αβαρέσα, η: χασομέρα.

αβάσιμεσα, άβαφεσα, άβγαλτεσα, άβολεσα, αγαθέσα.

αβλούκα, τα (εν. το αβλούκιν ή τ’αβλούκ’): λάπατα, άγρια λαχανικά με πλατύ μακρύ φύλλο.

αγαπέσιμος, -ος, -ον, επίθ.: αγαπητός (θυλ. και αγαπητικιέσα, αγαπετικιέσα).

αγγείον, το: άσκαυλος, τουλούμ’, μουσικό όργανο σαν την γκάιντα.

αγγεύω, ρ. (αόρ. έγγευα): αναφέρω.

άγγιχτεσα, η: άγγιχτη.

αγγούριν ή αγγούρ’, το : αγγούρι.

αγέλαστον, ο: παιδικό παιχνίδι, το οποίο παιζόταν με δύο παίχτες, ο ένας έμενε ακίνητος και ο άλλος προσπαθούσε να κάνει τον άλλο να γελάσει.

αγέννητεσα, η: η αγέννητη.

αγιάτρευτεσα

αγιθοδώρισσα ή αϊθοδώρισσα, η: νεαρή κοπέλα, συνήθως αρραβωνιασμένη, που έκανε σκληρή νηστεία εν όψει του γάμου της (πβ. αεθοδώρισμαν, θοδώρισμαν, αεδοθωρίζ’).

αγληγορώ, ρ. (αγλήγορα): βιάζομαι.

αγναεύω, ρ. (εγνάψα): καταλαβαίνω (< τουρκ. ağnamak).

αγνέστικα, επίρ.: θεονήστικα.

αγνεφίζω, ρ.: ξυπνώ.

αγνός, -ἐσα, -ὀν, επίθ.: περίεργος, σπουδαίος· αγνά άρα: εκλεκτά φαγώσιμα· ντ’ άγνα: πώς.

αγούδα, η: θαμνώδες φυτό με φύλλα σαν της ελιάς και κίτρινα άνθη· το υγρό από τα φύλλα το χρησιμοποιούσαν ως φάρμακο για τη φαγούρα.

άγουρος ή άγουρον, ο (οι αγούρ’, τη αγουρίων, τοι αγούρτς, τα αγούραι): άνδρας· ο άγουρομ’ = ο άντρας μου· το αγουρόπον, τα αγουρόπα = παιδάκι.

αγουροσύνε ή αγουρότε, η: γενναιότητα, ανδρεία, σεξουαλική ικανότητα.

Άγουστον ή Αλωνάρτς, ο : Αύγουστος (πβ. Καλαντάρτς, Κούντουρον, Μάρτς, Απρίλτς, Καλομηνάς, Κερασινόν, Θερ’νός, Σταυρίτες, Τρυγομηνάς, Αεργίτες, Χριστιανάρτς).

αγράνθρωπος, ο: …

αγρασεύω, ρ.: προσπαθώ (< τουρκ. uğraşmak).

αγράσκεμος, -ος, -ον: κακάσχημος.

αγρέλαφον, το : το άγριο ελάφι.

αγρηγορότε, η: ταχύτητα, γρηγοράδα.

αγριοκοκκύμελον, το: το άγριο δαμάσκηνο.

ο άγριον, η αγριέσα (ή και ο άγρες, άγρεν): ο άγριος.

αγριόγατεσα

αγριοχάπαρον, το: η κακή είδηση (< ελλ. άγριος + τουρκ. haber)· ο αγροχάπαρος.

αγροικώ ή εγροικώ, ρ. (εγροικούν, εγροίκανα, εγροίξα, εγροίξαν): καταλαβαίνω.

αγροκάστανον ή αγροκάστανον, το: η άγρια καστανιά και ο καρπός της.

αγροκέρασον, αγροκοκκύμελον, αγροκόσαρον, αγροκύδωνον

αγρομούχτερον, το: το αγριογούρουνο.

αγρόμηλον, αγροσεύτελον, αγροστάφυλον, αγρόσυκον

αγροτερώ: αγριοκοιτάζω· αγροτέρεμαν: αγριοκοίταγμα· αγροτερίδ’: το σκιάχτρο.

αγρούμαι: αγριεύομαι, φοβάμαι.

αγρούστιν ή αγρώστιν, το: δέντρο του οποίου οι επιφανειακές ρίζες βρασμένες ήταν φάρμακο διουρητικό και λιθοτριπτικό.

άγρυπνος, -εσα

αγυναίκιστος, ο: ανύπαντρος.

αδακά, αδά, επίρ.: εδώ· αδακές: προς τα δω· αδά μερέαν: προς αυτήν τη μεριά· αδαπές: εδώ μέσα· απόθεν: από πού· απαδά, απαδάκα, απαδακές: από εδώ· απαδαπές: αποδώ μέσα.

αδελφόν, ο: ο αδελφός· αδελφέσα: αδερφή· αδελφοκόρτσα: ξαδέλφες.

αδιάντροπεσα, αδιάφορεσα

αζούχ, το: η τροφή για ταξίδι, για εργασία (< τουρκ. azık).

Αεργίτες, ο: Νοέμβριος.

αετέντς, αετόν ή αϊτόν, ο: αετός.

αέτς, επίρ.: έτσι· αέτς πα: και έτσι.

αζεμάτιστεσα, αζευγάρωτεσα, άζευτεσα, αζήλευτεσα, αθάνατεσα, άθαφτεσα, αθέατεσα, άθεεσα, αθεόφοβεσα, αθεράπευτεσα, αθλητικιέσα, άθλιεσα, αθόρυβεσα

αθέωτα, επιρ.: αλύπητα, άσπλαχνα.

