Bilimsel bilgilerin öğreniminin, nelere bağlı olduğu ve öğrenmenin nasıl gerçekleştiği ile ilgili teoriler geliştikçe, ölçme ve değerlendirme yaklaşımı da değişmiştir. Öğrenme, tecrübelerin yapılandırılmasıyla sürekli gelişen bir süreçtir. Buna göre, ölçme de öğrenmenin bir parçasıdır ve içinde dönüt vermeyi barındırır. Ölçme ve değerlendirmenin amaçlarından bir tanesi, öğrencinin öğrenme sürecinin neresinde olduğunu belirlemek ve ne bildiği ya da ne kadar anladığı hakkında geçerli çıkarımlar yapmaktır. Dolayısıyla öğrenci yalnızca “öğrendi” ya da “öğrenmedi” diye sınıflandırılmaz.
Ölçme ve değerlendirme, öğrencinin gelişimini etkilediği gibi öğretim üzerinde de etkilidir. Ölçme ve değerlendirmenin bir diğer amacı da öğretmene dersini ne kadar etkili işlediği, kullandığı yaklaşım ve öğretim yöntemlerinde ne derece başarılı olduğu ve öğretimin güçlü ve zayıf yönleri hakkında geri bildirimler vermektir.
Öğrenci için belirlenen öğrenim hedefleri veya kazanımlar da zaman içerisinde değişmiştir. Artık öğrencinin yalnızca bilgiyi hatırlaması ve uygulayabilmesi değil, üst düzey becerilerini de kullanarak bilgiyi analiz edebilmesi, sentezleyebilmesi ve değerlendirebilmesi, pek çok beceriyi aynı anda kullanabilmesi ve günlük hayatta karşısına çıkabilecek problemleri çözebilmesi beklenmektedir. Öğrencinin bu kazanımların ne kadarına, ne düzeyde sahip olduğunu belirleyebilmek için, ölçme ve değerlendirme yaparken aşağıda verilen ilkelerin benimsenmesi öngörülmektedir.
Öğretim ve ölçme değerlendirmeyi birbiri ile ilişkilendirmek
Öğretim ve ölçme-değerlendirme birbirinden ayrı iki süreç gibi düşünülse de aslında birbirini besleyen ve tamamlayan iki süreçtir. Öğretim ve ölçme-değerlendirme birbirinin aynasıdır ve öğretim ölçme-değerlendirmeyi, ölçme-değerlendirme de öğretimi yönlendirir. Öğrenciler ölçülürken kullanılan yöntem ve içeriği ile öğrenci başarısı arasında bir ilişki vardır ve öğrenci nasıl ölçülüyorsa o yönde öğrenmeye meyillidir. Eğer öğretmen öğrenciye bilginin hatırlanmasını gerektiren sorular soruyorsa, öğrenci ezbere yönelebilir. Öğretimdeki hedef, öğrencinin bilgiyi anlamlandırması ve kullanması olduğuna göre, yapılan ölçmenin içeriği bu yönde hazırlanmalıdır. İyi hazırlanmış ölçümler, öğrencileri akademik alanda motive ederler.
Ölçüm yapabilmek için plan yapmak
Ölçülmek istenen kazanım veya kazanımlar, bu kazanımlara ne kadar ulaşıldığını gösterecek olan uygun bir ölçme yöntemi, yöntem içinde yer alacak görevler, maddeler veya sorular, soru türü- nün veya türlerinin ne olacağı, maddelerin veya soruların sıralaması, uygulama süresi ve puanlama kriterleri planlanmalıdır.
Geçerli ve güvenilir ölçme araçları hazırlamak
Öğrenci hakkında doğru bir değerlendirme yapabilmek için kullanılan ölçme yönteminin geçerli ve güvenilir olması gerekmektedir. Eğer ölçme yöntemi, yöntemin çeşidi ve içeriği açısından öğrencinin ölçülmek istenen kazanımları hakkında bir karar vermek için uygunsa geçerlidir. Eğer kullanılan yöntem öğrencinin performansını tutarlı olarak ölçüyorsa güvenilirdir. Genel olarak belirsiz sorular, açık olmayan direktif ve yönergeler ve iyi hazırlanmamış puanlama planı güvenilirliği düşüren unsurlardır.
Çeşitli ölçme yöntemleri kullanmak
Her bir öğrenci farklı bireysel özelliklere sahip olduğu ve farklı yöntemlerle öğrenebileceği için, öğrenciler sahip oldukları bilgi ve becerileri de birbirlerine göre farklı şekillerde gösterebilirler. Öğrenmenin bağlamsal olduğu, diğer bir deyişle öğrencilerin performansının dinamik olduğu ve farklı durumlarda zamanla değiştiği göz önünde bulundurulduğunda, tek bir sınavın öğrencinin ne yapabileceğini ölçmede yetersiz kaldığı anlaşılmaktadır. Bu nedenle sınav ve performans ölçümü gibi çeşitli ölçme yöntemleri kullanılarak öğrencinin kendisini göstermesine imkân verilmelidir.
