लातूर जिल्हा कृषि विभाग सर्वसाधारण माहीती

लातूर जिल्हा

उपविभाग

2

तालुके

10

ज जिल्हा मृद सर्वेक्षण व मृद चाचणी अधिकारी

1

कृषि चिकीत्सालय

3

तालुका बिजगुणन केंद्र

2

खरीप गावे

826

रब्बी गावे

117

सरासरी पर्जन्यमान

788.3 मिमी

एकुण भौगोलीक क्षेञ

7.18 लक्ष हेक्टर

लागवडीलायक क्षेञ

6.65 लक्ष हेक्टर

खरीप सरासरी क्षेञ

6.25लक्ष हेक्टर

रब्बी सरासरी क्षेञ

1.95 लक्ष हेक्टर

खातेदार संख्या (कृषि गणना 2015-16 नुसार)

434739

अल्संख्या

190447

अत्यल्प खातेदार संख्या

148729

बहुभुधारक खातेदार संख्या

95563

लातूर जिल्ह्यात कृषि विभागाचे दोन उपविभागीय कृषि अधिकारी, लातूर व उदगीर असुन प्रत्येक उपविभागांतर्गत पाच तालुके आहे. एक जिल्हा मृद सर्वेक्षण व मृद चाचणी प्रयोगशाळा, तीन कृषि चिकीत्सालय, व दोन तालुका बिजगुणन केंद्र आहे तसेच दोन फळरोपवाटीका आहेत.

• उपविभाग लातूरः- लातूर , रेणापुर, औसा, निलंगा, शिरुर अनंतपाळ,
• कृषि चिकीत्सालयः- औसा व निलंगा,
• तालुका बिजगुणन केंद्रः- औसा व निलंगा,
• फळरोपवाटीकाः- निलंगा
• उपविभाग उदगीरः- उदगीर, अहमदपुर, जळकोट, देवणी, चाकुर,
• कृषि चिकीत्सालय व फळरोपवाटीकाः- चाकुर

उपविभाग लातूर अंतर्गत 13 मंडळ कृषि अधिकारी कार्यालय आहेत ते खालील प्रमाणे

तालुका लातूरः- लातूर, मुरुड, गातेगाव,

तालुका औसाः- औसा, लामजना, बेलकुंड, किल्लारी

तालुका रेणापुरः- रेणापुर, पानगाव

तालुका निलंगाः- निलंगा, कासार शिरशी, औराद शहाजनी

तालुका शिरुर अनंतपाळः- शिरुर अनंतपाळ

उपविभाग उदगीर अंतर्गत 10 मंडळ कृषि अधिकारी कार्यालय आहेत ते खालील प्रमाणे

तालुका उदगीरः- उदगीर, वाढवणा बु., देवर्जन

तालुका अहमदुपरः- अहमदपुर, किनागव, शिरुर ताजबंद

तालुका चाकुरः- चाकुर, घरणी

तालुका जळकोटः- जळकोट

तालुका देवणीः- देवणी

कृषि विभागामार्फत 2019-20 मध्ये खालील योजना राबवल्या गेल्या आहेत.

1. राष्ट्रीय अन्न सुरक्षा अभियान
2. राष्ट्रीय गळीत धान्य व तेलताड अभियान
3. राष्ट्रीय अन्न सुरक्षा अभियानांतर्गत ऊस विकास कार्यक्रम
4. कोरडवाहु क्षेञ विकास कार्यक्रम
5. कृषि यांञिकीकरण
6. जमीन आरोग्य पञिका अभियान
7. प्रधानमंञी कृषि सिंचन योजना
8. प्रधानमंञी पिक विमा योजना
9. गोपीनाथ मुंडे शेतकरी अपघात विमा योजना
10. मागेल त्याला शेततळे
11. जलयुक्त शिवार अभियान
12. मृद व जलसंधारण योजना
13. महात्मा ज्योतीबा फुले जल व भुमी संधारण अभियान
14. आदर्श गाव योजना
15. मग्रारोहयो
16. चार कोटी वृक्ष लागवड योजना
17. राष्ट्रीय फलोत्पादन अभियान व इत्यादी.

