Gramático
Cuome Romániço funtionan
Romániço es on linguaġo rigorose aglutiniva, cuod es dicer che li consistan tote ec radiços et regulasca afixos. Tale la linguaġo es multe símila ad on completo de Lego-bricos, pro che homi potan combiner presche álica cunche radiço cum álica cunche áltera radiço aut afixo por creer vocábulos en álica cunche categorío di gramático.
Exemple, de la radiço bel-:
Che omna vocábulo en Romániço es constructita en ecuista manario haban la abantaġo di multe diminutioner la numbro de la vocábulos sapenda por eser comprensata, pro che se homi sapan dicer penser Románice, homi jam sapan dicer penso, pensanto, pensanta, et tale pluse — etiam se homi jamás ántee incontrin ecuila vocábulos.
Pluse, ci es sufiçanta afixos en Romániço che homi potan fácile inventer vocábulos convenanta ad la besonio di ecuila instanto; se homi no sapan la vocábulo por feda, exemple, homi sempre potan dicer desbela. Facte, lo etiam sufiçan dicer desjurno vice di nocto se homi deban.
Homi remarches che Romániço es plu exacta cam multa nationisca linguaġos en la senso che on radiço generale apertinan ad mere una categorío di gramático. Exemple, “Google” es on substantivo, mas Anglense homi potan user li como je on verbo por dicer “cercher per Google”. En Romániço, homi índican la uso je on instrumento per -ij-, dunche “cercher per Google” es Google-ijer et “cerco per Google” es Google-ijo. Símile, “poner on corono sur la cápito di álicu” no es coroner, cuome en áltera linguaġos (Anglensa to crown, Francensa couronner, Hispanensa coronar), mas coronizer (-iz- significanta “proviser per”); tala coron-pono es on coronizo.
Parauler Romániço
Alfabeto
La alfabeto di Romániço continan 25 líteros — 5 vocalos et 20 consonantos:
A /a/
B /b/
C /k/ aut /ʦ/¹
D /d/
E /e/
F /f/
G /g/ aut /ʤ/²
H /h/
I /i/
J /ʒ/
K /k/³
L /l/
M /m/
N /n/
O /o/
P /p/
R /r/
S /s/
T /t/
U /u/
V /v/
W /w/
X /ks/
Y /j/
Z /z/
- Pronuntiata [k] abante omna líteros ecepte je e et i, ube li es pronuntiata [ʦ]. Scribata ch por conserver la sono di [k] abante e et i, ç (aut, alternative, cz) por conserver la sono di [ʦ] álter-loche. En olima témporo, c representin [ʦ] en omna positiono, k je [k] en omna positiono, cuod ficin la orthografío plu fácila mas anche plu artificia en aspecto: Grekos paraulan Grekenso vice di Grecos paraulan Grechenso.
- Pronuntiata [g] abante omna líteros ecepte je e et i, ube li es pronuntiata [ʤ]. Scribata gh por conserver la sono di [g] abante e et i, ġ (aut, alternative, gx) por conserver la sono di [ʤ] álter-loche.
- Usata mere en neasimilita vocábulos “extranearia”.
Digramos
Cuom Anglenso, Romániço usan la lítero h combine cum cuida áltera líteros por fricativifer los:
Ċ¹ /ʧ/
Kh /x/
Sh /ʃ/
Th /θ/²
- Transscribébila anche per cx.
- aut tʰ aut t, se plu fácila
En omna áltera casos, homi pronunties cascuna consonanto aparte, etiam cuande la metípsima consonanto es dupla:
banco ['ban-ko] no ['baŋ-ko]
longa ['lon-ga] no ['loŋ-ga]
interrumper [in-ter-rum-'per] no [in-te-rum-'per]
Difthongos
Ordinarie, cuande dua vocalos aparan cume en on vocábulo en Romániço, homi pronuntian amba los aparte. (Ex., homi pronuntian coercer como co-er-cer.) Cuida vocalos, por áltera parto, combinezan cum áltera vocalos por producter sonos pronuntienda como on sola sílabo (aut próxime sola). Homi nominijan ecuista combinezema vocalos difthongos.
La líteros i et u, ube los no es la sola vocalo en on radiço et es imediate secuata aut antevadata da on diferanta vocalo en la metípsima vocábulo, productan on “acensanta” (aut “creçanta”) difthongo (ex. ia, ie, io, iu, ua, ue, ui, uo).
Francia ['fran-ʦja] / ['fran-ʦi-a]*
Januario [ʒa-'nwa-rjo] / [ʒa-'nwa-ri-o]*
dio ['di-o]
fluo ['flu-o]
ruito ['rwi-to] / [ru-'i-to]*
*Cuome cunche es plu fácila ad la paraulanto
Post la líteros c aut g, la lítero u sempre productan on difthongo ube secuata da áltera vocalo, etiam áltera u. (Áltere, homi incore pronuntian dua metípsima vocalos aparte.)
guido [gwi-do]
cuya ['ku-ja]
filiiso [fi-li-'i-so]
La líteros i et u, anche productan la “decensanta” (aut “descreçanta”) difthongos ai, ei, oi, au, et eu, mas mere post vocalos en la metípsima radiço:
arcaica [ar-'kaj-ka]
auro ['aw-ro]
feudo ['few-do]
neusata [ne-u-'sa-ta]
diareisca [dja-re-'is-ca]
Accento
Generale, homi accentizan vocábulos en Romániço ye la anteúltima sílabo, cuome en fortuno [for-'tu-no] et mentiono [men-'tjo-no]. La eceptos di ecuista régulo es:
infinitivos, cua homi accentizan ye la última sílabo (ex., parauler, pronuntiata [pa-raw-'ler]);
prepositionos convertita ad substantivos, adjectivos, aut adverbios; ecuistos conservan la originisca accento (ex., super pronuntiata ['su-per], mas súpera pronuntiata ['su-pe-ra];
vocábulos cuya accento cadan álter-loche, indicata per on acuta diacrítico (ex., judó, ópero, ásino, agonío).
Homi tamen accentizan ecuista vocábulos ye la sílabo anteúltima adjuntinte on sufixo cua cambian la positiono di la accentizita vocalo en la vocábulo et fiçan li accento secondaria: herédito, mas hereditanto [he-ˌre-di-'tan-to].
Ecuista diacríticos, cuancam útila en impreso, no óbligan en scribo; homi potan scriber aut spectáculo aut spectaculo, condicione che homi mémoran pronuntier li [spek-'ta-ku-lo].
Artículos
Le artículo es on tipo di adjectivo cua índican chi la discusato es álico particulara, neparticulara, aut única.
En Romániço, ci es tri tipos di artículo — nula, nedefinita et definita:
La nula artículo
La absentitio di on artículo es nominijata la nula artículo. Abante on singulara substantivo, li índican che on persono aut coso discusata es on única aut áltere necontébila, ordinarie abstractos, (ex., opinistío, verumitio), institutionajos (ex. eclesio, et, en cuida paesos, hospitalo), substantios (ex., acuo, ligno), vocábulos aut frasetos funtionanta cuom adverbios (ex. manuo en manuo), et propria nóminos (ex., Albert Einstein, Los Alamos).
cacio je snarco | abstracto: cacier generale
Felicitio es on calda focilo. | abstracto: felicitio generale
uranio | substantio
judó | abstracto
Danubio | propria nómino di on loco
Mercurii-dio | propria nómino di on dio
facio contre facio et dorso contre dorso | la dua frasetos constitutan adverbios
User la nula artículo abante on contébila substantivo fiçan li necontébila:
Here véspere nos mangin pulo et bibin biro. | “pulo” hic es on necontébila substantio cuom “biro”
Lo odoran cuom fémino. | “fémino” como substantio
Custer esecin vincita da on fola cabalo. | on neparticulara fola cabalo
Custer esecin vincita da Fola Cabalo. | on única hómino nominijata Fola Cabalo
Nos pones pedo en stapio et parties. | “pedo” et “stapio” es hic abstracta
La absentitio di on artículo abante on substantivo plurala (et tale contébila) en Romániço potan constituter aut on generisca artículo aut mere on nedefinita artículo elisionita:
Fatos vestejan botos. | fatos como on claso
Mi vidan (on) mortintos. | mi vidan plura, mas no omna
La artículos nedefinita
Le artículo nedefinita índican che la introductato es on neparticulara membro di on claso di símilos, et en Romániço es on:
on cacio je snarco | on neparticulara exemplo di cacier snarco
On politichisca discuso an nostra menso! Mi sentan mi cuom on Kennedy! | on neparticulara membro di la familio Kennedy
Here véspere nos mangin on pulo et bibin on biro. | on únupla, tota pulo et on únupla unajo de biro
Here véspere nos mangin (on) pulos et bibin (on) biros. | plura, tota pulos et plura unajos de biro
Nos haban omno hic de on bagatelo usche on mi-no-sapan-cuo. | “on” fiçan “mi no sapan cuo” on únupla substantivo
Secuate da on adjectivo, on ipse potan indicher on persono aut on coso. Por indicher plura personos aut cosos, homi aut convertan la adjectivos ad plurala substantivos:
dones ad mi on granda | neparticulara granda coso
dones ad mi on grandos | neparticulara granda cosos
Homi no custume cambiejan la nedefinita artículo en Romániço secuno numbro (on bagatelo, on bagatelos, on granda, on grandos), mas por descripter on pluralo cua no haban on plurala formo (ex., líteros, cifros, familiisca nóminos), homi usan onas:
mi besonian onas sic, no excusos
onas Rockefeller venin por vider vi
Por emfaser che la paraulanto no cognoçan la introductato, Romániço usan álica:
Álica cherlo colisionin cum mea parafango, et mi dicin ad li ‘Eses fructosa, et multeces’. Mas no per ecuila vocábulos.
Alternative, homi potan user cuida por indicher che la introductato, cuancam particulara, no es specifichita, aut che li es necognoçata da la paraulatario:
Se cuida personos plu vécula et sapia no comportebin cuom infantetos et no esecebin tale sentimentalaċa, omno eseban bona.
Dunche vi vidan che cuo mi dicin ad vi es vera ... de cuida vid-punto.