αθόγαλαν, το: το καϊμάκι.

άθρεφτεσα, η: άθρεφτη.

αθώεσα

αΐκος, αΐκον (θυλ. και αΐκσα, αΐκα), αντ.: τέτοιος.

αιχμάλωτεσα, ακάθαρτεσα, άκακιεσα, ακάλεστεσα, ακάλυπτεσα, ακαμάτεσα, ακαπνεσα, άκαρδεσα, ακατάδεχτεσα

ακεί, επίρ.: εκεί (επίσης ατουκά, ατουπές, ακειαπές, πλαν κεικά, ακέκα).

ακίνδυνεσα, άκλαυτεσα

άκλερεσα, η: καημένη.

άκληρεσα, η: άκληρη.

ακλοθώ, ρ.: ακολουθώ.

Ακ Νταγ Μαντέν, το: Μεταλλείο Λευκού Όρους, περιοχή στο νοτιοδυτικό άκρο του Πόντου και η πρωτεύουσα της περιοχής < (τουρ) Ak Dağ Madeni.

ακόλαστεσα, άκοπεσα, ακριβέσα

άκ’σον, ακ’σέτεν, ρ.: άκουσε, ακούστε (ακούω, έκ’σα, έκ’σαν, έκ’σεν α = το άκουσε).

άλειμμαν, το: το ζωικό λίπος (< αλείφω)· αλειμματοκέριν.

αλευρομάλεζον, το: η αλευρόσουπα.

αληθινέσα

άλλ΄, οι: οι άλλοι· τους άλλτς: τους άλλους.

αλλάζω, ρ. (ελλάγα): αλλάζω· αλλάη, η: η γιορτινή φορεσιά (< αλλαγή).

αλάι, το: η παρέα, η παρέα του γαμπρού στο γάμο, μοίρα στρατού.

αλάπαλουκ, το: η πέστροφα (< τουρκ. alabalık).

αλλέως, επιρ.: αλλιώς, διαφορετικά.

αλλομίαν, επιρ.: ξανά.

αλμεγάδιν, το: το ζώο που αρμέγεται· αλμεγάδιν χτήνον ή χτήνον: η αγελάδα.

αλμεχτέρ’ το: ξύλινος κουβάς για το άρμεγμα των ζώων.

αλυκέσα

αμάν ή χαμάν, επίρ.: αμέσως (< τουρκ. hemen).

αμελέ ταπουρού, τα: τα γερμανικής έμπνευσης τάγματα εργασίας που χρησιμοποίησαν οι Τούρκοι για να εξοντώσουν τον ελληνικό πληθυσμό του Πόντου (< τουρκ. amele taburu).

αμάραντον ή μάραντον, το : το βλήτο.

άμον: σαν, όπως, καθώς.

αμπάρ’, το: το αμπάρι, το κελάρι, η αποθήκη (< τουρκ. ambar).

αμπάς, ο: το πανωφόρι, κάπα (< τουρκ. aba).

αμπελώνω, ρ.: φυτεύω αμπέλι, κάνω παιδιά.

άμποτε, επιφ.: μακάρι.

αναγνώριμος, -ος, -ον: άγνωστος.

αναθυμεθή, η: η ανάμνηση ή αναφορά απόντος προσώπου.

ανακατούμαι, ρ.: ανακατώνομαι.

άναλεσα

αναλλαγάδιν, το: πολυτελής ενδυμασία.

αναμένω, ρ. (αναμνόν): περιμένω.

ανάντριστος, η: ανύπαντρη γυναίκα.

ανάσκαμμαν, το: η βρισιά σε νεκρό.

ανασπάλω, ρ. (ανασπάλτς, ανασπάλ’, ενέσπαλα): ξεχνώ.

άναυα, πρόθ.: χωρίς, άνευ.

αναχάπαρα, επιρ.: ξαφνικά.

ανεμικά, τα (το ανεμικόν): οι ρευματισμοί.

ανεμοκαλίτζα ή ανεμοκαλή, η: ο σίφουνας, ο ανεμοστρόβιλος.

ανέντροπος, ο: ξεδιάντροπος.

ανέξερ’τα, επίρ.: εν αγνοία.

ανεφέλ’, το: ο καταρράκτης στο μάτι.

ανθρωπέα, η: η ανθρωπίλα, η μυρωδιά του ανθρώπινου σώματος.

ανιφτοκάτα, η (ο άνιφτος, η άνιφτεσα): ο άπλυτος, συνήθως αυτός που δεν πλένεται το πρωί.

ανοιγάρ’, το (τα ανοιγάρα): το κλειδί, (< ανοίγω, ένοιξα, ένοιξαν).

αντζίν, το (τα αντζία): το πόδι από το γόνατο μέχρι τον αστράγαλο, η γάμπα.

αντίκαλον, το: η ανταπόδοση.

αντιφέρκουμαι, ρ.: εναντιώνομαι.

αντίχαρα ή αντίγαμος: συμπόσιο στο σπίτι του γαμπρού ή της νύφης μία βδομάδα περίπου μετά το γάμο (πβ. τ’εφτά, τα λαλέματα, τα συμπέθερα).

αντράδελφος, ο (αντράλφος, ανατραδέλφα): κουνιάδος.

αντράχνα, η: αγριοκουμαριά, θάμνος· τα φύλλα του χρησιμοποιούνταν ως φάρμακο κατά της αιμόπτυσης και της αιματουρίας.

