2025/2026

18 października

ks. dr hab. Wojciech Grygiel, prof. UJPII (Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie)

Łącząc logikę z teologią: twierdzenie Skolema-Löwenheima a apofatyczność języka teologii

Wprowadzenie

Celem wykładu jest próba odpowiedzi na pytanie, w jakim sensie jedno z czterech twierdzeń limitacyjnych, a mianowicie twierdzenie Skolema-Löwenheima (SL), może posłużyć jako narzędzie w rozumieniu apofatyczności języka teologicznego. Pionierskie refleksje w tym zakresie zawdzięczamy wybitnemu polskiemu filozofowi nauki i teologowi Józefowi Życińskiemu, którego dorobek stanowi istotny punkt odniesienia dla niniejszych rozważań. Choć należy zachować krytyczny dystans wobec zbyt prostego rozszerzenia przez Życińskiego twierdzenia SL poza teorie pierwszego rzędu, to jednak wciąż może ono pomóc lepiej zrozumieć naturę apofatyczności. Nie chodzi tu więc o dowód formalny, lecz o analogię, która pozwala dostrzec subtelną równowagę między Boską racjonalnością a ograniczoną zdolnością języka naturalnego do uchwycenia jej treści. Rozważania zostaną poprowadzone w pięciu etapach. Najpierw przedstawione zostanie ogólne wprowadzenie do czterech twierdzeń limitacyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem twierdzenia SL i jego różnych wersji, wraz z krótkimi uwagami dotyczącymi ich interpretacji filozoficznych. Następnie omówiony zostanie argument Życińskiego co do możliwości zastosowania twierdzenia SL do systemów nieformalnych. Trzecim krokiem będzie krytyczna analiza jego stanowiska z uwzględnieniem istniejących już polemik (Lemańska, Jobczyk). Jeden z wątków tej krytyki, dotyczący znaczenia twierdzenia SL dla fizyki, posłuży jako pomost do czwartego etapu, w którym fizyka pozwoli przejść na grunt teologii i sformułować nowe wnioski dotyczące apofatyczności jej języka. Okaże się, że intuicja Życińskiego, by konsekwencje formalne twierdzenia SL przenieść w obszar teologii, jest wartościowa. Jej zasadność nie wynika jednak z samej logiki, ale ogranicza się do strukturalnej analogii, charakterystycznej dla sytuacji poznawczych, w których bogate i abstrakcyjne rzeczywistości przedstawiane są za pomocą ograniczonych środków poznawczych.