La artículos definita
Le artículo definita índican che la introductato es jam mentionita, es en la pública dominio, es definitionuta, aut es áltere on particulara membro di on claso di símilos. Romániço haban dua artículos definita; la maxim frecuenta es la:
la cacio je snarco | la cacio jam mentionita
Nos biban la sánguino, nos manġan la córporo. Saluto, Satan! | la sánguino et la córporo di Cristo
Sapan vi la vialo ad San Jose? | la maxim bona vialo
Mi es la hómino en la capso. | la hómino punata en la sudor-capso
Acompanies la cápit-rasitos por bolingher. | los sur mea céspito
Cárolo la Calva | contraste ad Cárolo la Magna aut Cárolo la Grasa
Homi no custume cambiejan la definita artículo en Romániço secuno numbro (la hómino, la hóminos, la calva, la calvos), mas por descripter on pluralo cua no haban on plurala formo (ex., líteros, cifros, familiisca nóminos), homi usan las:
las sic et las no
On insípida discuso an nostra menso! Mi sentan mi cuom las Kardashian!
Homi ye cuida témporos usan la definita artículo por indicher on únupla, contébila substantivo generale, cuancam homi juste et neambigue façan lo per le, la áltera artículo definita en Romániço:
Li es le servisto (como on claso) cua prendan pecunio.
Le humano (como on specio) es en perículo di extintiono.
Le vider es le creder.
Secuate da on adjectivo, la ipse, cuom on, potan indicher on persono aut on coso. Por indicher plura personos aut cosos, homi convertan la adjectivos ad plurala substantivos:
La vua es la intelecto súpera!
Mea matro dicin che mi selectes la maxim bona, et vi no es li.
Mea matro dicin che mi selectes la maxim bonos, et vos no es los.
Remarches che áltera Romancios usan on definita artículo cuande la introductato índican parentitio, on parto di homuya córporo, on vesto, aut áltera coso familiara ad la paraulanto, mas Romániço no:
Cesationes tocher mea filiiso.
Cesationes tocher mea genúculo.
Cesationes tocher mea capelo.
Cesationes tocher mea iPod.
Substantivos
Le substantivo es la nómino di on persono, on loco, aut on coso, et haban dua tipos: comuna et propria.
Comuna nóminos
Comuna nóminos es generisca vocábulos cua índican membros di clasos di personos, locos, aut cosos. En Romániço, omna comuna nómino finan per -o:
maġo
provincio
anelo
La pluralo adjuntan -s:
maġos
provincios
anelos
Homi potan substantivifer nesubstantivo mere per adjunter -o ad la radiço:
maligno (de maligna) | maligna persono aut coso
incanto (de incanter) | acto di li cua incantan
éxtero (de exter) | álico exter áltero
Homi no confundes la -o di substantivos en Romániço ad la -o masculisca di Hispanenso et Italienso; omna substantivos en Romániço sive máscula, sive fémina, sive neutra, sive epicena, finan per -o. Dunche por specificher che on substantivo es máscula aut fémina, homi potan adjunter -as- aut -is- ad la radiço:
germano | hijo/hija, figlio/figlia
germanaso | hijo, figlio
germaniso | hija, figlia
senioro | señor/señora, signore/signora
senioraso | señor, signore
senioriso | señora, signora
Notes che homi uses -as- et -is- mere por eviter posíbila confusitio. Paraulante sopre Senioros Smith, exemple, homi forse besoniun distinguer Senioraso Smith de Senioriso Smith, mas no adparaulante uno aut la áltero directe (cascunos es Senioro Smith).
Propria nóminos et extranearia vocábulos
Propria nóminos nominizan personos, locos, aut cosos particulara, et como ecuilos no haban gramatichisca finajos; homi tractan los como je nealterifébila extranearia mutuedos, pronuntienda tam próxime ad la originiscos cam posíbila secuno la límitos di la fonetichisca sistémato di Romániço. Je los indígene scribita per la Romana alfabeto (inclusante Latinensa transscribos je Grechensa, Bibliisca et áltera nóminos) homi transscriban sine cambio; je los scribita per áltera alfabetos homi transscriban fonétiche. Tala vocábulos inclusan nóminos di individuos et anche vocábulos cua es exclusive nationisca aut lochisca:
Shakespeare | Shakespeare
Khrushċóv | Хрущёв
Wałęsa (aut Walesa) | Wałęsa
Sheol | Sheol / שְׁאוֹל
dogecoin | dogecoin
samurái | samurai / 侍
Beijíng | Běijīng / 北京
Lisboa | Lisboa
New York | New York
München (aut Munchen) | München
Moskvá | Москва
Homi debeban user anche la extranearia formo plurala, se li existan et homi sapan li: una fida'i, dua fida'iyin, una pound, dua pounds. Se li no existan aut homi no sapan li, homi potan pluralifer la adjectivos di la vocábulo, se li existan et ube necesa, aut adjunter -(o)s (cum la stricheto): dua fida'i, dua pound, las fida'i, las pound, fida'i-s, pound-os.
Cuande homi sapan che on personisca nómino es on nationisca varianto di on internationa comuna nómino (ex, John, Jean, Giovanni, Juan, Hans, et la multa áltera decendantos di Bibliisca Yohanan), homi potan user la nómino sine cambio, aut user luya formo Latinensa aut Latinensifita secuno la secuanta normos:
An nóminos facte Grechi-Romanisca, uses la formo nominativa. Homi scriban vocala v como je u, gv et qv como gu et qu; homi pronuntian la vocalos Románice, la digramos ae [aj], ch [k], ph [f], th [θ aut tʰ], mas áltere la pronuntio es clásica:
Georgius [ge-ˈor-gi-us] | GEÓRGIVS
Laurentius [law-ˈren-ti-us] | LAVRENTIVS
Caesar [ˈkaj-sar] | CAESAR
Scipio [ˈski-pi-o] | SCÍPIO
Philippus [fi-ˈlip-pus] | PHILIPPVS
Iulius [ˈju-li-us] | IV́LIVS
Lucas [ˈlu-kas] | LV́CÁS
Socrates [ˈso-kra-tes] | SÓCRATÉS
Venus [ˈwe-nus] | VENVS
Se la nómino es on Hebreensa de la Biblio, uses la formo nedeclinébila — ecuilo es, inter Abraham et Abrahamus, selectes Abraham. Pronuntio es Latinensa, mas la líteros ae (cuome en Israel) homi pronuntian aparte ('is-ra-el):
Raphael [ra-'fa-el]
Michael ['mi-ka-el]
Moses [ˈmo-ses]
Salomon [ˈsa-lo-mon]
Iesus [ˈje-sus]
Ioannes [jo-ˈan-nes]
Se la nómino es Germanichensa aut Celtensa, masculisca nóminos cua finan per on consonanto adjuntan us ad si, feminisca nóminos adjuntan a:
Bediverus | Bedivere, Bedwyr
Beovulfus | Beowulf
Ludovicus | Ludwig, Louis, Luigi, Hludwig, etc.
Valterius | Walter, Walthari, Waltheri
Varnerius | Warner, Werner, Warinhari, Warinheri
Guenivara | Guinevere, Gwenhwyfar, Jennifer, etc.
Vido* | Guido, Guy, Wido, etc.
Vilhelmus* | William, Wilhelm, Guillermo, etc.
Volfgangus | Wolfgang
Vúlfila | Ulfilas, Wulfila
* Propria nóminos transscribita como Gu- Romancie homi transscribes hic como V- [w].
Homi potan elisioner la desinentios di propria nóminos Latinensa aut Latinensifita en Romániço por adjunter sufixos: Iacobus, Iacobisto, Iacobus Iacóbido.
Propria nóminos Romanicifita
Homi potan, se tale inclinata, pluse vader et complete Romanicifer nóminos Latinensifébila (inclusante le loc-nóminos) per le facer lo secuanta:
Genitivifes los et marchizes accentos no ante-última. Secue ápliches la orthografío et pronuntio di Romániço: Cambies la desinentios -ae ad -a, -i et -us ad -o, -is et -ei ad -e. Poste cambies q ad c; sce-, sci- ad ce-, ci-, æ et œ ad e; -nct- ad -nt-; ph ad f; ch [x] ad c, excepte ante e aut i; consonanta y ad j, vocala y ad i; dupla líteros ad únupla:
Georgio | GEÓRGIVS (gen. GEÓRGIÍ)
Laurentio | LAVRENTIVS (gen. LAVRENTIÍ)
Césare | CAESAR (gen. CAESARIS)
Cipione | SCÍPIO (gen. SCIPIÓNIS)
Filipo | PHILIPPVS (gen. PHILIPPÍ)
Julio | IV́LIVS (gen. IV́LIÍ)
Luca | LV́CÁS (gen. LV́CAE)
Sócrate | SÓCRATÉS (gen. SÓCRATIS)
Vénere | VENVS (gen. VENERIS)
Carthágine | CARTHÁGO (gen. CARTHÁGINIS)
Se la nómino es on Hebreensa de la Biblio, uses la genitivo di Latinenso cuande posíbila. Orthografío es Romanicifita cuome súpere, ecepte che homi cambies ae ad [e] post [k], et la lítero h, alicuande conservata en Latinenso (ex. A(h)aron, Io(h)annes), es conservata anche hic.
Rafaele | Rāphāēl, -is
Michele | Michaēl, -is
Mose | Mōsēs, -is
Abrahamo | Abrāhāmus, -ī
Davido | Dāvīd, -is
Jacobo | Iācōbus, -ī
Jesu | Iēsūs, -ū
Johane | Iōhannēs, -is
Sara | Sāra, -ae
Salomone | Salomōn, -is
Hiram | Hirām
La régulos por nóminos Germanichensa et Celtensa es la metípsima cam por las Latinensa, excepte je che masculisca nóminos cua finan per on consonanto adjuntan o ad si vice di us: Bedivero, Beovulfo, Ludovico, Vilhelmo, Vidone, etc.