αντρίζω (έντρισα, αντρίζνε, άντρισον)

ανυπόμονεσα

ανωχαλία, η: αδυναμία.

αξιναρίτζα, η: ο τσαλαπετεινός.

αούτος ή αούτ’, αούτε, αούτον, αντ. (και ατός, ατέ, ατό, ατοίν, ατά· αβούτος, αβούτε, αβούτεν, αβούτο, αβούτον, αβούτα, αβουτοίντς): αυτός, αυτή, αυτό.

απαλιμιδέα, η: το ξαρμύρισμα.

απάν΄, επίρ: επάνω (απάν’ ιμ: πάνω μου, απάν’ εσουν: πάνω σου, αποπάν’: από πάνω).

απανάρυμαν, το: αραίωμα των φυτών ή φιντανιών στο χωράφι.

απαντή, η: η συνάντηση στο δρόμο, η υποδοχή.

απανωδράνιν, το: ράφι πάνω από το τζάκι.

απαρδάλ΄, το: φόρεμα παρδαλό, φτηνό, οτιδήποτε είναι άξιο να καταστραφεί.

απαροθυμία ή απαραθυμία, η: η απουσία νοσταλγίας για κάτι.

απέσ΄, επίρ.: μέσα.

απιδαβασέας, τα: περάσματα βουνών (< απιδαβαίνω, η απιδαβασέα, επεδέβα).

απίδιν ή απίδ’ , το: το αχλάδι· απιδοζώμ’ ή απιδοζώμιν, απιδοτζίρ’: ξεραμένο στον ήλιο ή στο φούρνο αχλάδι.

απιτάγματα, τα : οι προσταγές.

απιταχτέρ’ ή επιταχτέρ’, το: το παιδί για θελέηματα.

αποδελαχτέρ’ ή αποδαλεχτήριν, το: αραιή γυναικεία χτένα.

αποζαγκούμαι, ρ. : ξεσκουριάζω.

αποκρίσκομαι, ρ. : απαντώ.

απόκαμαν, το: καούρες στο στομάχι, δυσπεψία.

αποκαμάρωμαν, το: αφαίρεση του νυφικού πέπλου (καμαρωτέρ’) από το κεφάλι της νύφης.

αποκόλλημαν, το: απογαλακτισμός μωρού.

αποκουμπιστέρ’ το: στήριγμα για ξεκούραση.

απολαδόστομος, ο: βλάκας, μωρός (πβ. αγλάγανος).

απονεγκάσκουμαι, ρ.: ξεκουράζομαι (πβ. αναπάουμαι).

απόνυφος, η: νύφη που σύντομα χήρεψε ή εγκαταλείφθηκε (πβ. απόγαμπρος).

αποπλυμάτ’, το: ξέπλυμα μαγειρικών σκευών.

απόρκισμαν, το: ο εξορκισμός.

αποσκευαρίζω, ρ. (αποσκευάρτσον): ετοιμάζω.

αποσκευάριμαν, το: μάζεμα των μαγειρικών σκευών μετά το γεύμα.

αποτενύ, επιρ: στο εξής, από δω και πέρα (πβ. άλλο).

απόχαρα ή αποχαρά, η: ματαίωση γάμου, απογοήτευση.

απόχασμα, το: το χασμουρητό.

απράναν, επίρ.: προ ολίγου.

αραεύω, ρ. (εράεψα, αράεψον, εράευα): ψάχνω (< τουρκ. aramak).

αραμπά, η: η άμαξα, το κάρο (< τουρκ. araba).

αραπίτζον, ο: πήλινο μαγειρικό σκεύος μαύρο από τη χρήση.

αρατώρα, επίρ.: τώρα δα (πβ. ατώρα).

αργαστέρ’, το: το εργαστήρι.

αργατία, η: ομάδα εργασίας 5, 10 ή 15 ανθρώπων.

αργεύω, ρ. (έργευα): αργώ.

Αργυρούπολη, η: πόλη του νομού Τραπεζούντας, τούρκικα Gümüşhane (Γκιουμουσχανέ, Κιμισχανέ).

αργώς κι απαργώς, επίρ.: εκτός χρόνου.

αρ καλά, επίρ: καλά λοιπόν.

αρκάλειμμαν, το: το λίπος αρκούδας (< άρκτος + αλείφω).

αρκατάσα, τα: φίλοι καλοί (< τουρκ. arkadaş).

αρκοκαλομάνα, η: η γιαγιά της γιαγιάς (πβ. λυκοκαλομάνα: η μαμά της γιαγιάς, καλομάνα: η γιαγιά, αρκοπάππον, λυκοπάππον).

αρματώνω,ρ. (ερμάτωσαν): στολίζω.

αρνίουμαι, ρ.: αρνούμαι

αρνίτζα, ή: είδος μανιταριού.

αροθυμώ ή αραθυμώ, ρ. (αραθυμούνε, αραθυμίαν, εροθύμεσα, ερεθύμεσα): νοσταλγώ (πβ. αροθυμία).

αρρωστικόν, το: φαγητό προσφερόμενο σε άρρωστο.

αρτούκ, επίρ.: πια, δηλαδή (< τουρκ. artık).

ασηρόχαντος ή ασηράχαντος, ο: ο σκαντζόχοιρος.

ασίχ, το: παιδικό παιχνίδι, το κότσι.

ασκεμεσα

ασλαεύω, ρ.: μπολιάζω (< τουρκ. aşılamak).

ασσού, σύνδ.: αφού.

