Το έθιμο της κοσσάρας, δηλαδή "της κότας" στην ποντιακή διάλεκτο, πραγματοποιούνταν την ημέρα του γάμου, και συγκεκριμένα πριν οδηγηθούν ο γαμπρός και η νύφη στην εκκλησία για το στεφάνωμα. Όταν ο γαμπρός ερχόταν να πάρει τη νύφη με τη συνοδεία του (νυφόπαρμαν), μπροστά από την πόρτα στεκόταν μια θεία της νύφης και κρατούσε μια μισοβρασμένη και στολισμένη κότα πάνω σε έναν δίσκο, η οποία συνοδευόταν συνήθως από ένα ποτό, κατά προτίμηση βότκα ή κρασί. Την κότα την στόλιζαν με ό,τι έβρισκαν – δεν γινόταν ιδιαίτερη προετοιμασία. Την ετοίμαζε και την μαγείρευε η μητέρα της νύφης, αλλά δεν την έδινε η ίδια.

Για να μπορέσουν να παραλάβουν τη νύφη, ο κουμπάρος έπρεπε να αγοράσει ό,τι του πρόσφεραν πάνω στο δίσκο. Κάθε φορά όμως που πρόσφερε λεφτά, έκαναν παζάρια και του έλεγαν ότι είναι λίγα, ώσπου τελικά έδινε ό,τι του ζητούσαν.

-

The custom of the kossara, meaning "the hen's" in the Pontic dialect, was performed on the day of the wedding, specifically before the bride and groom were led to the church for the coronation. When the groom came to pick up the bride with his entourage (bridesmaid), an aunt of the bride stood in front of the door holding a half-boiled and decorated hen on a tray, which was usually accompanied by a drink, preferably vodka or wine. The hen was decorated with whatever they could find – no special preparation was done. It was prepared and cooked by the mother of the bride, but she did not give it herself.

In order for them to receive the bride, the best man had to buy whatever was offered to him on the tray. But every time he offered money, they haggled and told him it was little, until finally he gave what they asked for.

Μια ξεχωριστής σημασίας μέρα για τους Πόντιους. Την Κυριακή του Θωμά γιορτάζουν ένα δεύτερο Πάσχα ή καλύτερα ένα ιδιαίτερο Πάσχα, καθώς το “περνούν” με αγαπημένα τους πρόσωπα. τα οποία δεν βρίσκονται πλέον στη ζωή.

Το Αντίπασχα, όπως το έλεγαν, οι πιστοί πήγαιναν στο νεκροταφείο, έχοντας μαζί τους κόκκινα αυγά, αλλά και διάφορους άλλους μεζέδες. Έτσι, θεωρούσαν πως γευμάτιζαν μαζί με τα αγαπημένα τους πρόσωπα, τα οποία δεν βρίσκονταν πλέον κοντά τους. Συγκεκριμένα πίστευαν πως οι ψυχές ανέβαιναν από τον Άδη την Ανάσταση και παρέμεναν στη γη μέχρι την Πεντηκοστή. Η επίσκεψη στα μνήματα γινόταν μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας. Τότε οι πιστοί πήγαιναν στο κοιμητήριο, όπου έκαναν τρισάγιο. Πριν ξεκινήσουν το φαγητό, έψελναν το “Χριστός Ανέστη”.

-

A special day for the Pontians. On St. Thomas Sunday they celebrate a second Easter or rather a special Easter, as they "spend" it with their loved ones, which are no longer alive.

On Antipascha, as they called it, the faithful went to the cemetery, bringing with them red eggs, as well as various other delicacies. Thus, they considered that they were having lunch with their loved ones, who were no longer near them. Specifically, they believed that souls ascended from Hades at the Resurrection and remained on earth until Pentecost. The visit to the graves took place after the end of the Divine Liturgy. Then the faithful went to the cemetery, where they performed trisago. Before they started eating, they chanted "Christ is Risen".