Cuome cunche homi transscriban nóminos, omna los haban tria formos: curta, familiara diminutioniva, et afectionosa diminutioniva. La unésimo homi productan per simpla truncationo, cuande posíbila; la duésimo per le adjunto je -i ad on curta formo aut -et- ad on longa formo; la triésimo per le adjunto je -uci- ad álica cunche formo:
Vilhelmo (or Vilhelmus) | plena formo
Vil | curta formo
Vili, Vilhelmeto | familiara diminutionivo
Vilucio, Vilhelmucio | afectionosa diminutionivo
Fine, homi potan traducter directe ad Romániço nóminos cua facte es Anglensifos je áltera nóminos:
Sperantia “Speri” Letitia Glass | Esperanza “Hopey” Leticia Glass
Pelegrino “Regineto” Tuc | Peregrin “Pippin” Took (calcationita de Razanur “Razar” Tûk)
Vides Nóminos en Romániço por on listo di Romanicifita nóminos.
Paesos et gentilicios
La nómino di paesos, océanos, et internationa fluvios et montaneados retentan sua Latinensa (aut Latinensifita) formos, mas conforme ad la orthografío di Romániço et, ube necesa, alterifite pro regulaschitio:
África
América
Asia
Europa
Ċina
Costarica
Peruvia
Rusia
Usona*
Mediteráneo
Pacífico
Balcanos
* De on acrónimo de la 19ésima século por “United States of North America”
En multa linguaġos, la nómino di la habitantos di on paeso es cuidi-vece la basamento por la nómino di la paeso et di la linguaġo (ex., “Anglia” et “Anglenso” de la anticua Ængle), cuidi-vece lo inversa (ex., “Congano” de “Congo”). En la duésima caso, la linguaġo potan vice derivationezer de la ethno cuya linguaġo li es (“Hispanenso” case di México), aut haber sua propria nómino (“Suahilio” case de Chenia).
Cuancam ecuisto es vera anche en Romániço (Anglia aluse je la Anglos, Conganos aluse je Congo), homi nominizan pópulos moderna aluse no je la ethno de cua los decendin, mas je la paeso di cua los es civos. On persono legasche habitanta Anglia, dunche, es on Angliano, sive ethne Angla sive no; on civo di Britania es on Britaniano — lo no importan che la anticua Britanos cua donin ad Britania sua nómino no plu existan.
Homi potan stenografier la nóminos di linguaġos per la adjunter -enso ad la nómino di on paeso, exemple Ċinenso “la linguaġo di Ċina”, plu specifichébila como Mandarinenso, Guandonghenso, aut multa álteros. Usonenso referentian Anglenso Americana. Gualienso “la linguaġo di Gualia”, por áltera parto, no es Gualenso, mas Anglenso; pro ecuilo, homi generale plu exacte nominizan on linguaġo aluse no je la paeso cua paraulan li, mas je la pópulo cua unésime paraulin li (Anglenso “la linguaġo di le Anglo”, ube cunche li hábitan; Anglienso “la linguaġo di Anglia”).
Majusculifer
Romániço majusculifan la unésima lítero di on vocábulo cuande:
La vocábulo es la unésima en on fraso aut on título di on libro, on filmo, etc.:
Ecuisto no es pipo.
La mirabiliosa destino di Amalia Poulain
La códico da Da Vinci
La vocábulo es on propria nómino, inclusanta la nóminos di pópulos, paesos, geografisca regionos, societos, et institutionajos. La lítero restan majusculifita etiam se la vocábulo eseçan modifichita per afixos:
Aldreda Tautou
Francia
Francensa
Alsatia
Alsatiana
Catholichismo
Cathólico
La vocábulo es on título usata vice di on personisca nómino:
Senioro Web-magistro
secuno mandationo da la Reġo
Pronominalos
On pronominalo es on vocábulo cua referentian aut la parti-prendantos en la discurso eventanta (ex. mi, vi) aut álicu aut álico mentionita en ecuila discurso (ex., li, los, ecuilos). En Romániço, ci es sesa diferanta tipos di pronominalo: personisca, reflectiva, posesisca, demonstrativa, relativa, et nedefinita.
Pronominalos personisca
Por stricte parauler, ci es mere sesa personisca pronominalos en Romániço:
mi | 1ma persono singulara
vi | 2ma persono singulara
li | 3ma persono singulara
nos 1ma persono plurala
vos | 2ma persono plurala
los | 3ma persono plurala
Los desideranta expreser on plu alta grado di familiaritio aut anticuesca saporo paraulante ad únupla persono (ex., ad familiano aut íntima amico) potan user la secundaria pronominalo ti.
Notes che li referentian álica cunche ento di la triésima persono, nedicernante la sexo aut animationatitio:
Consignin la postalisto la paco? Sic, li consignin li hodie matine.
Áltera linguaġos divisan la triésima persono secuno sexo, animationatitio, etc. Ecuista diviso no es necesa en Romániço, mas es traductébila per la secundaria pronominalos il / ilos (máscula), el / elos (fémina), et ol / olos et ul / ulos (neutra*):
Consignin la postalisto la paco? Sic, ul consignin ol hodie matine.
Il dicin che el dicin...
* Ol inclusan mere entos nehumana; homi índican humana entos di sexo nedeterminationita per ul.
Omna ecuista pronominalos referentian entos specifichita, mas ci es anche dua pronominalos en Romániço por referentier ad diferanta tipos di entos nespecifichita. La unésima de ecuistos es homi, usata por referentier on nespecifichita persono aut personos generale, e.e. “le persono”:
Cua dicin ecuilo ad vi? ‘Homi’. ‘Homi’ multe paraulan, chi no? Certe sic.
Homi no aplausan la tenoro pro clarifer sua voço.
Homi potan gluter una pinto de sánguino ante le malatecer.
La duésima es lo, usata por referentier on situationo aut circumstantio, cuom la tempo, aut ad la continedo di la ántea fraso:
Lo pluvan.
Vi desíderan ecuila focilo, chi no, Zed? Abanties et prendes ol. Mi volitionan lo.
Lo importanta es no parecifer che nos pánican.
Pronominalos reflectiva
On pronominalo cua referentian la subjecto di on propositiono nominijezan reflectiva. En Romániço, ecuisto es identa ad la pronominalos personisca — ecepte ecuilos di la “triésima persono” (li, los), omna cua usan si:
Mi vúlnerin mi hodie.
Vi vúlnerin vi hodie.
Nos vúlnerin nos hodie.
El vúlnerin si hodie.
Los vúlnerin si hodie.
Se homi useban áltera pronominalo cam si en la última dua exemplos, lo significheban che la subjectos vúlnerin álicu áltera, no si ipsa:
El vúlnerin el hodie. | una persono vúlnerin áltera
Los vúlnerin los hodie. | una grupo vúlnerin áltera
Mémores che si referentian mere la subjecto di la propositiono en cua li es ponita, cua no sempre es la ċefa propositiono di la fraso.
El vidin che il vúlnerin il. | il vúlnerin áltera
El vidin che il vúlnerin si. | il vúlnerin si ipsa
El vidin il vulnerer si.*
El vidin il vulneranta je si.*
* On infinitivo aut on participio cum on complemento ecuívalan ad on aparta propositiono.
Pronominalos posesisca
Posesisca pronominalos monstran cuo apertinan ad cua, et en Romániço es:
mea | 1ma persono singulara
vua | 2ma persono singulara
luya | 3ma persono singulara
nostra | 1ma persono plurala
vostra | 2ma persono plurala
lora | 3ma persono plurala
La reflectivo es sua, et homi potan user iluya, eluya, oluya et uluya por specificher la sexo. La nedefinito es homuya. La posesisca pronominalo di ti es tua.
Mea Deo! Ol es plena de stelos!
Cua es tua mandationo, mea magistro?
Vua féminos, mi desíderan comprer vua féminos. Vendes ad mi vua filiisos!
Nulu moves si aut mi derásculun eluya tota fardo!
Il mangin iluya fígato cum fabos et on bona Chianti.
Il mangin sua (propria) fígato cum fabos et on bona Chianti.
Revolutiono es sempre leġasca en la unésima persono, cuom “nostra revolutiono”. Lo es mere en la triésima persono — lora revolutiono — che li es desleġasca.
Ecuilos ec vos sufiçante fortunosa por haber incore vostra vivos, prendes los cum vos! Mas laces la membros cua vos perdin; los nun apertinan ad mi.
Lo no sufiçan succeser; homuya maxim bona amico deban faler.
Pronominalos et adjectivos demonstrativa
Romániço haban tria demonstrativa adjectivos — ecuista, ecuila, et tala — cua homi usan por indicher on referento secuno luya proximitio aut cualitio:
ecuista parva porcucio (hic)
ecuila parva porcucio (ilác)
tala parva porcucio
Homi potan user omna tria vocábulos sine cambiejo como pronominalos por la substantivos je cua los referentian:
Ecce la dua parva porcucios! Ecuista vadin ad mercato. Ecuila restin focare.
Transformite ad reala substantivos (per adjunto je -o ad sua radiços), los signífican no mere “ecuista/ecuila coso” mas “ecuista/ecuila afaro aut facto”.
Ecuista vadin ad mercato, et ecuisto plaçan ad mi, mas ecuila restin focare, et ecuilo iracifan mi.
Pronominalos relativa & cuestionisca
Relativa pronominalos referentian ad on persono aut coso expresita aut implicita en áltera propositiono:
Incontres la hómino cua incontrin Andy Griffith!
Incontres la sóriço cua incontrin Andy Griffith!
Mi no audin cuo la hómino cua incontrin Andy Griffith dicin.
Mi no audin, cuod perturbin mi.
Remarches che cua es nevarianta, etiam cuande li remplacian on substantivo plurala:
Incontres la hóminos cua incontrin Andy Griffith!
Ecce la hóminos je cua Andy Griffith incontrin.
Homi potan user relativa pronominalos en Romániço anche como cuestionisca pronominalos:
Cua incontrin Andy Griffith?
Cua es la hómino cua incontrin Andy Griffith?
Cuo la hómino cua incontrin Andy Griffith dicin?
En ecuista caso, la pluralo di cua, cuande necesaria, es cuos:
Cuos (cua personos) incontrin Andy Griffith?