Hatırlama yerine bilginin kullanılmasını gerektiren ölçümler kullanmak
Kullanılan ölçümler, öğrencilerin neyin önemli olduğunu anlamalarına ve kendilerini o yönde geliştirmeye çalışmalarına neden olur. Öğrenciler kullanılacak ölçümün içeriğine göre çalışma yöntemlerini belirler. Eğer öğrenci yapılacak ölçümde bilinen teorilerin, kanun ve kuralların sorulacağını düşünüyorsa, bunları hatırlayacak şekilde çalışır. Eğer öğrenci yapılacak ölçümün problem çözmeye veya bilginin kullanılmasına yönelik olacağını düşünüyorsa, bilgiyi anlayabilecek ve uygulayabilecek şekilde çalışır. Öğrencinin öğrenmeye yönlendirilmesi için öğrenciden cevabı seçmesinin istendiği ölçümler değil, cevabı kendisinin oluşturması istenen ölçümler kullanılmalı, bilginin uygulanması ölçülmeli ve sadece yazıya dayalı görevler yerine, otantik olarak tanımlanan gerçek dünya ile ilişkili problemler ve görevler de verilmesi gerekmektedir. Bu tür ölçümlerde öğrenci verilen problemi çözebilmek ya da görevi yapabilmek için ön bilgisini kullanmaya, araştırma yapmaya ve sorgulamaya ihtiyaç duyar. Bu durumda ölçme, aynı zamanda öğrenmeyi de artıran bir unsurdur.
Öğrencinin öğrenmesini ve gelişimini sıklıkla ölçmek
Öğrenci hakkında doğru bir değerlendirme yapabilmek ve kendisini göstermesine imkân sağlamak için öğrencinin öğrenmesinin ve gelişiminin uzun aralıklarla değil, sıklıkla ölçülmesi gerekmektedir.
Yalnızca sonucu değil, süreci de ölçmek
Problem çözme, araştırma yapma, model oluşturma, deney yapma, proje hazırlama veya bir ürün ortaya koyma gibi süreç içeren görevlerde sadece sonucun değil, gidilen yollar veya takip edilen aşamalar gibi süreçlerin de ölçülmesi gerekmektedir.
Öğretim programında belirtilen hedefleri ölçmek
Fizik öğretiminde öğrencilerin kazanması gereken hedefler Bilimsel Bilgi, Bilimsel Süreç ve Bilim-Toplum-Teknoloji-Çevre ilişkisi olarak belirlenmiştir. Öğrencinin bilimsel süreç becerilerini geliştirmek ve onu günlük hayat içinde yaşanan daha karmaşık problemlere hazırlamak için yalnızca Bilimsel Bilgi alanında değil, Bilimsel Süreç ve Bilim-Toplum-Teknoloji-Çevre ilişkisi alanlarında belirlenen kazanımların da ölçülmesi gerekmektedir.
Kayıt ve puanlama yöntemlerinden faydalanmak
Güvenilir ölçümler ve puanlama yapabilmek için, öğrencinin performansının ve öğretmenin gözlemlerinin anında kayıt altına alınmasına imkân sağlayan oranlama ölçeği veya dereceli puanlama anahtarı gibi kayıt yöntemlerinden yararlanılmalıdır. Öğretimden önce, öğretim sırasında ve öğretim sonunda değerlendirme yapmak Öğretim ve ölçme-değerlendirmeyi birbiri ile ilişkilendirebilmek ve öğrenciye zamanında dönüt verebilmek için öğrenci öğretimden önce, öğretim sırasında ve öğretim sonunda ölçülüp değerlendirilmelidir. Bu doğrultuda teşhis edici, şekillendirici ve tamamlayıcı değerlendirme çeşitlerinden yararlanılması kaçınılmazdır.
Dönüt Vermek
Dönüt, var olan düzey ile olması istenen düzey arasındaki boşluğun tamamlanması için gerekli olan bilgidir. Öğrencinin öğrenmesi ve kendisini geliştirmesi için ölçme ve değerlendirme süreci içinde zamanında ve yeterli miktarda verilen dönütün çok önemli bir yeri vardır. Doğru cevabın verildiği dönütler öğrenci için faydalı değildir. Dönütün zamanında verilmesi için öğrencinin öğrenmesinin ve gelişiminin yalnız öğretimin sonunda değil, öğretim süreci içinde de ölçülmesi uygun olur. Dönütün faydalı olması ve rehberlik edebilmesi için öğrencinin verilen dönütü anlaması ve kullanması gerekir. Bunun için de dönüt verirken aşağıda verilen hususlara dikkat edilmesi tavsiye edilmektedir: • Öğrencinin hangi bilgi ve becerilere sahip olması gerektiğinin açıklanması • Öğrencinin sahip olması gereken bilgi ve beceriye göre yaptığı çalışmanın karşılaştırılması • Aradaki boşluğu kapatması için öğrencinin neler yapabileceğinin önerilmesi