Τα Χριστούγεννα στον Πόντο γιορτάζονταν με μεγάλη ευλάβεια. Ανάμεσα στα ποντιακά έθιμα που τηρούσαν ήταν και αυτό των Μωμόγερων, το οποίο πραγματοποιούνταν την περίοδο του Δωδεκαημέρου. Η ονομασία του συγκεκριμένου δρώμενου προέρχεται από τις λέξεις “μίμος” και “γέρος”. Άλλοι θεωρούν πως προέρχεται από τον αρχαιοελληνικό θεό, Μώμο, ο οποίος ήταν θεός της χλεύης, της ειρωνείας και του σαρκασμού και είχε άμεση σχέση με τις γιορτές που ήταν αφιερωμένες στον θεό Διόνυσο.

Κεντρικό πρόσωπο του εθίμου ήταν η νύφη, η οποία αντιπροσώπευε τη βλάστηση και τη γονιμότητα της γης. Επίσης, κεντρικά προσωπικά ήταν ο “γέρον” και ο νέος, οι οποίοι κατά τη διάρκεια του δρώμενου συγκρούονταν, καθώς διεκδικούσαν και οι δυο τη νύφη. Από τη σύγκρουση αυτή νικητής αναδεικνύονταν ο νέος, με τη νίκη αυτή να συμβολίζει την αντικατάσταση του παλιού χρόνου με τον νέο.

Η ενδυμασία των Μωμόγερων αποτελούνταν από περικεφαλαία, γιλέκο, φουστανέλα, βράκα, ζώνη, φούντες και ξύλο. Τα χρώματα που επικρατούσαν στη στολή τους ήταν το μπλε και το άσπρο, τα οποία συμβολίζουν την ελληνική σημαία, καθώς και το πράσινο και το κόκκινο για να ξεγελούν τους Τούρκους. Στην περικεφαλαία τους υπήρχαν κορδέλες, κουμπιά και καθρεφτάκια.

Τους Μωμόγερους τους συνόδευαν οργανοπαίκτες, καθώς η μουσική και ο χορός ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της παράστασής του, η οποία δινόταν σε αυλές σπιτιών, διασταυρώσεις δρόμων, καθώς και σε πλατείες. Μετά από κάθε παράσταση ακολουθούσε γλέντι.

-

Christmas in Pontus was celebrated with great reverence. Among the Pontic customs they observed was that of the Momogeroi, which took place during the period of the Twelve Days. The name of the specific event comes from the words "mime" and "old man". Others believe that it comes from the ancient Greek god, Momos, who was the god of mockery, irony and sarcasm and had a direct connection with the festivals dedicated to the god Dionysus.

Central to the custom was the bride, who represented the vegetation and fertility of the earth. Also, central personalities were the "old man" and the young man, who during the action clashed, as they both claimed the bride. From this conflict, the new emerged victorious, with this victory symbolizing the replacement of the old time with the new.

The clothing of the Momogeroi consisted of a headdress, vest, frock, breeches, belt, tassels and wood. The predominant colors in their uniform were blue and white, which symbolize the Greek flag, as well as green and red to deceive the Turks. On their headdresses were ribbons, buttons and mirrors.

The Momogeros were accompanied by instrumentalists, as music and dance were an integral part of his performance, which took place in courtyards, street intersections, and squares. After each performance there was a feast.

Καλαντόνερον ονομαζόταν το πρώτο νερό που έπαιρναν τα μεσάνυχτα της Πρωτοχρονιάς από την βρύση, την πηγή ή το πηγάδι από όπου προμηθεύονταν το πόσιμο νερό. Της λήψης του καλαντόνερου προηγούνταν το καλαντίασμαν της βρύσης. Λίγο πριν τα μεσάνυχτα τοποθετούσαν κοντά ‘ς σο πεγάδ’  (βρύση) διάφορα δώρα όπως ξηρούς καρπούς (λεφτοκάρα, καρύδα, σύκα) στάρι, γλυκά, μήλα, κυδώνια, κ.λ.π. λέγοντας την ευχή: Κάλαντα και καλός καιρός, πάντα και του χρόνου. Αυτός που έπαιρνε το νερό, μέχρι να το πάει στο σπίτι δεν κοιτούσε πίσω του ούτε μιλούσε σε κανέναν. Έπινε όλη η οικογένεια από λίγο και ράντιζαν το σπίτι, την αυλή, τις αποθήκες, τα ζώα, τα χωράφια κ.λ.π. 