ασπαλιγμένος, ο: κλεισμένος.

άσπλαχνεσα

ασχανές, ο: η κουζίνα, το μαγειρείο (< τουρκ. aşhane).

ατσάλ΄, το: η μοίρα, ο θάνατος.

ατσάπα, επίρ.: άραγε (< τουρκ. acaba).

ατσιελέν, το: το επείγον (< τουρκ. acele).

αφεντάδες, οι: τα αρσενικά μέλη της οικογένειας για τη νύφη (πβ. ο αφέντης ή αφέντας ή αφέντς, αφεντράδες = κυράδες).

αφερούμ, επίρ.: μπράβο (< τουρκ. aferin).

αφκά, επίρ.: κάτω.

αφκατοκόσκινον, το : κόσκινο για το στάρι.

αφορεσμένος, ο (αφορεζμέντσα): καταραμένος.

αφ’σον, ρ.: άφησε (αφήνω, εφήνα, εφέκα, εφέκαν, αφ’ς).

άφτω, ρ. (έψα): ανάβω (άψιμον).

αχά, επιφ.: να!· αχατοχάς: νάτος· αχατοχάδες.

άχαρος, -ος, -ον: δυστυχής.

αχερών, ο: αχυρώνας (το αχερώνιν, το αχερωνοκάλαθον).

αχούλ, το: μυαλό (< τουρκ. akıl)· αχουλανεύω: βάζω μυαλό· αχουλής, αχουλίσσα, αχουλίν.

αχπάνω, ρ.: βγάζω, ξεριζώνω.

αχπάραγμαν, το: ξαφνικός φόβος από δυνατό θόρυβο· αχπαράζω, αχπάγουμαι, αχπαραγμένος, αχπαράουνταν = τρομάζουν.

αχπάσκουμαι, ρ. (αχπάσκεσαι, αχπάσκεται, αχπάσκουμες, εχπάστα): ξεκινώ.

βαδίζω, ρ.: περπατώ . βαδίζ’νε.

βαθέα, επίρ.: βαθιά / πβ. βαρέα.

βαθυβολίζω, ρ.: σκέφτομαι βαθιά, λογικά.

βαΐτζα, η: ψωμάκι που έδιναν οι νοικοκυρές στα παιδιά που έψαλλαν τα κάλαντα του Λαζάρου.

βαλά, η: καλυμμα κεφαλής της νύφης.

βάλλω, ρ.: βάζω / βάλον.

βαρελόπον, το: βαρέλι μικρό / βαρέλ’ , τα βαρέλα.

βαρκίζω, ρ.: φωνάζω δυνατά / bαρκίζ’νε.

βασιέτ, το: η τελευταία επιθυμία μελλοθάνατου, διαθήκη < (τουρ) vasiyet.

βασιλέας, ο: βασιλιάς / βασιλοπούλιν, το: το βασιλόπουλο, η αλκυόνα.

βαχούτ’, το: ο καιρός, η εποχή < (τουρ) vakit.

βεζίρτς, ο: ο βεζίρης.

βελόνιν, το: η βελόνα / βελόν’ , τα βελόνα.

βεντούζας, τα: οι βεντούζες.

βερεσμέντσα, η: η έγκυος /η έμποδος.

βερκιλής, βερκιλίν: παραγωγικός, εύφορος < (τουρ) verkili.

βιλαέτ’, το: διοικητική περιφέρεια του Οθωμανικού Κράτους < (τουρ) vilayet.

βιντόφκας, τα: τα σχοινιά.

βλαττία, τα: μεταξωτά και μάλλινα υφάσματα από την Τραπεζούντα κόκκινου χρώματος / το βλαττίν.

βόζια, τα: τα ηνία του αλόγου.

βολετινός, -ος, -όν: βολικός.

βολίζω, ρ.: βουλιάζω / βουλίζω, βουλίουμαι.

βουδ’, το: το βόδι / τα βούδα, η βουρκέντ’ = βουκέντρα, το βούτορον, τα βουτούρτα = βούτυρα.

βούκα,η: η μπουκιά / βουκώνω .

βούρα, η: η χούφτα / τα βούρας.

βουτυροχάρατσον, το: φαγητό με βούτυρο και κρεμμύδι.

βραδάσκουμαι, ρ.: βραδιάζομαι.

βραδή, η: το βράδυ, η βραδιά / βράδον = βράδυ, τα βράδα τα βράδια.

βρεχή, η: η βροχή / τα βρεχία, βρεχ’ = βρέχει.

βρακίν, το: το βρακί / τα βρακία = σώβρακα.

βρασόλ’, το: βραχιόλι / τα βρασόλα.

βρούλα, η: η φλόγα.

γαβάλ’, το: η φλογέρα, ο αυλός < (τουρ) kaval / τα γαβάλα.

γαβάνας, τα: ξύλινα κυκλικά η ελλειπτικά δοχεία για τη διατήρηση του βούτυρου / η γαβάνα.

γάβζ, το: η δυσκοιλιότητα < (τουρ) kabız.

γαβούν’, το: το πεπόνι, τα γαβούνα < (τουρ) kavun / καβούν’.

γαβράνα, η: η κυψέλη /το γουβάν’ < (τουρ) kovan.

γαζανέβω, ρ.: κερδίζω < (τουρ) kazanmak / γαζανέβ’νε.

γαϊδούρ’, το: το γαϊδούρι / τα γαϊδούρα, το γαϊδούριν.

γάλα – γάλα, επίρ.: σιγά – σιγά

γαλατομάλεζον, το: κρεμώδες φαγητό με γάλα, αλεύρι και βούτυρο.

