániço, ci es dua basamentisca tipos di participio: “activa” (li cuya acto es executata da la substantivo modificata) et “pasiva” (li cuya acto es executata je la substantivo modificata da áltero). Pluse, amba tipos haban cuatra aparta formos — una por expreser acto completionita, una por acto progresanta, una por acto venunta, et una por acto sine consídero je témporo:


Activa


Passiva


Participios como adverbios

Homi potan user participios anche como je adverbios per cambier la finisca -a ad -e. En ecuista formo los índican cuande aut pro cuo álico eventan:

Cuande on adverbia participio haban sua propria subjecto, li formizan on “absoluta participio”, cuod es decir on nedependanta parto de la fraso, descriptanta la principala subjecto et la verbo:


Participios como substantivos

Per cambier la finisca -a ad -o, homi potan user participios como je substantivos. En ecuista formo los índican cuo exécutan on acto, aut ad cuo on acto es executata:


Verbos composita

Simpla verbos en Romániço monstran no mere cuande on acto eventan (témporo), mas la grado di completiono di la acto (aspecto). Exemple, la simpla pasinto generale monstran acto completionita (mi scribin on létero), la presento monstran acto progresanta (mi scriban on létero), et la futuro monstran acto completionuta alicuande poste (mi scribun on létero). Mas per verbos composita, homi potan expreser álica cunche grado di completiono en álica cunche témporo:

Remarches che eser secuata da on participio expresan on stando deántea en Romániço, metípsime cam se li eseban secuata da álica cunche áltera adjectivo. Dicer, exemple, la Congreso esin impedichinta ye 3:00 signífican che la Congreso finin impedicher ye aut ante 3:00. Por indicher che la Congreso finin ye 3:00 et no ántee, uses esecer vice di eser:

Homi generale usan composita verbos por emfaser la témporo et completiono di una acto relatione ad áltero (impedicher et envader en la ántea exemplo) aut por emfaser la agento di on acto pasiva (Congreso en impedicata da la Congreso). Áltere, la simpla verbo es preferanda.

Remarches che cuande on pasinta acto durationan en la presento, homi potan user la simpla presenta témporo se homi anche índican on cominitii-témporo. Sine on cominitii-témporo, homi potan usan fue por indicher on continua acto:


Actos transitiva et netransitiva

Cuande on persono aut on coso díriġan on acto ad áltera persono aut coso, la acto es nominijata “transitiva” (e.e., li tránsitan ad áltera persono aut coso). Exemple, pagher (on honorario), spectatorier (on filmo), dicer (la vero). La afectato (en la ántea exemplos, honorario, filmo, et vero) es nominijata la “complemento”.

Cuande la acto no es diriġata ad áltero, cuom eser, seder, et jacer, homi nominijan li “netransitiva”.

En cuida linguaġos, verbos es et transitiva et netransitiva, secuno la contexto; en Romániço, verbos es aut transitiva aut netransitiva, jamás amba. Por ficer on netransitiva verbo transitiva, homi potan adjunter -if- ad la radiço; por ficer on transitiva verbo netransitiva, homi potan adjunter -ez- ad la radiço:


Netransitiva


Transitiva


Tamen álica netransitiva verbos potan haber on objecto se ecuila objecto es on substantivifo je la verbo:

aut on specifichita exemplo di la metípsimo:

Anche notes che homi potan user on transitiva verbo sine on objecto por emfaser mere la ideo di la acto ipsa:

Numbros

La basamentisca, “cardinala” numbros di Romániço es:

Omna ecuista vocábulos es adjectivos, et funtionan cuom áltera cunche adjectivo en Romániço:

Usate substantive, los servan como la nóminos di la numbros ipsa:

Homi potan combiner la radiços per elisioner lora finajos et per inserter -i- (ube necesa) por producter numbros plu granda cam deça:

Homi no besonian dicer plu granda numbros en tota luya pesosa plenitio, mas potan diviser los en plu parva, plu fácile dicébila petios:

Por numbros plu granda cam miliarda, homi potan adjunter -(i)lion- (miliona ye la potentio di x) aut -(i)liard- (mila multiplichita per miliona ye la potentio di x) ad la numbros una usche deça:

Numbros potan esecer substantivos aut adverbios per adjunter -o aut -e, rispective:


Numbros ordinisca

Ordinisca numbros es los cua expresan la loco di álico en on serio. En Romániço, homi formizan ordiniscos per adjunter -ésim- ad on cardinalo:

Homi scriban la sufixo -ésim- como je -m- transscribante la ordinisco per cifro, et como je nulo transscribante on Romana regnisca número, mas tamen diçan -ésim-:

Cuestionante sopre álico cua besonian on ordinisca numbro, homi usan cuantésima, no cua:


Numbros fractiona

Fractiona numbros es los cua expresan on valoro cua no es on íntegra numbro, ex. ½, ¼, etc. En Romániço, talos es distinguita per la sufixo ´-im-:


Numbros multiplichiva

Multiplichiva numbros expresan cuantos plu granda cam custumasca ye on numbro de veços ecuala ad la monstrata da la radiço. En Romániço, homi formizan los per adjunter -(u)pl- ad on cardinalo:


Numbros distributiva

Homi formizan distributiva numbros de cardinala numbros per adjunter -en-, cua signífican “En grupos de”:


Arithmético

Frecuenta operationos en arithmético:


Clocos

Homi lecturan on horologio en Románico en términos di clocos, no horos, et sempre secuno la actuala cloco, no la venunta:

Affixes

Por diminutioner la numbro de vocábulos aprensenda por user la linguaġo, multo de la vocabulado di Romániço consistan ec on relative parva numbro de radiços combinébila cum on etiam plu parva grupo de familiara afixos por creer nova vocábulos secuno besonio:


Prefixos


REMARCHES: Por expreser opono, lo es preferanda user la prepositiono contre.