Cuestionisca pronominalos generale ponezan unésima en on fraso, mas ultre ecuisto la órdino je vocábulos en on Romániça fraso no altereçan post che homi transforman la fraso ad on cuestiono:
Cua Andy Griffith insultin? | Andy Griffith insultin álicu
Cua insultin Andy Griffith? | Álicu insultin Andy Griffith
Pronominalos nedefinita
Nedefinita pronominalos es los cua no referentian on particulara persono aut coso: álicu, álico, nulu, nulo, omnu, omno, cascunu:
Ben la unésima veço cuande homi occisan álicu, ecce la maxim difícila.
Mi desíderan nulo. Mi desíderan nulo. Mi desíderan nula contredono.
Omnu desíderan mea caro!
Adjectivos
Adjectivos es vocábulos cua atribuan on cualitio ad on persono aut on coso. En Romániço, omna adjectivo finan per -a:
bona
mala
feda
Homi potan adjectivifer álica cunche neadjectivo mere per cambier luya finajo ad -a. Homi potan adjunter anche -isc- (“concernanta”), -os- (“abunde habanta”), aut áltera afixo ad la radiço di la vocábulo, secuno la signífico cua homi desíderan expreser:
auro
Mi es on aura deo! | mi es on deo consistanta ec auro
Mi es on aurea deo! | mi es on aur-colora deo
Mi es on aurisca deo! | mi es on deo concernanta auro
Mi es on aurosa deo! | mi es on deo posesanta auro
Inverse, homi potan transformer álica cunche adjectivo ad on substantivo per cambier luya finajo ad -o:
on bono | on bona persono aut coso
on malo | on mala persono aut coso
on fedo | on feda persono aut coso
on auroso | on persono aut coso posesanta auro
on aureo | on aur-colora persono aut coso
Cuod no es dicer che ecuilo sempre es necesa, pro che adjectivos frecuente potan funtioner sine cambio cuom substantivos:
la bona, la mala, et la feda
En ecuila casos, por indicher che on adjectivo descriptan on pluralo, homi usan las vice di la:
las bona, las mala, et las feda | la bonos, la malos, et la fedos
Evites la víridos. Los incore no es matura.
Álter-case, descriptante la pluralo di on substantivo cua no haban on plurala formo en Romániço (familiisca nóminos, exemple), homi potan adjunter -s ad la adjectivos:
parvas Focker | parvos di la familio Focker
La pono je adjectivos
En Latinenso et la Romancios, adjectivos et participios custume directe secuan substantivos, ecepte je adjectivos sopre belitio, granditio, cuantitio, bonitio, aut veritio, cua antevadan la substantivo modificata. Poner adjectivos cua custume secuan on substantivo abante li potan cambier la signífico en manarios no sempre evidenta:
domus nova / nova domus | on nova domo | on novesca domo
un homme grand / un grand homme | on alta hómino | on magna hómino
un uomo povero / un pover’uomo | on páupera hómino | on hómino sine valoro
un amigo viejo / un viejo amigo | on vécula amico | on vétera amico
Pro ecuisto, omna adjectivos en Romániço custume ponezan abante sua descriptatos, ecepte por émfaso aut stilisca fanfaro:
on egoista, imbécila, desneta nerfisto
Cuala macraċa, rachítaca, cedema, marcinta, obtusa, manu-damnita, claudicanta líneo di cosos vi génitun?
on ideo absurda
Cuancam ecuisto díferan de Romancia práctico, lo es tipisca en tecnichisca compositos internationa:
micrófono | μικρός “parva” + φωνή “sono”
televisío | τῆλε “distanta” + visio “vido”
turbo-encabulatro | turbo- “turbino” + fabrichita tecnogárulo
Tamen homi deban no user neadjectivos como je adjectivos cuome en Anglenso, mas deban modificher aut riaranger los:
pornisca stelo, porn-stelo | no “porno stelo”
concerto da Dead Kennedys | no “Dead Kennedys concerto”
Adjectivos et participios cua haban on complemento deban post-vader la descriptato por haber senso:
Mi vidin on celo nigra pro fumo.
Mi es on ángelo exterminanta pudelos.
Comparisca grados
“Omna animalos es ecuala,” la sempre emendata constituto en Animal-Cultiverío declarationan, “mas álica animalos es plu ecuala cam álteros”. Homi expresan tala comparos en Romániço (ecuala et neecuala) tale:
Vi es men ecuala cam mi.
Vi es (tote) tam ecuala cam mi.
Vi es (etiam) plu ecuala cam mi.
Vi es la plu ecuala de/ec la duo.
Vi eseçan sempre plu ecuala ye omna dio.
Vi es la maxim ecuala de/ec omnu.
Vi es la minim ecuala de/ec omnu.
Cuancam amba vos es ecuala, mi préferan vi (plu multe) cam vua amico.
Cuome homi forse expectan en on linguaġo constructita, homi façan omna comparativos regulasche:
bona, plu bona, maxim bona
stúpida, plu stúpida, maxim stúpida
Alternative, por los tale inclinita, homi disposan cualca comparativos neregulasca ultre la regulascos:
bona, meliora, óptima
mala, pejora, pésima
Adverbios
On adverbio es on vocábulo cua diçan álico sopre la témporo, la loco, la manario, aut la grado relatione ad on verbo, on adjectivo, aut áltera adverbio. Álica vocábulos es nature adverbia, cuom nun, jam, et hic; homi crean la céteros de áltera categoríos di gramático per adjunter -e ad la radiço:
Ben, vades viver felice sempre poste aut mi debun cad-pedcolper la dentos ec vua buco.
“Ei! Dormes focare.” “Pro cuo? Homi pagan che mi dormes hic.”
Vua matro es hic interne, Karras. Placebun ad vi lacer on misaġo? Mi certifun che el receptes ol.
Mi desíderan che vi colpes mi maxim forte posíbile.
On experto es li cua sapan sempre multe sopre sempre pauche.
Vi es cuom la furtisto cua no regretan etiam mínime che li furtin, mas multaze regretan che li vadun ad cárcero.
Cuestionos
Frecuente homi potan expreser on cuestiono respondébila per “sic” aut “no” en Romániço mere per acensifer la tono di sua voço ye la fino di on fraso:
Mea patro combatin en la Clonisca Gueros?
Vi credan che plaçan ad mi eviter mea sponsiso et filios por pasifer témporo cum deci-non-anuisos omni-die?
Secuno la custumos di la paraulantos, ecuisto no sempre es on fidanda méthodo di poner tala cuestiono. On plu bona manario es user chi, cua introductan cuestionos directa et nedirecta:
Chi mea patro combatin en la Clonisca Gueros?
Chi vi credan che plaçan ad mi eviter mea sponsiso et filios por pasifer témporo cum deci-non-anuisos omni-die?
Mi dúbitan chi mea patro combatin en la Clonisca Gueros.
Mi cuestionan mi chi vi credan che plaçan ad mi eviter mea sponsiso et filios por pasifer témporo cum deci-non-anuisos omni-die.
Por cuestionos directa, homi anche potan poner la verbo ante la subjecto:
Combatin mea patro en la Clonisca Gueros?
Credan vi che plaçan ad mi eviter mea sponsiso et filios por pasifer témporo cum deci-non-anuisos omni-die?
Homi introductan áltera tipos di cuestiono, los cuestionanta sopre “cua”, “cuo”, “ube”, “cuande”, etc., per la convenanta cuestionisca vocábulo. Homi mémores che, en Romániço, la subjecto di la fraso (la persono aut coso executanta la acto di la fraso) es cuo cunche máxim próxime antevadan la verbo:
Cua amorebun mi nun?
Cua mi amorebun nun?
Cua coloro es la celo en vua mundo?
Precise cuo vi credan che vi façan, Dav?
Retrovades ad deube vi venin!
Li vinçun, cua sapan cuande li potan batalier et cuande no.
Prepositionos
On prepositiono es on vocábulo cua expresan on relationo inter on nómino aut on nominisca fraseto et áltera vocábulo aut elemento en la metípsima fraso:
Trans la fluvio et tra la silvo, ad apud Avioliso nos vadan.
Violinier dum che Roma ardan
No cum on vulpo aut en on capsazo. Nec cum on sóriço aut en on domazo.
Cuala completo di mangi-cambro definitionan mi como je persono?
En Romániço, prepositionos jamás finan frasos, diferante de álica linguaġos:
Pro cuo vi facin ecuilo?
Sopre cuo es ecuista filmo?
Pro che multa composita vocábulos cominitiezan per on prepositiono, frecuente lo es consilianda inserter on (ne)definita artículo abante aut detre la prepositionos por eviter perplexifo:
Los es sub on tasos.
Los es on subtasos.
ante le vider (aut vido je) la resulto
ante-vider la resulto
Ci es dua “ambiguisca” prepositionos en Romániço. La unésima, je, índican la receptanto je on acto (la “complemento”) en ambigua frasos, exemple cuande la custumasca órdino je vocábulos como subjecti-verbi-complemento es inversifita:
Brutus pugnalijin Iulius = je Iulius Brutus pugnalijin = je Iulius pugnalijin Brutus
Mi aman vi cuom je (cuom se vi esebas) mea fratro
Mi aman vi cuom mea fratro (aman vi)
Je es útila anche por verbos transformita ad substantivos:
amo je Deo | amo dirigita ad Deo
amo da Deo | amo dirigita de Deo
La áltera ambiguisca prepositiono es ye, cua haban nula propria signífico definitionita mas es usenda cuande nula áltera prepositiono pareçan convener:
ye la nómino di paço
eser grávida ye gemelos
Por descipter on cambio je loco: se la usata prepositiono ipse no índican li — nec áltero cunche en la fraso — homi potan prefixizer la prepositiono per ad, cualche cuome homi sufixizan Anglensa in, on per to en into, onto:
la publicitisto conducin sua vecturo en la túrbulo | la vecturo jam esin en la túrbulo
la publicitisto conducin sua vecturo aden la túrbulo | movo de exter la túrbulo adinterne
Dunche, se vi desíderan, mi ponun la focilo sur la menso | adsura movo es sugestata pro che la focilo incore no es sur la menso
Homi potan cambiejer prepositionos ad áltera gramatichisca categoríos per le adjunto je sufixos se la senso permisan. Remarches che la originisca accento restan metípsima se la sufixo no es multi-sílaba. Ex., de contre: cóntrea, cóntree, cóntreo, contreajo.