γαλατοσύρβ’,το: σούπα με γάλα και κορκότα / γαλοσίρβ’.

γαλατοφάι, το: κρεμώδες φαγητό με γάλα και καλαμποκίσιο αλεύρι.

γαλατοχάβιτσον, το: κρεμώδες φαγητό με ανθόγαλα, αλεύρι και γιαούρτι.

γαλενός, ο: ήρεμος, γαλήνιος /γαλενά.

γαλιτσόσ’, το: φαγητό με τσορτάνια, βούτυρο και κρεμμύδι.

γαμοκέρα, τα: κεριά που στέλνονταν σε συγγενείς κατά το γάμο / ο γάμον, τα γάμ’τα.

γαμόστολος, ο: η γαμήλια πομπή.

γαμπροκάλεσμαν, το: η πρόσκληση για γλέντι στο γαμπρό και τους συγγενείς του από τους συγγενείς της νύφης.

γαμπροκούρ΄, το: χοντρό κούτσουρο που έπρεπε να σχίσει ο γαμπρός πριν από το γάμο / γαμπροκούριν.

γαμπρολάλα, τα: η επίσκεψη του υποψήφιου γαμπρού στο σπίτι της νύφης μετά από πρόσκληση.

γαμπροφούστορον, το: αβγά τηγανητά με βούτυρο που έπρεπε να πληρώσει για να φάει ο γαμπρός με τον κουμπάρο πριν μπουν στο σπίτι της νύφης.

γαντάρ’, το: το καντάρι, η ζυγαριά / το καντάρ’, τα γαντάρα,

γαπατεύω ή καπατεύω, ρ: κλείνω < (τουρ) kapatmak.

γαραλαΐσματα, τα: δυνατές γοερές κραυγές πόνου και τρόμου / το γραραλάισμαν, γαραλαΐζω.

γάραμσον, το: ο μαϊντανός / γάραμψον.

γαράσαπαν, το: είδος ξύλινου αρότρου με σιδερένιο υνί < (τουρ) karasaban.

γαργάν, το: χορός του Ακ Νταγ Μαντέν.

γαρή, η : η γυναίκα, η σύζυγος < (τουρ) karı / γαρήδες, γαρηδίων, καρή, γαρή μ’ = γυναίκα μου γαρή σ’ = γυναίκα σου, γαρή ατ’.

γαρσουλαεύω, ρ.: συγκρίνω < (τουρ) karşılaştırmak.

γελέκ’, το: το γιλέκ’ < (τουρ) yelek / γιλάκ’ , γελάκ’.

γέλος, το: γέλιο /γέλτον = γέλιο, τα γέλ’τα, εγέλανα.

γεμενία, τα: χαμηλά χωρίς τακούνι αντρικά παπούτσια από δέρμα κατσίκας.

γεμίσα, τα: φρούτα, καρποί.

γεννίουμαι, ρ.: γεννιέμαι / εγεννέθα, εγεννέθαν.

γερά, η: η πληγή < (τουρ) yara / τα γεράδες, οι γεραλαεμέν’.

γερανόφορος, η: ντυμένη με σκούρα ρούχα μεσόκοπη γυναίκα / γερανέεν = γαλάζιο.

γεργανόπον, το: το παπλωματάκι < (τουρ) yorgan / το γιοργάν, τα γιοργάνα.

γερντάνα, τα: το περιδέραιο < (τουρ) gerdan = λαιμός /το γερντάνιν / το γκερντανλούκ.

γιαγλία, τα: πίτες σε σχήμα βάρκας γεμισμένες με διάφορα υλικά, τυρί, κιμά, αυγά και ψημένες στο φούρνο < (τουρ) yağ = λίπος / το γιαγλίν.

γιαγμουρλία, τα: τα αδιάβροχα < (τουρ) yağmur = βροχή / το γιαγμουρλoύκ.

γιαϊλά, η: ορεινός εξοχικός τόπος, το παρχάρ’ < (τουρ) yayla.

γιαμ, σύν.: μήπως / γιόκσα, γιοκ = όχι, για … για + ή … ή < (τουρ) ya … ya.

γιαραεύω, ρ.: χρησιμεύω < (τουρ) yarama,yaramaz.

γιαρούσ’ , το: ο συναγωνισμ’ος, η άμιλλα < (τουρ) yarış.

γιασμάς, ο: χρωματιστό μαντίλι που τύλιγαν γύρω από το φέσι < (τουρ) yaşmak / ή γιαζμά.

γιατάκ’, το: το κρεβάτι, το στρώμα < (τουρ) yatak.

για το ποίον: γιατί, για ποιο λόγο / για τ’ ατό, για τ’εμέν, για τ’εσ’εν, για τ’ατείντζ.

γιαχνίν, το: φαγητό με κρέας, πατάτες, κρεμμύδια, σάλτσα.

γιαχού, το: έμπλαστρο < (τουρ) yakı.

γιοντζά, η: το τριφύλλι < (τουρ) yonca.

γιοσμάς, ο: κομψός νέος / το γιοσμαλίκιν, γιοσμαλούκ’, η γιοσμάσα.

γιουμουρταλία, τα: πίτες με αυγά < yumurta = αυγό.

γιούρτιν, το: βοσκότοπος σε κατηφορική πλαγιά βουνού.

γιουφκάδες, τα: λεπτά φύλλα από ζύμη ψημένα στο σάτσι < yufka.

γκιομλέκι, το: το πουκάμισο < (τουρ) gömlek.