-

Kalandoneron was the name given to the first water taken at midnight on New Year's Day from the tap, spring or well from which drinking water was obtained. The receiving of the tap water was preceded by the running of the tap. A little before midnight, various gifts such as nuts (leftokara, coconut, figs), wheat, sweets, apples, quinces, etc. were placed near the so pegad (faucet). saying the wish: Carols and good weather, always and next year. He who took the water, until he took it home, did not look behind him or speak to anyone. The whole family had been drinking for a while and they sprinkled the house, the yard, the warehouses, the animals, the fields, etc.

Όπως σε όλα τα μέρη της Ελλάδας έτσι και στον Πόντο πίστευαν, ότι το δωδεκαήμερο (Από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Φώτα) βγαίνουν τα πίζηλα (οι καλικάντζαροι) και ενοχλούν τους ανθρώπους. Ιδιαίτερα ενοχλούσαν τα παιδιά και ιδίως τα αβάπτιστα, τις λεχώνες, τις νεόνυμφες και γενικά αδύναμα άτομα. Προκαλούσαν ζημιές στα πράγματα του σπιτιού, στα ζώα και στους αγρούς. Για να προστατευθούν απέφευγαν να κάνουν νυχτερινές δουλειές έξω από το σπίτι και να πετάξουν νερά έξω το βράδυ. Επίσης για να μην πλησιάζουν έλεγαν ψιθυριστά διάφορες προσευχές. Τα πίζηλα εξαφανίζονταν τα Φώτα με τον αγιασμό των υδάτων για να επιστρέψουν και πάλι τα Χριστούγεννα.

Ανάλογα με την περιοχή ονομάζονται και πίζουλα, πίζελα και πιζήαλα.

-

As in all parts of Greece, in Pontus they believed that during the twelve days (From Christmas to the Epiphany) the pizzilas (goblins) come out and disturb people. They particularly bothered children and especially the unbaptized, lechons, newlyweds and generally weak people. They caused damage to household items, animals and fields. To protect themselves they avoided doing night work outside the house and throwing water outside at night. Also, in order not to approach them, they whispered various prayers. The lights would disappear with the consecration of the water, only to return again at Christmas.

Depending on the region, they are also called pizula, pizela and pizeala.

Τον κουκαρά κατασκεύαζαν οι γυναίκες κρυφά από τα παιδιά τους. Αυτός αποτελούνταν από ένα μεγάλο κρεμμύδι πάνω στο οποίο κάρφωναν σε ημικύκλιο εφτά φτερά από κότα ή κόκορα (όσες οι εβδομάδες της νηστείας). Χωρίς να γίνουν αντιληπτές από τα παιδιά τον κρεμούσαν από το ταβάνι. Το κρέμασμα γινόταν την Καθαρά Δευτέρα πολύ νωρίς. Έτσι όταν ξυπνούσαν τα παιδιά αντίκριζαν τον κουκαρά να κρέμεται από το ταβάνι και να κουνιέται. Αν δεν συμμορφώνονταν με το κράτημα της νηστείας τα φοβέριζαν ότι θα τα φάει ο κουκαράς. Με τρόπο φυσούσαν τον κουκαρά που καθώς κουνιόταν και περιστρέφονταν προκαλούσε τον φόβο. Κάθε εβδομάδα που περνούσε αφαιρούσαν και ένα φτερό μέχρι να τελειώσουν όλα με το τελείωμα της νηστείας. 

-

The koukara was made by women secretly from their children. This consisted of a large onion on which seven hen or rooster feathers were nailed in a semicircle (as many weeks as the fast). Without being noticed by the children, they hung him from the ceiling. The hanging took place on Clean Monday very early. So when the children woke up they saw the cow hanging from the ceiling and shaking. If they did not comply with the observance of the fast, they were afraid that the devil would eat them. They blew the cow in a way that caused fear as it shook and rotated. Each week that passed a feather was removed until they were all finished with the end of the fast.

