นกและผีเสื้อ

นกในประเทศไทย

นกมีบทบาทสำคัญในระบบนิเวศ ทั้งในด้านการกระจายเมล็ดพันธุ์ การควบคุมประชากรของหนอนและแมลง รวมถึงการช่วยผสมเกสรและควบคุมจำนวนสัตว์ที่ทำลายพืชผลทางการเกษตร ซึ่งเป็นกลไกสำคัญ ในการสร้างสมดุลให้กับธรรมชาติ (วีระยุทธ์, 2528; โอภาส, 2543) นอกจากนี้ นกยังถือเป็นดัชนีที่สะท้อนถึงสภาพแวดล้อมได้อย่างมีประสิทธิภาพโดยเฉพาะในบริบทของความสัมพันธ์ระหว่างนกกับถิ่นที่อยู่อาศัย ซึ่งมีความเกี่ยวข้องกับการเปลี่ยนแปลงพื้นที่ป่าและรูปแบบการใช้ที่ดินที่เกิดจากกิจกรรมของมนุษย์ การเปลี่ยนแปลงดังกล่าวส่งผลต่อปัจจัยที่จำเป็นต่อการดำรงชีวิตของนก เช่น แหล่งอาหาร แหล่งน้ำทำรังวางไข่ ตลอดจนพฤติกรรมต่าง ๆ ของนกในระบบนิเวศ

ประเทศไทยมีความหลากหลายทางชีวภาพด้านนกสูง โดยมีการบันทึกพบชนิดของนกมากกว่า 982 ชนิด แบ่งออกเป็นนกประจำถิ่น 567 ชนิด นกอพยพย้ายถิ่น 326 ชนิด และนกที่มีสถานภาพเป็นทั้งนกประจำถิ่นและนกอพยพอีก 89 ชนิด (วัลยา, 2548) การจ าแนกประเภทของนกสามารถจัดตามสถานภาพตามฤดูกาล (seasonal status) ได้ดังนี้:

1. นกประจำถิ่น (Resident)

นกที่ปรากฏให้เห็น อาศัย หากิน ผสมพันธุ์ วางไข่ และเลี้ยงลูกในประเทศไทยตลอดทั้งปี

2. นกอพยพย้ายถิ่นในฤดูหนาว (Non-breeding visitor หรือ Winter visitor)

เป็นนกที่อพยพเข้ามาในประเทศไทยในช่วงฤดูหนาว ซึ่งเป็นช่วงนอกฤดูผสมพันธุ์ โดยมักอพยพมา จากรัสเซียและจีน ตั้งแต่เดือนกันยายนหรือตุลาคม และกลับในเดือนมีนาคมถึงเมษายน ตัวอย่างได้แก่ นกพงหญ้า นกกินแมลง นกนางแอ่น และนกเป็ดน้ำ

3. นกอพยพย้ายถิ่นผ่าน (Winter visitor Passage migrant)

นกที่อพยพจากซีกโลกตอนบน เช่น รัสเซีย จีน เกาหลี และญี่ปุ่น ผ่านประเทศไทยไปยังซีกโลก ตอน ใต้ เช่น มาเลเซีย อินโดนีเซีย และออสเตรเลีย โดยพบในประเทศไทยช่วงต้นฤดูอพยพ (สิงหาคมถึง พฤศจิกายน) และช่วงการกลับถิ่น (มีนาคมถึงพฤษภาคม) นกบางชนิดอาจอาศัยอยู่ในประเทศไทยในช่วง ฤดูหนาว เช่น นกชายเลนและนกล่าเหยื่อ

4. นกอพยพย้ายถิ่นเข้ามาสร้างรัง (Breeding visitor)

นกที่อพยพมาเพื่อผสมพันธุ์และสร้างรังในประเทศไทย บางชนิดเข้ามาในฤดูฝนหรือฤดูแล้ง เช่น นกแต้วแล้วธรรมดา นกปากห่าง และนกแอ่นทุ่ง โดยช่วงเวลาการอพยพและการวางไข่อาจแตกต่างกัน เช่น เข้ามาในเดือนตุลาคมถึงพฤศจิกายน สร้างรังในเดือนกุมภาพันธ์ถึงพฤษภาคม และบินกลับในเดือน มิถุนายนถึงกรกฎาคม

5. นกย้ายถิ่นในฤดูหนาวพบเห็นน้อยครั้ง (Vagrant)

นกที่อพยพเข้ามาในฤดูหนาวแต่พบเห็นได้ยากและไม่บ่อยครั้ง

ลักษณะทั่วไปของนก

โครงสร้างร่างกายของนกในปัจจุบันได้รับการปรับตัวเพื่อให้เหมาะสมกับการบินและการดำรงชีวิตใน อากาศอย่างสมบูรณ์ โดยมีลักษณะสำคัญดังนี้:

1. โครงสร้างปีกและกล้ามเนื้อสำหรับการบิน

นกมีปีกที่ออกแบบตามหลักอากาศพลศาสตร์ ช่วยให้เกิดแรงยกขณะบิน กล้ามเนื้ออกที่แข็งแรงยึดกับ กระดูกอกทำหน้าที่ขับเคลื่อนปีกเพื่อการกระพือ

2. กระดูกกลวง น้ำหนักเบาแต่แข็งแรง

โครงสร้างกระดูกของนกมีลักษณะกลวงคล้ายรวงผึ้ง ซึ่งช่วยลดน้ำหนักแต่ยังคงความแข็งแรง ตัวอย่างเช่น นกบางชนิดที่ปีกกว้างถึง 2 เมตร แต่กระดูกทั้งหมดหนักเพียง 113 กรัม

3. การลดน้ำหนักตัว

นกปรับลดน้ำหนักโดยการลดหรือดัดแปลงอวัยวะภายใน เช่น รังไข่ของตัวเมียที่เหลือเพียงข้างเดียว หรือ การไม่มีฟัน แต่ใช้จะงอยปากในการกลืนอาหารโดยตรง และย่อยในกึ๋น

4. ระบบหายใจที่มีประสิทธิภาพสูง

การบินต้องใช้พลังงานจำนวนมาก นกจึงมีระบบหายใจที่สามารถแลกเปลี่ยนก๊าซได้อย่างมีประสิทธิภาพ สูงรองรับอัตราเมแทบอลิซึมที่สูง

5. ระบบย่อยอาหารที่รวดเร็วและมีประสิทธิภาพ

นกมีระบบย่อยอาหารที่สามารถย่อยอาหารพลังงานสูงอย่างรวดเร็ว เพื่อนำพลังงานไปใช้ใน กระบวนการเมแทบอลิซึม

6. ระบบหมุนเวียนเลือดที่มีแรงดันสูง

นกมีระบบหมุนเวียนโลหิตที่มีแรงดันสูง เพื่อส่งเลือดไปเลี้ยงส่วนต่าง ๆ ของร่างกายได้อย่างมี ประสิทธิภาพ

7. ระบบประสาทที่พัฒนาอย่างดี

นกมีระบบประสาทที่พัฒนาสูง โดยเฉพาะระบบการมองเห็นที่แม่นย า ซึ่งมีความสำคัญต่อการบินและ การหาอาหาร

ลักษณะทั้งหมดนี้สะท้อนถึงความสามารถในการปรับตัวของนกเพื่อความอยู่รอดและการดำรงชีวิตใน สภาพแวดล้อมที่ต้องการพลังงานสูง (สุรกานต์ พยัคบุตร, 2557)