γλιάζω, ρ.: γλιστρώ / γλιάζ’νε, εγλίαξα = γλίστρισα, εγλίαξαν.

γλυκοκαλάτζεμαν, το: η γλυκιά ομιλία.

γλύνω, ρ.: λειώνω

γναφίν, το: η γνάθος, το σαγόνι / τα γναφία = το πρόσωπο.

γνεφίζω, ρ.: ξυπνώ / γνεφίζ’νε, εγνέφ’σα, εγνέφ’σαν.

γνωρίζω, ρ.: εγνώρτσα, εγνώρτσαν.

γοϊμσής. ο: o χρυσοχόος < (τουρ) kuyumcu / κοϊμτζής, κουιμτζής.

γολτούκ’, το: η μασχάλη < (τουρ) koltuk / κολτούκ’.

γομάρ’, το: το φορτίο / γομάριν, σελέκ’, σαλάκ’.

γομώνω, ρ.: γεμίζω / εγόμωσα, εγόμωσαν.

γονάχ’ , το: το αρχοντικό, το παλάτι < (τουρ) konak / το κονάκ’, το κονάκιν, γονεύω = μένω, διανυκτερεύω.

γονουσεύω, ρ.: μιλώ, συζητώ < (τουρ) konuşmak / γονουσέματα.

γορόσα, τα: τα γρόσια, (τουρ) kuruş.

γοτζαμάνος, ο: ο γέρος, ο σύζυγος < (τουρ) kocaman / κοτζαμάνος.

γουεύω, ρ.: λυπάμαι / εγούεψα.

γουζέβω, ρ.: θυμώνω < (τουρ) küsmek / γουζέβ’νε, γουζεμένος = θυμωμένος, γουζεμέντσα, εγούζεψα, εγούζεψαν.

γούλα, η: ο λαιμός / τα γούλας = αμυγδαλίτιδα, το γουλάσ’ = διφθερίτιδα, γουλέας, γουλαρία, ση γούλα σ’ ερούξεν; η γούλα τ’ εγομώθεν = βούρκωσε.

γουή, η: η όχθη, η παραλία / το κουίν = πηγάδι, υπόγειο, το γουβίν.

γουρεύω, ρ.: στήνω, αρχίζω < (τουρ) kurmak.

γουρζουλάς, ο: η πανούκλα, ο διάβολος.

γουρνούμαι, ρ.: ουρλιάζω / το γούρνιαγμαν.

γουρουτζής, ο: αγροφύλακας < (τουρ) korucu.

γουρουχτζής, ο: πρακτικός γιατρός για κατάγματα < (τουρ) kırık.

γουρπάν, το: η θυσία < (τουρ) kurban / γουρπάν να ίνουμαι.

γουρταρεύω, ρ.: σ΄ψζω < (τουρ) < kurtarmak / το γουρτάρεμαν, εγουταρέφτα, εγουταρέφταν.

γραίας τηγάν’, το: ομελέτα με καλαμποκίσιο αλεύρι, αυγά και βούτυρο / γραία, γραιάδες.

γραμματισμέν’, οι: οι μορφωμένοι, ο γραμματισμένον, η γραμματισμέντσα.

γρίζεμαν, το: εκχέρσωση χέρσου εδάφους.

γριζομάκελον, το: μεγάλη τσάπα για βαθύ σκάψιμο.

γυναικίζω

γυροκλώσκουμαι, ρ.: τριγυρνώ.

δαβαίνω, ρ.: περνώ, διαβαίνω / δέβα, δεβάτεν, εδέβηνα, εδέβα, εδέβασες ατό κα, αποδαβαίνω, επεδέβα.

δάβολον, ο: ο διάβολος / τη δαβόλ’ η κάλτσα, δαβολσύνε.

δάκλυμαν, το: ο καθαρισμός, ο εξαγνισμός.

δακρ’, το: το, / δάκρυ, τα δάκρα.

δάκω, ρ.: δαγκώνω / δάκ’νε, δάκσον = δάγκωσε.

δάνος, το: ο δανεισμός πραγμάτων.

δαρμηνεία, η: η συμβουλή.

δασκάλτσα, η: δασκάλα / οι δασκάλ’, ο δασκαλον.

δασκεύω, ρ.: συμβουλεύω.

δατάζω, ρ.: διατάζω / δαταγή, δατάχκουμαι, εδατάχτα.

δαυκίν, το: το καρότο.

δέβα, ρ. : πήγαινε / δεβάτεν, το δέβα και έλα.

δέζ’μ΄, το: ο δυόσμος / τα δεζ’μα.

δεικνύζω, ρ.: δείχνω / δειξίζω, εδέκνιζα, εδέκνισα = έδειξα.

δειλασμένα, επιρ.: δειλά.

δελιάουμαι,ρ.: μπερδεύομαι.

δείσα, η: η ομίχλη.

δελάζω, ρ.: μπερδεύω, εμπλέκω / εδελίασα.

δεμέσια, τα: χορτόπιτες / το δεμέσιν.

δεξά, επίρ.: δεξιά.

δεξάμενος, ο: ο νουνός / δεξαμέντσα, σύντεκνος, συντέκν’σα, το δεξιμάτ’, η δεξιματέα = βαφτιστικιά.

δερνοκοπίουμαι, ρ.: θρηνώ, ολοφύρομαι.

δέχκουμαι, ρ.: δέχομαι / εδέχτα.

διαβολολάγηνον, το: το σταμνί με τη μαγιά για το τυρί.

διβώλισμα, το: το όργωμα του χωραφιού για δεύτερη φορά.