Tamen la prepositionso en, ec, et per no prendan sufixos directe, mas usan aparta radiços: intern-, extern-, et mediation-.
Homi potan líbere user prepositionos abante infinitiva verbos, mas pro che homi anche usan prepositionos cuom je prefixos ad verbos, lo frecuente es on bona ideo separer los per áltera vocábulo aut rifrasefer por eviter ambiguitio.
il es malata pro nim laborer (aut pro nima laboro)
la ideo di laver sua manuos post user la latrino esin clare extranearia ad il (plu bona: usinte, post le user, post che il usin)
post datizer on ċeco (plu bona: datizinte on ċeco, post la datizer on ċeco)
postdatizer on ċeco
Verbos
Vocábulos cua expresan álica cunche tipo di acto, stando, aut evento nominijezan “verbos”, et ordinarie ci es admínime una en omna completa fraso:
Ecuista brecelos fiçan mi siter!
Mi no habin sexiisca relationos cum ecuila muliero!
Cuo vos façun sine liberitio?
Mi drapereban mi per viluto se lo eseban sociische acceptébila.
Deprendes ecuila beb-tuco de vua cápito, ripones li sur vua sororo!
Actos pasinta, presenta, et futura
Ci es tria basamentisca “témporos” disposébila ad verbos en Romániço — pasinta, presenta, et futura — cascuna expresanta acto eventanta en diferanta témporos relatione ad la paraulanto:
La Presento
Verbos expresanta acto cua homi cominitiin mas incore no completionin (e.e. la presento) es signizita per -an:
Ci no existan coclearo.
La Congreso impédican la presidento (nun).
Mi lecturan La nesuportébila legeritio di eser.
Remarches che la formo di la verbo no cambiezan secuno cua exécutan li, cuome en cuida áltera linguaġos:
Mi bothechejan, dunche mi esan.
Vi bothechejan, dunche vi esan.
Il bothechejan, dunche il esan.
Esan es contractionébila ad es por los tale inclinita: Mi bothechejan, dunche mi es.
La Pasinto
Verbos expresanta álico eventinta ante la instanto en cua homi paraulan (actos en la pasinto) es signizita per -in:
Ci no existin coclearo.
Here la Congreso impédichin la presidento.
La Futuro
Verbos expresanta álico eventunta post la instanto en cua homi paraulan (actos en la futuro) es signizita per -un:
Ci no existun coclearo.
Demane la Congreso impédicun la presidento.
Actos hipothesisca
La témporos pasinta, presenta, et futura omna expresan actos cua facte eventin, eventan, aut eventun, et insímule constitutan cuo gramatichistos nominijan la “indicativo”. Mas ci anche es on meano por expreser actos hipothesisca cua probábile no eventun, nominijata la “condicionisco”, cua en Romániço homi expresan per -eb-:
Clare, se ci no existeban coclearos, ci anche no existeban “sporks”.
Mi certe comprebun ecuilo por una dólaro!
la Congreso impedichebin la presidento se la presidento jam no dismisionebin.
Actos desiderata
Verbos expresanta álico demandata ordinarie es signizita per -es:
Abases vua fétida patos de mi, maledictita spurca simiono! | mandationo
No reguardes mi! | mandationo
Vi no reguardes mi! | mandationo
Vi no reguardan mi! | aserto
Los manges brioċo! | desídero
Los manġan brioċo! | aserto
Álicu mortes por che la cétera nos plu multe apreties le vivo. | aserto je facendo
Actos sine témporo
Álica personos préferan indicher témporo per contexto vice di inflexo. En Romániço, ecuisto traductezan per la sufixo -en (cua índican mere verbitio) et, se necesa, on adverbio sopre témporo:
Senioros, vos ja haben mea curiositio. Mas vos nun haben mea atentiono.
Nos vai imaginationen che mi ja explosifen la scolo ... omna la scolos. Nun che vi es mortinta, cuo vi va facen sopre vua vivo?
Se mi vol es no pluse on politiano, mi incore vol partien cum on focilo et disparen ad personos.
Resten unésim-clasisca, San Diego!
Actos reportita: selecter la témporo
En cuida linguaġos, cuande homi reportan cuo áltero dicin aut sentin, la témporo di la acto citata cambiezan secuno la témporo di la verbo en la principala propositiono.
En Romániço, la témporo di la citajo restan sine cambio cuom se li eseban citata directe:
Cito directa: | Il dicin, “Ecuistos no es la droidos cua vos cercan”.
Cito nedirecta: | Il dicin che ecuistos no es la droidos cua nos cercan.
Cito nedirecta: | Il diçun che ecuistos no es la droidos cua nos cercan.
Infinitivos
Por expreser la basamentisca ideo di on acto sine ligher li ad on particulara témporo aut subjecto, homi adjuntan -er (cua remplaciin la ántea -ar) ad la radiço di la verbo:
Vider es creder.
No fumejer.
Lo pareçan che mi selectin la nejusta septimano por cesationer snifer glútino.
Ovucios! Placeban ad mi ... fracaser los!
Tank, mi aprenses piloter on FireFox T-1000.
Una Anelo por guberner los omna, Una Anelo por trover los, Una Anelo por venifer los omna et en la ténebro ligher los!
Mi reguardin il morter
Cuancam lo tecnichische no es nejusta user la infinitivo detre on prepositiono, lo forse es men neconcordanta ad álicos por expreser la metípsima ideo como je on adverbio:
Nulu éxites ecuista loco sine canter la blues (aut necantinte la blues).
Actos nepersonisca
Por eviter confusitio cuande ci no es on evidenta subjecto (aut on infinitivo) en on fraso, Romániço usan lo como je on nepersonisca pronominalo.
Deo dicin “Pluves!”, et lo pluvin.
Lo es bona eser la reġo.
Se Deo no existeban, lo eseban necesa inventer li.
Por indicher la facto aut existo di álico en Romániço, homi usan ci secuata da eser aut exister:
Ci no existun on Provincio, Pippin.
Ci es nula gubernerío cuom nula gubernerío.
Por atracter la reguardo aut atentiono di álicu, homi usan ecce:
Ben, ecce la única perfecta coso cua mi trovin: acuo mineralosa.
Ecce mi.
Ecce vua reġo!
Participios
Adjectivos creita ec verbos es nominijata “participios”. En Romániço, ci es dua basamentisca tipos di participio: “activa” (li cuya acto es executata da la substantivo modificata) et “pasiva” (li cuya acto es executata je la substantivo modificata da áltero). Pluse, amba tipos haban cuatra aparta formos — una por expreser acto completionita, una por acto progresanta, una por acto venunta, et una por acto sine consídero je témporo:
Activa
on impedichinta congreso | on congreso cua jam impédichin
on impedicanta congreso | on congreso cua nun impédican
on impedicunta congreso | on congreso cua poste impédicun
on vincedora numbro | on numbro cua vincin, -an, -un
Passiva
on impedichita presidento | on presidento cua álicu jam impédichin
on impedicata presidento | on presidento cua álicu nun impédican
on impedicuta presidento | on presidento cua álicu poste impédicun
on manu-teneda aparato | on aparato por tener en le manuo
Participios como adverbios
Homi potan user participios anche como je adverbios per cambier la finisca -a ad -e. En ecuista formo los índican cuande aut pro cuo álico eventan:
Reguardante la Congreso votationer, la presidento tremulecin.
Impedichinte la presidento, la Congreso decisin destituter li.
Cuande on adverbia participio haban sua propria subjecto, li formizan on “absoluta participio”, cuod es decir on nedependanta parto de la fraso, descriptanta la principala subjecto et la verbo:
La presidento impedichite, iluya partito cominitiin prohiber atestivos.
La senato votationinte por no convicter, la presidento nun esin líbera cominitier reprisalios.
Participios como substantivos
Per cambier la finisca -a ad -o, homi potan user participios como je substantivos. En ecuista formo los índican cuo exécutan on acto, aut ad cuo on acto es executata:
El vivin timante la riveno da la vivanta mortintos.
Nos mortuntos salutan vi!
La caciantos et la caciatos
Verbos composita
Simpla verbos en Romániço monstran no mere cuande on acto eventan (témporo), mas la grado di completiono di la acto (aspecto). Exemple, la simpla pasinto generale monstran acto completionita (mi scribin on létero), la presento monstran acto progresanta (mi scriban on létero), et la futuro monstran acto completionuta alicuande poste (mi scribun on létero). Mas per verbos composita, homi potan expreser álica cunche grado di completiono en álica cunche témporo:
La Congreso esin impedichinta la presidento cuande mi envadin. | la acuso esin jam facita cuande mi envadin.
La Congreso esin impedicanta la presidento cuande mi envadin. | la acuso esin incore façata cuande mi envadin.
La Congreso esin impedicunta la presidento cuande mi envadin. | la acuso esin incore no cominitiita cuande mi envadin.
Etc.
La presidento esun impedichita cuande mi envadun. | la acuso esun jam facita cuande mi envadun.
La presidento esun impedicata cuande mi envadun. | la acuso esun incore façata cuande mi envadun.
La presidento esun impedicuta cuande mi envadun. | la acuso esun incore no cominitiita cuande mi envadun.
Etc.
Remarches che eser secuata da on participio expresan on stando deántea en Romániço, metípsime cam se li eseban secuata da álica cunche áltera adjectivo. Dicer, exemple, la Congreso esin impedichinta ye 3:00 signífican che la Congreso finin impedicher ye aut ante 3:00. Por indicher che la Congreso finin ye 3:00 et no ántee, uses esecer vice di eser:
La Congreso esecin impedichinta la presidento cuande mi envadin. | la Congreso finin ye la metípsima témporo ye cua mi envadin
Homi generale usan composita verbos por emfaser la témporo et completiono di una acto relatione ad áltero (impedicher et envader en la ántea exemplo) aut por emfaser la agento di on acto pasiva (Congreso en impedicata da la Congreso). Áltere, la simpla verbo es preferanda.