Η Αποκριά λεγόταν εμπονέστα ( προέρχεται από την λέξη απονήστια). Τα φαγητά που περίσσευαν από την προηγούμενη ημέρα της αποκριάς τα έδιναν σε φτωχές τουρκάλες που τριγυρνούσαν στις ελληνικές γειτονιές για τον σκοπό αυτό. Χαρακτηριστική είναι η ερώτηση που απηύθυναν οι τουρκάλες μόλις αντίκριζαν μια ελληνίδα νοικοκυρά: Κόγκσου, αρτούχ – μαρτούχ γιόκμου; Δηλαδή: Γειτόνισσα, περισσεύματα – ξεπερισσεύματα δεν έχει; Και οι ελληνίδες σχολίαζαν μεταξύ τους: Οσήμερον οι τουρξάδες α έχ’νε μπαϊράμ. Δηλαδή: Σήμερα οι τουρκάλες θα έχουν Πάσχα.  Δικαίωμα να φάνε από τα περισσεύματα είχαν μόνο όσοι ξενυχτούσαν διασκεδάζοντας χωρίς να κοιμηθούν καθόλου.  Άν κάποιος κοιμόταν έχανε το δικαίωμα. Πριν κοιμηθούν το βράδυ της αποκριάς σφράγιζαν το στόμα τους για την περίοδο της νηστείας τρώγωντας ένα αυγό και λέγοντας: Με τ’ ωβόν εβούλωσά το, με τ’ ωβόν θ’ ανοίγ’ ατο. Δηλαδή με το τέλος της νηστείας, μετά την ανάσταση το πρώτο μη νηστίσιμο που θα φάει θα είναι το κόκκινο αυγό. Οι Πόντιοι ήταν πολύ αυστηροί με την νηστεία. Ακόμη και η μύτη αν άνοιγε ενός παιδιού, του έλεγαν να φτύσει το αίμα και να μην το καταπιεί για να μην καταλύσει τη νηστεία. 

-

Apokria was called emponesta (it comes from the word aponiestia). The leftover food from the previous day of the carnival was given to poor turkalas who roamed the Greek neighborhoods for this purpose. Typical is the question that the Turkish women asked as soon as they saw a Greek housewife: Kogsu, artuh – martuh yokmou? In other words: Neighbor, does she have leftovers - doesn't she have leftovers? And the Greek women were commenting among themselves: Osimeron oi tourxades a ech'ne bairam. That is: Today the Turkish people will have Easter. Only those who stayed up all night having fun without sleeping at all had the right to eat from the leftovers. If someone slept, they lost the right. Before going to sleep on Halloween night, they would seal their mouths for the fasting period by eating an egg and saying: With the egg I sealed it, with the egg it will be opened. That is, with the end of the fast, after the resurrection the first non-fasting thing he will eat will be the red egg. The Pontians were very strict with fasting. Even if a child's nose opened, he was told to spit out the blood and not to swallow it so as not to break the fast.

Στον Πόντο η Καθαρή Δευτέρα δεν ήταν ημέρα γλεντιού και πετάγματος αετού. Ήταν ημέρα γενικού καθαρισμού όλων των σκευών και αντικειμένων που είχαν σχέση με το φαγητό.  Για τον τελειότερο καθαρισμό χρησιμοποιούσαν την κατενή. Η κατενή είναι η γνωστή στους παλαιότερους αλισίβα. Σε ένα καζάνι έβραζαν νερό με στάχτη και μ’ αυτό καθάριζαν τα μεταλλικά και ξύλινα σκεύη και αντικείμενα. Τα κρεατοκούρα, τα ξύλινα κούτσουρα που επάνω έκοβαν τα κρέατα και έφτιαχναν και κιμά, όχι μόνο τα έπλεναν αλλά και τα έξυναν με αιχμηρά εργαλεία για να εξαφανιστεί κάθε ίχνος λίπους που ενδεχομένως είχε εισχωρήσει στο ξύλο. Παρομοίως έξυναν και τα κοβλάκια (ξύλινα δοχεία για βούτυρο) και τα καρσάνια (ξύλινες λεκάνες). Τα χάλκινα σκεύη αφού τα έπλεναν, τα έτριβαν με στάχτη για να γυαλίσουν. Επί πλέον καθάριζαν και τα διάφορα στρωσίδια του σπιτιού. 