δίγω, ρ.: δίνω / δίεις ή δι’ς, δίγει ή δι, δίγ’νε, δίν’νε, εδώκα ή εδέκα, εδέκαν, δος, δι και παιρ’.

διδυμάρα, τα: τα δίδυμα.

δίκαια, τα: τα δώρα που έστελνε την παραμονή του γάμου ο γαμπρός στη νύφη.

δικούριν, το: το μαλλί του προβάτου που κουρεύεται για δεύτερη φορά.

δικράνιν, το: ξύλινο εργαλείο σε σχήμα διχάλας για τη φόρτωση του σανού.

δίλαβον, το: καζάνι μεγάλο με δύο λαβές / δίλαβον χαλκόν.

διχερέα, η: ποσότητα υλικών που χωράει στις δύο παλάμες / το διχέριν.

δίχωτα ή δίχουτα, επίρ.: με δυο γνώμες.

διώχω, ρ.: διώχνω / διώεις, διώχ’.

δόσα, τα: η προίκα.

δουρβάν’, το: ξύλινο εργαλείο σε σχήμα βαρελιού για το κτύπημα του γάλακτος και την παραγωγή του βουτύρου / δρουβάν’, ξυλλάγγ’, δουρβανίζω.

δουλεία, η: η δουλεία / δουλόπον.

δρανίν, το: ράφι σε τοίχο του σπιτιού.

δώμαν, το: οριζόντια από χώμα στέγη οικίας.

δώρημαν, το: το δώρο / δωρόπον.

έβγα, η: η έξοδος / εβγαίνω, εβγώνω, εβγών’νε ή εξέβα, έβγα, εβγάτεν,εβγάλω, εβγάλ’νε.

εβόρα, η: η σκιά

εβριστόν, το: ζυμαρικό του Πόντου προψημένο, ξερόν μακαρίνα / το ιβριστον.

εγάπ’, η: η αγάπη / εγάπανα, εγάπαναν, εγάπεσα, εγάπεσαν.

έγκα, έγκες, έγκε, ρ.: έφερα, έφερες, έφερε / φέρω.

εγκλεσία, η: η εκκλησία / τα εγκλεσίας.

εγνωρίζω, ρ.: γνωρίζω / γνωρίζω, εγνώρτσα = γνώρισα, εγνώρτσαν.

εθαρρώ, ρ.: θαρρώ, νομίζω / εθαρρούν, εθάρνα, εθάρναν.

έικιτι, επιφ.: επιφώνημα νοσταλγίας.

εκανέθεν, ρ.: φτάνει / κανείται.

εκειαπέσ’. επίρ.: εκεί μέσα / εκεπά = εκεί πέρα, εκέκα = εκεί, εκές = προς τα κει, επεκεί = αποκεί,κατόπιν.

έκλωσεν, ρ.: γύρισε, επέστρεψε / κλώσκουμαι, εκλώστεν, κλώστ’, κλωστός, άκλωστος .

εκόμπωσεν, ρ.: ξεγέλασε / κομπώνω.

εκούξεν, ρ.: φώναξε / κουίζω.

έλα, η: ο ερχομός, η επίσκεψη.

ελέπω, ρ.: βλέπω / ελεπ’ς, ελέπ’, έλεπα, έλεπον = δες.

Έλλενος ή Έλλενας, ο: ο Έλληνας / ελλενικός.

Εκαμώθα :προσποιήθικα

έμνοστος, -ος, -ον: νόστιμος, έμνοστα.

έμορφος, έμορφεσα, έμορφον: όμορφος / έμορφα.

εμπαίνω, ρ.. : μπαίνω / εμπαίντ’ς, η έμπα, εσέβα, έμπα, εμπάτεν.

εμποδέα, η: γυναικεία, συνήθως ριγωτή, ποδιά μακριά μέχρι τους αστραγάλους.

έμποδος, η: η έγκυος / η δίψυχος.

έμπρα, επίρ.: μπροστά / έμπρα μουν, έμπλα σουν, εμπρικέσ’.

εμπροκάρδα, τα: το στήθος της γυναίκας.

εμπρομαμή, η: η βοηθός της μαμής.

εμπροστάλιν, το: στηθόπανο, ένδυμα που φοριόταν πάνω από τα στήθη.

εμπροστία, η: ο σιδερένιος τρίποδας στο τζάκι για βράσιμο νερού.

έμπρουμεραν, επίρ.: προχθές.

εναύλια, τα: χωράφια που είναι κοντά στο χωριό.

ενεμείνα, ρ.: περίμενα / αναμένω.

ένοικον, το: το σπίτι, η κατοικία.

ενούντσεν, ρ.: σκέφτηκε / νουνίζω.

εντάμαν, επίρ.: μαζί.

εντρανώ, ρ.: φροντίζω.

εντώκα, ρ.: κτύπησα / κρούω.

εξαγούρεμαν, το: η εξομολόγηση / εξαβούρεμαν.

εξαπέσα, επίρ.: αλλοπρόσαλλα.

έξεργος, η: γιορτή, αργία

εξέρω, ρ.: ξέρω, γνωρίζω / εξέρτ’ς, έξερον = να ξέρεις.

εξηγίζω, ρ.: εξηγώ / εξηγί’εις.

εξωπότιν, το: το τελευταίο ποτήρι του ποτού.

εξώρας, επίρ.: αργά.

εξωτέρα, η: το πολιτικό δικαστήριο.

επ’ αληθείας, επίρ.: στ’ αλήθεια.