La Congreso impédichin la presidento ante che mi envadin. | simpla acto pasinta
La Congreso jam impédichin la presidento cuande mi envadin. | simpla acto pasinta
Mi sapan che vi et Frank projectin desconecter mi... | simpla acto pasinta
Vi et Frank esin projectanta desconecter mi cuande on grandaza feto súbite aparin de nulube. | acto pasinta dum acto progresanta
Mi diçan ecuila merdo dex anuos ántee. Et se homi audin li, lo signífichin homuya morto. | acto pasinta durationanta en la presento
Remarches che cuande on pasinta acto durationan en la presento, homi potan user la simpla presenta témporo se homi anche índican on cominitii-témporo. Sine on cominitii-témporo, homi potan usan fue por indicher on continua acto:
Mi hábitan on prisiono ec pavoro dex ecuila dio.
Cady, omno cuo mi fue manġan es ecuista tabuletos da Kälteen. Los putan.
Actos transitiva et netransitiva
Cuande on persono aut on coso díriġan on acto ad áltera persono aut coso, la acto es nominijata “transitiva” (e.e., li tránsitan ad áltera persono aut coso). Exemple, pagher (on honorario), spectatorier (on filmo), dicer (la vero). La afectato (en la ántea exemplos, honorario, filmo, et vero) es nominijata la “complemento”.
Cuande la acto no es diriġata ad áltero, cuom eser, seder, et jacer, homi nominijan li “netransitiva”.
En cuida linguaġos, verbos es et transitiva et netransitiva, secuno la contexto; en Romániço, verbos es aut transitiva aut netransitiva, jamás amba. Por ficer on netransitiva verbo transitiva, homi potan adjunter -if- ad la radiço; por ficer on transitiva verbo netransitiva, homi potan adjunter -ez- ad la radiço:
Netransitiva
La bulo rotulezin ad en la strado.
La acuo bulitionan.
La nivajo fusionezun.
Transitiva
La pueraso rótulin la bulo ad en la strado.
La cocinisto bulitionifan la acuo.
La solelo fusionun la nivajo.
Tamen álica netransitiva verbos potan haber on objecto se ecuila objecto es on substantivifo je la verbo:
dancer la danço prohibata
viver la dulça vivo
parauler la paraulo di la Italianos
aut on specifichita exemplo di la metípsimo:
dancer la Lambada
parauler Italienso
Anche notes che homi potan user on transitiva verbo sine on objecto por emfaser mere la ideo di la acto ipsa:
Here mi lecturin on libro.
Here mi lecturin dum la tota dio.
Numbros
La basamentisca, “cardinala” numbros di Romániço es:
una | 1
dua | 2
tria | 3
cuatra | 4
cinca | 5
sesa | 6
septa | 7
octa | 8
nona | 9
deça | 10
centa | 100
mila |1,000
miliona | 1,000,000 (106)
miliarda | 1,000,000,000 (109)
Omna ecuista vocábulos es adjectivos, et funtionan cuom áltera cunche adjectivo en Romániço:
tria sapios
septa duergos
octa parvaza rendiros
nona musos
Usate substantive, los servan como la nóminos di la numbros ipsa:
Rocky V (lecturata como Rocky Cinca)
Una es la maxim solitatosa numbro
Homi potan combiner la radiços per elisioner lora finajos et per inserter -i- (ube necesa) por producter numbros plu granda cam deça:
Ecuistos vadan usche deç-una.
cuatrideça jurnos, cuatrideça noctos
La Fola Octideç-Octo
Dumil-una: On odiseo en spatiazo
Vos debun pagher ad mi ... MILIONA DÓLAROS. Pardones ... CENTI MILIARDA DÓLAROS!
noncent nondeç nonmil noncent nondeci-nona botelos de biro an la muro
Homi no besonian dicer plu granda numbros en tota luya pesosa plenitio, mas potan diviser los en plu parva, plu fácile dicébila petios:
non-non-non mil non-non-nona botelos de biro an la muro
Por numbros plu granda cam miliarda, homi potan adjunter -(i)lion- (miliona ye la potentio di x) aut -(i)liard- (mila multiplichita per miliona ye la potentio di x) ad la numbros una usche deça:
duliona | 1012
duliarda | 1015
triliona | 1018
triliarda | 1021
deciliona | 1060
deciliarda | 1063
Numbros potan esecer substantivos aut adverbios per adjunter -o aut -e, rispective:
on jazisca trio
los cantin trie
Numbros ordinisca
Ordinisca numbros es los cua expresan la loco di álico en on serio. En Romániço, homi formizan ordiniscos per adjunter -ésim- ad on cardinalo:
Unésime vos deban trover ... on plusa arbustado!
La triésima premio es desinguaġo.
Ben, hodie esin on dio speciala por mi. Li esin la centi septideci-nonésima dio succesionanta en cua mi facin precise la metípsima coso!
Homi scriban la sufixo -ésim- como je -m- transscribante la ordinisco per cifro, et como je nulo transscribante on Romana regnisca número, mas tamen diçan -ésim-:
1me | unésime
2ma | duésima
179ma | centi septideci-nonésima
Henrico V | Henrico Cinchésima
Cuestionante sopre álico cua besonian on ordinisca numbro, homi usan cuantésima, no cua:
“Cua dio lo es?” “Lo es Natalo, senioro!”
“Cuantésima dio lo es?” “Lo es la 25ma, senioro!”
Numbros fractiona
Fractiona numbros es los cua expresan on valoro cua no es on íntegra numbro, ex. ½, ¼, etc. En Romániço, talos es distinguita per la sufixo ´-im-:
on deci-dúimo
deça et dúima
deça dúimos
cuatrideci-tria céntimos
cuatrideça tricéntimos
On tríimo de la tero esecin devorita da pudelos.
Mi no cognoçan dúima vos dúime cuante mi desidereban, et mi aman mene cam dúima vos dúime cuante vos méritan.
Numbros multiplichiva
Multiplichiva numbros expresan cuantos plu granda cam custumasca ye on numbro de veços ecuala ad la monstrata da la radiço. En Romániço, homi formizan los per adjunter -(u)pl- ad on cardinalo:
Duplifes vua placero, duplifes vua amuso!
Vivisca asecuro saldan triple cuande homi mortan dum on afarisca viaġo.
Cuátruple cinca es dudeça.
Numbros distributiva
Homi formizan distributiva numbros de cardinala numbros per adjunter -en-, cua signífican “En grupos de”:
La asalt-trupanos venin due. | ci esin mere dua asalt-trupanos
La asalt-trupanos venin duene. | posíbile multa asalt-trupanos, mas en duos
Le sabulano marċan unene en filaro por absconder sua numbro. | plura sabulanos, una post áltera
Cuantene vi vendan la biletos? | cuanta en on grupo?
Arithmético
Frecuenta operationos en arithmético:
Deci-cinca plus tria es deç-octa. | 15 + 3 = 18
Deci-cinca minus tria es deci-dua. | 15 - 3 = 12
Deci-cinca multiplichita per tria es cuatrideci-cinca. | 15 × 3 = 45
Deci-cinca divisita per tria es cinca. | 15 ÷ 3 = 5
Deça ye la duésima potentio es centa. | 10² = 100
Clocos
Homi lecturan on horologio en Románico en términos di clocos, no horos, et sempre secuno la actuala cloco, no la venunta:
Cua cloco lo es?
Cua témporo lo es?
Lo es una cloco.
Lo es deç-una clocos et una dúimo.
Lo es cinca clocos cinchideci-cinca (minutos). | no “cinca minutos ante sesa clocos”
Affixes
Por diminutioner la numbro de vocábulos aprensenda por user la linguaġo, multo de la vocabulado di Romániço consistan ec on relative parva numbro de radiços combinébila cum on etiam plu parva grupo de familiara afixos por creer nova vocábulos secuno besonio:
Prefixos
ante-: Eventanta en on témporo plu aprima cam:
antedicer
anteadulteçanto
antehere
anteaviolo
anti-: (tecnichisca) Opone ad, inimiche ad; monstranta caracterizivos oposita:
antimísilo
antibacteria
antigrávito
anticlímaço
antimaterio
anticristo
antiheroo
REMARCHES: Por expreser opono, lo es preferanda user la prepositiono contre.
archi-: Ċefa, maxim alta, aut maxim importanta; extrema aut maxim caracteriziva je on género:
archiángelo
archicriministo
autó-: (tecnichisca) Ipse:
autohipnoso
autoerotichismo
autoenfocalifatro
bi-: (tecnichisca) Habanta dua...:
bipinata
biconvexa
bipeda
bilinguaġa
co-: (tecnichisca) Complemento di:
coresponder
corelativo
des-: Oposito ad. Ecuista prefixo es particulare útila por creer vocábulos secuno besonio por los cua no sapan la custumasca formo:
desinfecter
desfácila
desbona
descluder
desmanger
dis-: Séparo, diviso, foreço ad en diversa directionos:
disdoner
disvastecer
ecui-: (tecnichisca) Ecuala:
ecuilátera
ecuidistanta
ex-: Ántea; retirita; mortinta:
expresidento
exsponsaso
mis-: Mala, male; necorecta, necorecte; falanta, falante:
misuser
miscomprenser
miscalculer
monó-: (tecnichisca) Habanta una...:
monótono
monosílabo
ne-: No:
neposíbila
neyusta
nemobilifer
REMARCHES: La prefixo ne índican mere nego, no oposita cualitio:
cuatra neblondisos
cuatra desblondisos
par-: Uschefine, complete:
parlecturer
par-aprenser
para-: Scuto contre:
paracado
parafango
parapluvo
pseudo-: Nevera, nereala:
pseudocientio
pseudointelectoso
retro-: Movezanta aut actanta contre la normasca directiono:
retrovader
retroactiva
ri-: Denove; ad ántea stando aut positiono:
rifacer
rilecturer
riscriber
semi-: Dúima, dúime:
semicludita
semimortinta
semifratro
sor-: En on grado pli forta, alta, aut bona cam la di áltero:
sorcurer
sordurationer
sorexpenser
Sufixos
´-ac-: Malata pro:
cancéraco
maníaco
-aċ-: Di cualitio valde infra, cum on nuancio di deséstimo, antipathitio, aut repugno; no valoranta la nómino di:
belaċa
automobilaċo
scribaċer
-ad-: On acto longa aut continue plur-veça, aut on grupo de cosos di la metípsima género:
Il studadan Cuendenso.