REMARCHES: La prefixo ne índican mere nego, no oposita cualitio:









Sufixos




































































Desinentios











Composita vocábulos

An cuida témporos lo es cómoda ficer on fraseto cuom spatho ec lásero aut sporto di trincherío sopre jacter nanos eser on únupla vocábulo cuom láser-spatho aut nan-jacter. Tala vocábulos homi nominijan composita vocábulos.

Malgrate suposata monstruajos cuom Finlandiensa lento­kone­suih­kutur­biini­moot­toria­pume­kaanik­koa­liup­see­riop­pilas et Alemanensa Schützen­graben­vernich­tungs­auto­mobil, compositos frecuente es curtifos je etiam plu longa constructajos en Romániço, cuom capil-brucio de capilisca brucio aut brucio por capilos.

Compositos generale consistan ec on cápito (on vocábulo cua expresan la basamenta signífico di la tota composito) et una aut plura modificantos. (Ex., Latinensa agricultura consistan ec la cápito cultura “cultivo”, la basamenta signífico di la composito, et ager, agri- “agro”, cua descriptan cuala cultivo.) Homi potan separer la cápito et modificantos per on stricheto pro claritio, secuno préfero.

En la clásica linguaġos, la cápito custume es la última elemento en on composito, mas ecuisto varian inter linguaġos — et frecuente interne di la metípsima linguaġo (ex., Anglensa lockpick et pickpocket, Hispanensa chupacabra et fazferir). Romániço usan la modelo di internationa compositos derivationita de Grechenso et Latinenso, en cua la principala elemento, se li existan, es la última (ex., astronauto “stel-marinaro”, anthropófago “hómin-mangedoro”).

Ci es compositos cua índican álico áltera cam on formo di la cápito. Exemple, ante-imposta no índican on tipo di imposto, mas profitos calculita ante imposto. Anche hic Romániço secuan la modelo di Grechensa et Latinensa internationa compositos (ex., atheo “sine-deo”).


* Cuande la sinecdochisca uso je vocábulos cuom gris-capilo por referentier on persono et no ad on tipo di capilo no es sufiçante clara, homi uses on clarifiva sufixo, ex., gris-capiloso, gris-capilosa. Ecuisto maxim frecuente eventan cuande la unésima elemento di la composito es on adjectivo descriptiva (e.e., on cua respondan ad “cuala?”).

Remarches che Romániço usan -i- como je on conectiva vocalo inter la elementos di on composito. Homi elisionan la conectiva vocalo, se eufonío permisan, ecepte cuande la abántea elemento finan per neaccentizita -i-:

Cuande on prepositiono es adjuntita ad on verbo capábila por guberner on objecto, homi tractan la prepositiono como je on adverbio cum on elisionita -e, et la objecto di la originisca verbo eseçan la objecto di la nova composito:

Cuande on prepositiono es adjuntita ad on movezisca verbo necapábila por guberner on objecto, homi potan user la complemento di la prepositiono como je la objecto di la nova composito por significher movezo versum ecuila objecto:

Órdino je vocábulos

En Romániço, la manario per cua homi determinationan cua façan cuo ad cua en on fraso es per la órdino en cua la vocábulos aparan. Generale, la persono aut coso aparanta maxim próxime ante la verbo es cua exécutan la acto; la persono aut coso aparanta post la verbo es la complemento.

Homi potan user anche je por indicher la complemento di on fraso, en cua caso la complemento potan aparer anche ante la verbo:

Adopter nova vocábulos

Tam importanta cam áltera cunche parto di on constructita linguaġo es la poto adopter nova vocábulos cum la paso da témporo.

La méthodo usata da Romániço por ecuisto es etimologhiisca consenso. La órdino di préfero por nova vocábulos es:

Exemple, consíderes la vocábulo por la caminayos reservata por ped-vadantos amba-látere di on strado. Cascuna Romancio haban sua propria vocábulo por li, mas maxim multa Germanichensos (et Rusenso) prendan sua vocábulo de Francenso, cua fiçan trottoir la maxim larghe ricognocébila selecto.