έπαρ’, ρ.: πάρε / παίρω, παίρνω.

επεβγάλω, ρ.: ξεπληρώνω.

επεΐ, επίρ.: αρκετά < (τουρ) epeyce.

επεκεί, επίρ.: έπειτα.

εποίκες, ρ.: έκανες / εφτάω, εποίν’να, εποίκα, ντ’ έποικες.

επλώθεν, ρ.: απλώθηκε / απλούμαι.

επορώ, ρ.: μπορώ / επόρνα, επόρναν.

έργανον, το: όργανο.

έργατα, τα: έργα

ερέχκουμαι, ρ.: μου αρέσει / ορέχκουμαι, ερέχτα.

εριάζω,η οριάζω ρ.: φυλάω / εριάζ’νε, ερίαζα, ερίαζαν, ερίαξα, ερίαξαν, ερία = πρόσεξε, ερίαμαν = σκοπιά, βάζω όρια.

εριστέας,ο : ο εριστικός.

έρχουμαι, ρ.: έρχομαι / έρται, έρτα ή έρθα.

ερωτώ, ρ.: ρωτάω / ερώτανα, ερώταναν, ερώτεσα, ερώτεσαν ερωτέθα, ερωτέθαν.

εσάσεψεν, ρ.: σαστίζω < (τουρ) şaşırmak / σασεύω.

εσγάρα, η: η σχάρα.

εστά, ρ. : στάσου / εσταθέστεν.

εσχωρώ, ρ.: συγχωρώ.

ετοιμάγουμαι, ρ.: ετοιμάζομαι / ετοιμαέστεν.

ετότες, επίρ.: τότε.

ευκαιρώνω, ρ.: αδειάζω / ευκαιρών’νε, ευκαίρωσα, ευκαιρώθεν, εύκαιρος = άδειος, απρόσεκτος, επιπόλαιος, η εύκαιρεσα = η άδεια.

ευκούμαι, ρ.: εύχομαι.

ευρεμάτ’, το: κάτι χαμένο που βρέθηκε / το ευρεμάτιν, ευρήκω, ευρίουμαι, εύρηκον = βρες.

ευρίσκω, ρ.: βρίσκω / ευρίκω, ευρίκ’νε, εύρα, εύραν, ευρίουμαι,ευρίουνταν .

ετέκ’, το: η φούστα < (τουρ) etek / ετέκιν.

εφέκα, ρ.: άφησα / αφήνω, εφήνα.

εφέρθα, ρ.: συμπεριφέρθηκα / φέρκουμαι.

εφτάω, ρ.: κάνω / εφτάγω, εφτάς, ευτάει, εποίκα.

εφτάνω, ρ.: φθάνω / εφτάνε = φθάνουν.

εχάθα, ρ.: χάθηκα / χάμαι = χάνομαι.

εχετεία, η: η περιουσία.

εχολομανίγα, ρ.: νευρίασα / χολομανίουμαι.

εχπούλ, το: το μικρό πουλί που βγαίνει από το αυγό / το πιλίτζ’, το πιλιτζιν.

εχτήθα, επίρ.: από στήθους, παπαγαλία.

έχω, έεις, εσ’, ρ.: έχω, έχεις, έχει / έχνε.

ζα, τα: τα ζώα.

ζαγάρ’, το: το ζαγάρι.

ζαγκότσον, ο: ο καντηλανάφτης / ζαγκότζ’.

ζαγκώνω, ρ.: σκουριάζω / ζαγκωμένος.

ζαέρ, επίρ.: πιθανώς. ίσως.

ζαλίουμαι, ρ.: ζαλίζομαι / ζαλίγουμαι, εζαλίγα = ζαλίστηκα, εζαλίγαν.

ζαμάν, το: ο καιρός, διάστημα < (τουρ) zaman / έναν καιρόν κι έναν ζαμάν.

ζαντός, ο: ο τρελός / παλαλός, ζαντίνω, εζάντινα = τρελάθηκα, εζάντιναν, ζαντέ = τρελέ, η ζάντενα = τρελή, η ζαντέσα = τρελή, τα ζαντίας = τρέλες.

ζαρούδα, τα: οι ζάρες / το ζαρούδιν.

ζατί, επιρ.: εξάλλου < (τουρ) zaten / ζατίμ.

ζελεύω, ρ.: ζηλεύω.

ζεμία, η: η ζημία.

ζενγκίν,ο: ο πλούσιος < (τουρ)zengin .

ζεπίρες, οι: τα κουνάβια / η ζεπίρα.

ζερταλίδιν, το: το βερίκοκο.

ζίλ’, το: η ψιλή φωνή της λύρας.

ζιντζίρα, τα: οι αλυσίδες < (τουρ) zincir = αλυσίδα.

ζίπκα, η: παντελόνι αντρικό μέχρι τους αστραγάλους, χωρίς άνοιγμα μπροστά, με ζώνη.

ζιπούνα, η: σταυρωτό πουκάμισο για τους άνδρες, για τις γυναικες το μακρύ μέχρι τους αστραγάλους ριχτό με φαρδιά μανίκια φόρεμα / ζουπούνα.

ζογούδ’, το: η πυκνή χλόη του βουνού.

ζουρνά, η: ο ζουρνάς, οξύαυλος.

ζύμωτρον, το: σκάφη για ζύμωμα / το ζυμαρομάντιλο, ο ζυμοστάτες, ζουμάρ’, ζουμώνω = ζυμώνω, ζουμών’νε.

ζωνάρ’ τη Παναγίας: το ουράνιο τόξο.