El despantalonizadin sua fratro.
foliado
la Britaniana navado
balaustrado
-aj-: Producto, faço, resulto, parto:
pictajo
magistrajo
Folajo? Ecce Sparta!!!
-al-: (detre unos di témporo) Eventanta en omna:
anuala
mensale
dialo
-an-: Habanta membritio en la paeso, civitato, dominio, claso, aut grupo di:
Canadano
Americana muliero
politiano
Cristiano
-and-: Meritanta:
laudanda
asasinando
spongianda
on pugnijanda facio
-ant-: Activa acto progresanta:
hómino paraulanta Romániço
Paraulante Romániço, il pensan Clingonense.
paraulanto je Romániço
-as-: Máscula:
bovaso
germanaso
belasa picinisto
-asc-: Conformitio:
leġasca
modasca
regulasca
-astr-: Parenta per risponseço vice di sánguino:
fratrastro
maligna matrastro
-at-: Pasiva acto progresanta:
on muliero amorata de Milano usche Minsk
Amorate, el aprensin multe sopre vivo.
Rocela, Rocela — internationa amorato
-atari-: Ecuila ad cua la nominijata acto es diriġata aut álica coso es destinata:
confesatario
inviatario
paraulatario
-atr-: Instrumento por:
jocatro
vehatro
-ay-: Loco por aut caracterizita da:
manġayo
dormayo
presidentayo
-az-: Augmentivo je; la maxim alta grado di granditio aut intensitio di, ordinarie cum specialifo je la ideo continata en la radiça vocábulo:
nasazo
viridaza
amazer
-e-: Habanta la coloro di:
rosea
violea
-ébil-: Potanta eser -ata:
paraulébila artículos
disposébila pecunio
fácile lecturébila
-eç-: Cominitier -er aut eser -a:
rubeecer
sedecer
mangecer
-eċ-: Índican evitemitio je remarco:
vadeċer
pagheċe
bomb-avioneċo
-ed-: Cua es -ita, -ata, -uta:
mangedo
bibedo
dicedo
-edor-: Cua es -inta, -anta, -unta:
Ad la vincedoro la despoliajo.
La dormedoro deban evigilezer!
parv-cerebra tergedoros je la pugos di álteros
-ef-: Producto, génito, aut secretiono je:
florefer
focilefer
sudorefer
-ej-: Verbisca sufixo sine definitionita senso, usata por deriver vocábulos cuya relationo ad la radiço es neprecisa et no expresébila per áltera sufixo:
curiosejer
literejer
vestejer
-em-: Inclinita ad, tendentianta ad:
credema
dormema
paraulema
-en-: En grupos de:
duene
trieno
-enari-: Consistanta ec x elementos; (math.) Usanta x como je basamento:
cuatrenaria
decenaria
-end-: Cua deban eser -ita, -ata:
paghenda
facendos
fidenda hómino
-ens-: Linguaġo di:
Anglenso
Japoniensa filmos
Mi no paraulan gichense.
-erí-: Stabiliçajo aut fermo en cua homi ócupan si sopre:
cafeerío
laverío
mangerío
-esc-: En la stilo di; símila ad:
Romanesca
Tarantino-esca filmo
blavesca
-ésim-: Número:
la sesésima sensuo
unésime nacinta
-et-: Diminutionivo je; la maxim basa grado di granditio aut intensitio di, ordinarie cum specialifo je la ideo continata en la radiça vocábulo:
caldeta
fluvieto
beleta
dormeter
-ez-: Ficer si -eda:
lo videzun che...
Starbucks trovezan sur omna maledictita strad-ángulo.
Movezes!
-i-: Paeso, regiono, dominio, aut jurisdictiono di:
regio
duchio
Anglia
Cristia
-í-: Práctico je la cientio, técnico, theorío, studo, arto, aut rolo di la persono cua façan ecuila laboro:
geometrío
theologhío
chirurghío
´-id-: Decendanto di:
régido
Israélido
Vladímero Vladimírido Putin
-ier-: Objecto cua portan uno de álico:
candeliero
cigaretiero
televidatriero
-if-: Ficer eser, transformationer ad álico
salifer
frigidifer
mortifo
-ífer-: Nature portiva, productiva, continiva:
pestífera
pomífero
mamífero
-íger-: Portanta, vestejanta:
leterígero
anelígero
coraceígero
-ij-: Acter ye álico per:
martelijo
spathijer
remijer
-(i)liard-: milo multiplichita da miliono ye la potentio di x:
duliarda
triliarda
-(i)lion-: miliono ye la potentio di x:
duliona
triliona
´-im-: Una de x ecuala partos de la toto:
sésimo de sua sensuos
tria cínchimos de on humano
-int-: Activa completa acto:
mortinta cambrisca companiono
Mortinte, il no besoniun ecuista CDs.
Mortintos en omna caso es nim rígida por funtionifer la ludatro.
-is-: Fémina:
boviso
germaniso
belisa picinisto
-isc-: Relationanta ad, concernanta, apertinanta ad:
cechisca canículo
Pushchinisca poetajo
nationisca criso
-ism-: Doctrino, theorío, aut sistémato di principios:
Cristianismo
Darwinismo
socialismo
-ist-: Cua profesione aut custume ócupan si sopre:
furtisto
motocicletisto
comunisto
-it-: Pasiva completa acto:
detransferita músico
Detransferite, la músico transferezan ad mea iPod.
Ecuista figicuyo es mere por detransferitos.
-iti-: Cualitio aut stando di:
amichitio
richitio
captititio
-iv-: Capábila, potanta:
instructiva libro
Il credan che il es nemortiva.
paghiva cliento
-iz-: Proviser, guarner, impregner per:
luminizer
colorizer
salizer
-oci-: Di cualitio valde alta:
carnocio
personocio
scribocier
-oid-: (tecnichisca) On animalo di on plu alta taxonomisca grupo finita per -oidea; similitio:
humanoido
romboido
-ol-: Júvena filio di:
reġolo | princeling
catolo | kitten
-ond-: Cua es intentata, oferata eser -ita, -ata:
vendonda
locatarionda
adoptonda
-os-: Caracterizita da:
joyosa
intelectosa
coraġoso
-uċ-: Habanta ethichisca inferioritio:
parauluċer
magazinuċo
combatuċer
-uci-: Afectiono:
matrucio
cabalucio
belucia
Micucio
-ud-: Habanta on granda:
mamuda
auriculuda
-um-: Neverbisca sufixo sine definitionita senso, usata por deriver vocábulos cuya relationo ad la radiço es neprecisa et no expresébila per áltera sufixo:
mediumo
auriculumo
-unt-: Activa acto no jam cominitiita:
rockiunta hómino
Rockiunte ye la unésima veço, il neoportune desíderin urinefer.
Ad la rockiuntos: nos salutan vos!
´-(u)pl-: Presentationanta on cuanto aut on numbro plu granda cam custumasca ye x ad uno:
duple
óctupla
-ut-: Pasiva acto no jam cominitiita:
inganuta famoso
Vivo es continua joco inter la inganantos et la inganutos.
-uy-: Continatro, capso:
lapiduyo
cuchiuyo
Desinentios
-a: Cua es (aut consistan ec):
aura statuo
reġa personos
-an: Presento:
Lo es[an] on bona dio por on pendejo.
Mi venan, mi vidan, mi vinçan.
Ci es[an] nula jurneço por le humanos.
-e: Adverbio:
rápide
avione
Lun-die
-en: Verbo sine témporo:
Lo es[en] on bona dio por on pendejo.
Mi ja venen, ja viden, ja vincen.
Ci va es nula jurneço por le humanos.
-es: Imperativo:
Lo eses on bona dio por on pendejo!
Mi venes, mi vides, mi vinces!
Ci eses nula jurneço por le humanos!
-er: Infinitivo:
Erorer es humanesca, pardoner es deesca.
El no sapan facer on Webpágino.
no scatbordijer
-in: Pasinto:
Lo esin on bona dio por on pendejo.
Mi venin, mi vidin, mi vincin.
Ci esin nula jurneço por le humanos.
-o: Substantivo:
facturo
pago
páupero
-s: Pluralo:
avionos, trainos, et automóbilos
inimicos di la stato
-t: Arcaica verb-finajo:
dicin la corvo
dicint la corvo
-un: futuro:
Lo esun on bona dio por on pendejo.
Mi venun, mi vidun, mi vinçun.
Ci esun nula jurneço por le humanos.
Composita vocábulos
An cuida témporos lo es cómoda ficer on fraseto cuom spatho ec lásero aut sporto di trincherío sopre jacter nanos eser on únupla vocábulo cuom láser-spatho aut nan-jacter. Tala vocábulos homi nominijan composita vocábulos.
Malgrate suposata monstruajos cuom Finlandiensa lentokonesuihkuturbiinimoottoriapumekaanikkoaliupseerioppilas et Alemanensa Schützengrabenvernichtungsautomobil, compositos frecuente es curtifos je etiam plu longa constructajos en Romániço, cuom capil-brucio de capilisca brucio aut brucio por capilos.
Compositos generale consistan ec on cápito (on vocábulo cua expresan la basamenta signífico di la tota composito) et una aut plura modificantos. (Ex., Latinensa agricultura consistan ec la cápito cultura “cultivo”, la basamenta signífico di la composito, et ager, agri- “agro”, cua descriptan cuala cultivo.) Homi potan separer la cápito et modificantos per on stricheto pro claritio, secuno préfero.