-

In Pontus, Clean Monday was not a day of feasting and eagle flying. It was a day of general cleaning of all utensils and objects related to food. For the perfect cleaning they used catenium. Kateni is the well-known among the oldest lyes. They boiled water with ashes in a cauldron and used it to clean metal and wooden utensils and objects. The butchers, the wooden logs on which they cut the meats and made minced meat, were not only washed but also scraped with sharp tools to remove any trace of fat that might have seeped into the wood. Similarly, they scratched the kovalkias (wooden containers for butter) and the karsanias (wooden basins). The copper utensils, after being washed, were rubbed with ash to make them shine. In addition, they also cleaned the various layers of the house.

Στον Πόντο αλλά και στα μέρη που εγκαταστάθηκαν οι Πόντιοι, μέχρι και την δεκαετία του ’60, την Κυριακή των Βαΐων τα παιδιά περιφέρονταν στα σπίτια και έψελναν τα παρακάτω:

Βάϊ βάϊ το βαγιό τρώγω ψάρι και κολιό

και την άλλεν Κερεκήν τρώγω κόκκινον ωβόν.

Βάϊ βάϊ το βαΐ τρώγω ψάρι και χαψί

και την άλλεν Κερεκήν τρώγω το Παχύν τ’ αρνί.

Το φιλοδώρημα ήταν συνήθως καραμέλες ή στην καλύτερη των περιπτώσεων αυγά. Πολλές φορές όμως λόγω της φτώχειας έδιναν στα παιδιά βραζμένο καρπό καλαμποκιού το οποίο ονομαζόταν «τσιγκούλια».

Στο τέλος λοιπόν του ψαλμού προέτρεπαν τα παιδιά τους οικοδεσπότες να μην τους δώσουν «τσιγκούλια» αλλά αυγά λέγοντας:

Τα ωβά τ’ εμέτερα τα τσιγκούλια τ’ εσέτερα.

-

In Pontus and in the places where the Pontians settled, until the 1960s, on Palm Sunday the children went around the houses and chanted the following:

Vai Vai to vagio trogo psari kai kolio

kai tin allen Kerekin trogo kokkinon ovon

Vai Vai to Vai trogo psari kai chapsi

kai tin allen Kerekin trogo to pachin t'arni

(Vai Vai I'm eating fish and coulis

and the other Sunday I eat a red egg.

Vai Vai and Vai I eat fish and hapsi

and the other Sunday I eat the fat lamb.)

The tip was usually candy or at best eggs. Many times, however, due to poverty, children were given boiled corn kernels called "tchigoulia".

So at the end of the psalm, the children urged the hosts not to give them "tchigoulia" but eggs, saying:

Ta ova t'emetera ta tchigoulia t'esetera

(The eggs first and the tchigoulia last)

Στον Πόντο και κυρίως στον ανατολικό θεωρούνταν ασέβεια το να μιλά η νύφη στον πεθερό και στην πεθερά. Σε πολλές δε περιπτώσεις δεν επιτρεπόταν ούτε να αντικρίσει τον πεθερό κυρίως. Χαρακτηριστική είναι η φράση: Η νύφε κρατεί μάχ‘. Υπήρχε περίπτωση μετά από πολλά χρόνια – και αφού είχε αποκτήσει δυο τρία παιδιά, – στην πρώτη μόνο νύφη, να της επιτραπεί να μιλήσει στα πεθερικά της. 