Post che homi trovan on candidato, homi determinationan luya nemediata Latinensa fonto — aut cua cunche fonetichische orthografata formo di la vocábulo es trovébila, case di ne-Latinensos. Por Latinensa fontos, riscribes substantivos en la genitivisca* radiço et adjuntes -o (aut -uo ad ecuilos cum genitivos en -us, ube lo es necesa por preventer homónimos); riscribes simpla verbos en la radiço di la presento, afixosa verbos en la radiço di la pasintisca participio, et adjuntes -er; fine, diacritichizes neregulasca accentos, se tala existan. En la caso di trottoir, cua es parte Franchensa et parte Latinensa, homi potan analiser li como je Medii-Evische Latinensa trottare (“vader”, de Franchensa *trotton “curer”) + -oir, cua venan de clásiche Latinensa -ōrium, donanta je trottorio.


*Historiische, le substantivo en Occidentisca Romancio evolutionin de la acusativo, mas la genitivo es plu útila por derivationo.

Eses cauta sopre homónimos — en la nivelo di la radiços et anche cum afixos — et eses presta por trover aut inventer alternativa formos di on vocábulo por eviter conflicto cum áltera vocábulos. Exemple, Latinensa portare esecin Romániça porter, dunche portus (genitivo portūs) esecin portuo et porta esecin portelo.

Fine, ápliches la orthografío di Romániço: Cambies q ad c, dura c ad ch abante e et i, dulça c ad ç ye la fino di on substantiva aut adjectiva radiço; laces finisca -que como je -che (no -cue); dura g ad gh abante e et i, dulça g ad ġ ye la fino di on radiço; sce-, sci- ad ce-, ci-; -nct- ad -nt-; ph ad f; vocala y ad i; dupla líteros ad únupla. Reductes agenta -arius ad -aro. Trottorio tale esecin trotorio, et Romániço fine receptan sua nova vocábulo.

Arcaica paraulo

Etiam por on linguaġo inventita dum nostra vivos, lo potan en cuida témporos eser útila simuler arcaica paraulo, cuom exemple citer versos de la Biblio aut Latinensa sententios, aut scriber historiisca fictiono. Por ecuisto, Romániço óferan dua nivelos di anticuitio: “Aprima Moderna Romániço” et “Anticua Romániço”.


“Aprima Moderna Romániço”

Se Romániço eseban on naturisca linguaġo cua evolutionebin juxte la Romancios sur cua sua léxico es basamentizita, Aprima Moderna Romániço eseban la formo di la linguaġo paraulata de la 14ma século usche la 17ma, extensezante de la Renacentio usche la Ilúmino. Li es plu aut men análoga ad la Anglenso di Shakespeare aut la Hispanenso di Cervantes, et anche es la traditionata linguaġo di longhe stabilicita religionos.


Orthografío

La Grechensi-Latinensa digramos ch, ph et rh homi retentan, metípsime cam dupla consonantos et vocala y. Homi retentan la digramo qu ube li incore haban la sono [kw] en moderna Romániço: Christiano, phantasmo, rhetórico, cysto, equilla.


Tipografío

Minúscula s homi impresan como je ſ en la cominitio et medio di on vocábulo. Dupla s homi impresan como je ſs aut ß: ſectionos, apóſtolos, abyſso (aut abyßo).

La lítera duos i et j et u et v homi no distintan. La lítero v homi usan en la cominitio di on vocábulo et como je on majúsculo, la lítero u homi usan omnube áltere, sine consídero je sono: iúuena, maiora, Vrano, conuulſer.

Generale, moderna impresos je arcaica textos normaschifes ecuista tipografiisca conventionos por eviter confusitio.


Verbisca formos

La verbisca desinentios -an, -in, et -un di Romániço es derivationita de Latinensa -ant, -ent, et -unt. Dum la Aprima Moderna período, la finisca -t restan como -ant, -int, et -unt:


Pronominalos

Homi frecuente usan la vocábulos ti et tua dum ecuista período por adparauler familianos, íntima amicos, inferioros, Deo, et, se homi es on servisto vétera et fidela, sua patrono; omnos áltera homi adparaulan per vi, inventita dum ecuista témporo por eliminer la ambiguitio di vos en “Anticua Romániço”.


“Anticua Romániço”

Maxim multa arcaica paraulo homi debeban facer secuno la Aprima Moderna modelo, mas cuande homi recuistan álico plu fora et extranearia, ci es Anticua Romániço. Ecuisto esebun la formo di la linguaġo paraulata de la 8ma século usche la 14ma, próxime la fino di la Aprima Media Evo tra la cominitio di la Afinala Media Evo. Li es plu aut men análoga ad la Anglenso di Tales of Caunterbury, la Francenso di La Chanson de Roland, et la Hispanenso di El cantar de myo Çid.


Tipografío

Ultre la tipografiisca conventionos ántee resumptita, Anticua Romániço usan on e caudata ube Clásichi-Latinensa ae et oe es reductita ad e: cęlo, pręparer, obęder.


Adjectivisca acordo

Le adjectivo numbre acordan cum la substantivo cua le modífican:


La oblicua caso

En ecuista período, homi diferifan le singulara pronominalo nominativa de le oblicua, cuome en le Romancio:

Remarches che vi no existan dum ecuista témporo; vos servan como la pluralo et pluse la singularo cuande homi no adparaulan, en ecuista período, on inferioro, on puero, aut on plu júvena germano.