En la clásica linguaġos, la cápito custume es la última elemento en on composito, mas ecuisto varian inter linguaġos — et frecuente interne di la metípsima linguaġo (ex., Anglensa lockpick et pickpocket, Hispanensa chupacabra et fazferir). Romániço usan la modelo di internationa compositos derivationita de Grechenso et Latinenso, en cua la principala elemento, se li existan, es la última (ex., astronauto “stel-marinaro”, anthropófago “hómin-mangedoro”).
acri-dulço | [acra et dulça]-o
ennigrilistifer | [en nigra listo]-ifer
Dicin álicu “Tónitri-furio, benedictita lamno di la venti-cercanto”? | [furio di tónitro, cercanto je vento]
Ci es compositos cua índican álico áltera cam on formo di la cápito. Exemple, ante-imposta no índican on tipo di imposto, mas profitos calculita ante imposto. Anche hic Romániço secuan la modelo di Grechensa et Latinensa internationa compositos (ex., atheo “sine-deo”).
gris-capilo* | [(álico cum) grisa capilos]
omni-dia | [(di) omna dios]
superhómino | [(álico) super le hómino]
abante-cambro | [(álico) abante la cambro]
* Cuande la sinecdochisca uso je vocábulos cuom gris-capilo por referentier on persono et no ad on tipo di capilo no es sufiçante clara, homi uses on clarifiva sufixo, ex., gris-capiloso, gris-capilosa. Ecuisto maxim frecuente eventan cuande la unésima elemento di la composito es on adjectivo descriptiva (e.e., on cua respondan ad “cuala?”).
Remarches che Romániço usan -i- como je on conectiva vocalo inter la elementos di on composito. Homi elisionan la conectiva vocalo, se eufonío permisan, ecepte cuande la abántea elemento finan per neaccentizita -i-:
cantist-auctorisca | [cantisto et auctoro]-isca
triángulos | [tria ángulos]
cacii-colectiono | [cacier et colectioner]-o
me-parte | [mea parto]-e
omni-die | [omna dio]-e
Cuande on prepositiono es adjuntita ad on verbo capábila por guberner on objecto, homi tractan la prepositiono como je on adverbio cum on elisionita -e, et la objecto di la originisca verbo eseçan la objecto di la nova composito:
deprender on capelo | [de-e prender on capelo]
Cuande on prepositiono es adjuntita ad on movezisca verbo necapábila por guberner on objecto, homi potan user la complemento di la prepositiono como je la objecto di la nova composito por significher movezo versum ecuila objecto:
advener on concordo | [vener ad on concordo]
envader on cambro | [vader ad en on cambro]
Órdino je vocábulos
En Romániço, la manario per cua homi determinationan cua façan cuo ad cua en on fraso es per la órdino en cua la vocábulos aparan. Generale, la persono aut coso aparanta maxim próxime ante la verbo es cua exécutan la acto; la persono aut coso aparanta post la verbo es la complemento.
Iesus constructin mea cur-vecturo. | Iesus es la constructinto
Mea cur-vecturo constructin Iesus. | la cur-vecturo es la constructinto
Mi incantin vi. | mi es la incantinto
Vi incantin mi. | vi es la incantinto
Cua occisin S-ro Lunlúmino? | S-ro Lunlúmino es la occisito
Cua S-ro Lunlúmino occisin? | S-ro Lunlúmino es la occisinto
Homi potan user anche je por indicher la complemento di on fraso, en cua caso la complemento potan aparer anche ante la verbo:
Je mea cur-vecturo Iesus constructin. | Iesus es la constructinto
Je vi mi incantin. | mi es la incantinto
Adopter nova vocábulos
Tam importanta cam áltera cunche parto di on constructita linguaġo es la poto adopter nova vocábulos cum la paso da témporo.
La méthodo usata da Romániço por ecuisto es etimologhiisca consenso. La órdino di préfero por nova vocábulos es:
On vocábulo comuna ad la maxim multo de Romancios;
On vocábulo comuna ad admínime una Romancio et una aut plura Germanichensos;
On vocábulo en clásica Latinenso;
On vocábulo trovata úniche en una Romancio.
Exemple, consíderes la vocábulo por la caminayos reservata por ped-vadantos amba-látere di on strado. Cascuna Romancio haban sua propria vocábulo por li, mas maxim multa Germanichensos (et Rusenso) prendan sua vocábulo de Francenso, cua fiçan trottoir la maxim larghe ricognocébila selecto.
Post che homi trovan on candidato, homi determinationan luya nemediata Latinensa fonto — aut cua cunche fonetichische orthografata formo di la vocábulo es trovébila, case di ne-Latinensos. Por Latinensa fontos, riscribes substantivos en la genitivisca* radiço et adjuntes -o (aut -uo ad ecuilos cum genitivos en -us, ube lo es necesa por preventer homónimos); riscribes simpla verbos en la radiço di la presento, afixosa verbos en la radiço di la pasintisca participio, et adjuntes -er; fine, diacritichizes neregulasca accentos, se tala existan. En la caso di trottoir, cua es parte Franchensa et parte Latinensa, homi potan analiser li como je Medii-Evische Latinensa trottare (“vader”, de Franchensa *trotton “curer”) + -oir, cua venan de clásiche Latinensa -ōrium, donanta je trottorio.
*Historiische, le substantivo en Occidentisca Romancio evolutionin de la acusativo, mas la genitivo es plu útila por derivationo.
Eses cauta sopre homónimos — en la nivelo di la radiços et anche cum afixos — et eses presta por trover aut inventer alternativa formos di on vocábulo por eviter conflicto cum áltera vocábulos. Exemple, Latinensa portare esecin Romániça porter, dunche portus (genitivo portūs) esecin portuo et porta esecin portelo.
Fine, ápliches la orthografío di Romániço: Cambies q ad c, dura c ad ch abante e et i, dulça c ad ç ye la fino di on substantiva aut adjectiva radiço; laces finisca -que como je -che (no -cue); dura g ad gh abante e et i, dulça g ad ġ ye la fino di on radiço; sce-, sci- ad ce-, ci-; -nct- ad -nt-; ph ad f; vocala y ad i; dupla líteros ad únupla. Reductes agenta -arius ad -aro. Trottorio tale esecin trotorio, et Romániço fine receptan sua nova vocábulo.
Arcaica paraulo
Etiam por on linguaġo inventita dum nostra vivos, lo potan en cuida témporos eser útila simuler arcaica paraulo, cuom exemple citer versos de la Biblio aut Latinensa sententios, aut scriber historiisca fictiono. Por ecuisto, Romániço óferan dua nivelos di anticuitio: “Aprima Moderna Romániço” et “Anticua Romániço”.
“Aprima Moderna Romániço”
Se Romániço eseban on naturisca linguaġo cua evolutionebin juxte la Romancios sur cua sua léxico es basamentizita, Aprima Moderna Romániço eseban la formo di la linguaġo paraulata de la 14ma século usche la 17ma, extensezante de la Renacentio usche la Ilúmino. Li es plu aut men análoga ad la Anglenso di Shakespeare aut la Hispanenso di Cervantes, et anche es la traditionata linguaġo di longhe stabilicita religionos.
Orthografío
La Grechensi-Latinensa digramos ch, ph et rh homi retentan, metípsime cam dupla consonantos et vocala y. Homi retentan la digramo qu ube li incore haban la sono [kw] en moderna Romániço: Christiano, phantasmo, rhetórico, cysto, equilla.
Tipografío
Minúscula s homi impresan como je ſ en la cominitio et medio di on vocábulo. Dupla s homi impresan como je ſs aut ß: ſectionos, apóſtolos, abyſso (aut abyßo).
La lítera duos i et j et u et v homi no distintan. La lítero v homi usan en la cominitio di on vocábulo et como je on majúsculo, la lítero u homi usan omnube áltere, sine consídero je sono: iúuena, maiora, Vrano, conuulſer.
Generale, moderna impresos je arcaica textos normaschifes ecuista tipografiisca conventionos por eviter confusitio.
Verbisca formos
La verbisca desinentios -an, -in, et -un di Romániço es derivationita de Latinensa -ant, -ent, et -unt. Dum la Aprima Moderna período, la finisca -t restan como -ant, -int, et -unt:
La Dómino donant, la Dómino prendant.
Dicint la corvo “jamás pluse”.
Pronominalos
Homi frecuente usan la vocábulos ti et tua dum ecuista período por adparauler familianos, íntima amicos, inferioros, Deo, et, se homi es on servisto vétera et fidela, sua patrono; omnos áltera homi adparaulan per vi, inventita dum ecuista témporo por eliminer la ambiguitio di vos en “Anticua Romániço”.
Quo, dunche, ti en tua mento habint?
Consíderes mi sempre como je tua fidela canículo.
Placebant ad ti viver deliciose?
“Anticua Romániço”
Maxim multa arcaica paraulo homi debeban facer secuno la Aprima Moderna modelo, mas cuande homi recuistan álico plu fora et extranearia, ci es Anticua Romániço. Ecuisto esebun la formo di la linguaġo paraulata de la 8ma século usche la 14ma, próxime la fino di la Aprima Media Evo tra la cominitio di la Afinala Media Evo. Li es plu aut men análoga ad la Anglenso di Tales of Caunterbury, la Francenso di La Chanson de Roland, et la Hispanenso di El cantar de myo Çid.
Tipografío
Ultre la tipografiisca conventionos ántee resumptita, Anticua Romániço usan on e caudata ube Clásichi-Latinensa ae et oe es reductita ad e: cęlo, pręparer, obęder.
Adjectivisca acordo
Le adjectivo numbre acordan cum la substantivo cua le modífican:
Contre mi meas malvatas inimicos complotint equisto.
imbosc-attacchita da quatricent-millas Vascos Saracenos
La oblicua caso
En ecuista período, homi diferifan le singulara pronominalo nominativa de le oblicua, cuome en le Romancio:
jo / mi | 1ma persono singulara
tu / ti | 2ma persono singulara
lu / li | 3ma persono singulara
nos | 1ma persono plurala
vos | 2ma persono plurala
los | 3ma persono plurala
homu / homi | 3ma persono nespecifichita
Remarches che vi no existan dum ecuista témporo; vos servan como la pluralo et pluse la singularo cuande homi no adparaulan, en ecuista período, on inferioro, on puero, aut on plu júvena germano.
Ecce quare lo mirabiliant mi enorme che tu no liberifint de las Saracenos mea tero.
Franças baronos, jo vidant vos morter pro mi, et jo no potant protecter vostras vivos!
O Dómino, benedictes equisto Vostra manu-grenato por che, per li, Vos potes explosifer Vostras inimicos ad petietos en Vostra clementitio.