-

In Pontus and especially in the east it was considered disrespectful for the bride to speak to her father-in-law and mother-in-law. In many cases, he was not even allowed to face the father-in-law in particular. The phrase is typical: The bride keeps Mach. There was a case after many years – and after she had had two or three children, – that the first daughter-in-law only, was allowed to speak to her in-laws.

Οι πρόγονοί μας τόσο στον Πόντο όσο και στον Ελλαδικό χώρο, την παραμονή της εορτής των Ταξιαρχών, δεν άφηναν τη νύχτα έξω από το σπίτι τα ρούχα που κρεμούσαν για στέγνωμα.

Πίστευαν ότι βγαίνει ο αρχάγγελος Μιχαήλ και παίρνει τις ψυχές όσων τα ρούχα είναι κρεμασμένα εκτός σπιτιού.

-

Our ancestors both in Pontus and in Hellas, on the eve of the feast of the Brigaders, did not leave the clothes hanging out to dry overnight outside the house.

They believed that the archangel Michael comes out and takes the souls of those whose clothes are hung outside the house.

Η τρίτη μέρα από το θάνατο ανθρώπου, κατά την οποία, όπως και στην ελληνική αρχαιότητα, τελούσαν μνημόσυνο οι συγγενείς του. Από νωρίς συγγενείς, αλλά και φιλικά άτομα, συγκεντρώνονταν στο σπίτι του νεκρού. Εκεί ετοίμαζαν τα κόλλυβα μέσα σε δίσκο. Αφού πασπάλιζαν την επιφάνειά τους με ψιλή ζάχαρη, τη στόλιζαν με φαραχλαεμένα καντζία (= ψίχα φουντουκιού ή καρυδιού τυλιγμένη σε χρυσόχαρτο). Για το στολισμό χρησιμοποιούσαν και κόκκους από ρόδι, καθώς και μαύρη σταφίδα ψιλή (= μαύρα τσεμίτσα). Στη μέση της επιφάνειας σχημάτιζαν το σταυρό και στη βάση του τα αρχικά του νεκρού. Όση ώρα κρατούσε η ετοιμασία των κόλλυβων κερνούσαν στους παρευρισκόμενους ρακί και παξιμάδια. Εκείνοι με τη σειρά τους εύχονταν: «Ο Θεός σ’ χωρέσ’ τον», «λαφρόν η νύχτα τ’», «αιωνία η μνήμη ατ’» κ.ά. Την άλλη μέρα τα κόλλυβα μεταφέρονταν στην εκκλησία για «διάβασμα». Μετά το «διάβασμα» μοιράζονταν στο εκκλησίασμα, αφού πρώτα χωρίζονταν το μερίδιο του παπά και του προσωπικού της εκκλησίας. Ο παπάς, ο επίτροπος, ο ψάλτης και οι παρόντες στην εκκλησία πήγαιναν στο σπίτι του νεκρού, όπου τους προσφέρονταν ποτό και κόλλυβα και μερικές φορές και φαγητό, αν τους το επέτρεπαν τα οικονομικά τους.

Σχετική κατάρα: «Τα τρίτα σ’ να εφτάω!».

-

The third day after a person's death, on which, as in Greek antiquity, his relatives held a memorial service. From early on, relatives, but also friendly people, gathered at the house of the deceased. There they prepared the huts in a tray. After sprinkling their surface with fine sugar, they decorated it with farachlaemen kanzia (= hazelnut or walnut crumbs wrapped in gold paper). Pomegranate grains were also used for decoration, as well as thin black currants (= black tsemitsa). In the middle of the surface formed the cross and at its base the initials of the deceased. As long as the preparation of the kollivas took, the attendees were treated to raki and nuts. They, in turn, wished: "God be with you", "lafron the night", "eternity and memory", etc. The next day the huts were taken to the church for "reading". After the "reading" they were distributed to the congregation, after first dividing the share of the priest and the staff of the church. The priest, the curate, the cantor and those present in the church went to the house of the deceased, where they were offered drink and shelter and sometimes food, if their finances allowed.

Related curse: "Ta trita s' na eftao!".