विविध योजने अंतर्गत नाविन्यपुर्ण बाबीच्या मागणीचा तपशील

1. शेतकरी उत्पादक कंपन्या सक्षम करण्यासाठी राष्ट्रीय अन्न सुरक्षा योजनो अंतर्गत गोदाम बांधकाम -03, बीज प्रक्रीया युनिट- 01 लक्षांक लातूर जिल्ह्यासाठी मंजुर .
2. अपारंपारीक उर्जा निर्मिती योजने अंतर्गत अनुदानावर सौर उर्जेवर आधारीत पंप संच पुरवठ्यासाठी जिल्ह्याचा समावेश करावा.
3. द्राक्ष पिकासाठी गारा प्रतिबंधक नेटचा अनुदानावर पुरवठा करणे.
4. हवामान आधारीत फळपिक विम्यासाठी महसुल मंडळातील 20 हेक्टर ची मर्यादा शिथील करणे.
5. लातूर जिल्ह्यासाठी पॅक हाऊस चे लक्षांक वाढवणे.
6. काढणी पश्चात पिक विमा संरक्षाणाची 15 अट शिथील करणे.
7. किड रोगाचा प्रादुर्भाव आर्थिक नुकसान पातळीपेक्षा जास्त असल्यास पिक विमा मिळण्यासाठी उत्पादकता हा घटक न धरता सर्वेक्षणावर आधारीत गाव घटक धरुन नुकसान भरपाई मिळणे.

-: जिल्ह्यामध्ये राबविण्याच्या नाविण्यपुर्ण बाबीचा तपशील खरीप 2019 :-

1. सेंद्रीय शेती खालील क्षेञ वाढविणे

• सेंद्रीय खत वापरणे (व्हर्मीकंपोष्ट/नॅडेप)
• दशपर्णी अर्क/निमार्क फवारणी करुन खर्चात बचत करणे.

1. 100 टक्के बिजप्रक्रीया मोहीम राबवणे

• रोगापासुन संरक्षण मिळेल..
• कमी खर्चात 20-25 टक्के उत्पादनात वाढ.

1. पिक विमा योजनेअंतर्गत 100 टक्के शेतकऱ्यांना सहभागी करणे.
2. शेतकऱ्यांनी स्वतःचे बियाण्याची उगवन क्षमता स्वतःच तपासणी करुन वापरण्यावर भर देणे.

• त्यामुळे बियाणे बाबतच्या तक्रारी कमी होतील.
• स्वतःचे बियाणे वापरल्याने खर्च कमी होईल.

1. भाजीपाला व फळपिके असलेल्या शेतकऱ्यांच्या शेतावर नॅडेप व व्हर्मीकंपोष्ट उभारणीची मोहीम घेणे.

• प्रति मंडळ कृषि अधिकारी 100 याप्रमाणे एकुण जिल्ह्यात-2300 नॅडेप व व्हर्मीकंपोष्ट उभारणी.

1. निंबोळी गोळा करणे व निंबोळी अर्क फवारणी करणे मोहीम राबविणे.

• प्रति कृषि सहाय्यकः-100 शेतकरी
• एकुण जिल्हाः- 25000 शेतकरी

1. निर्यातक्षम शेती- भाजीपाला/फळपिके निर्यात गट निर्माण करणे

• प्रत्येक तालुका कमीत कमी 1 गट
• जिल्हा कमीत कमी 10 गट

1. कृषि क्षेञात महिलांचा सहभाग वाढवणे.

• महिलांचे गट स्थापन करुन कंपनी स्थापन करणे.

1. अपारंपारीक उर्जा निर्मिती - सौर उर्जेवर आधारीत पंप संच वापर करणे.

• प्रति तालुका 10 पंप
• एकुण जिल्हाः 100 पंप

प्रधानमंत्री फ़सल बिमा योजने अंतर्गत- पुनर्रचीत हवामान आधारीत फळपिक विमा योजना (अंबिया बहार 19-20 करिता)

प्रधानमंत्री फ़सल बिमा योजने अंतर्गत-

पुनर्रचीत हवामानावर आधारित फळपीक विमा योजना -

(अंबिया बहार 19-20 करिता)

कृषी क्षेत्राच्या उत्पादन वाढीच्या दरामध्ये फळपिकांचा प्रमुख सहभाग आहे. विविध हवामान धोक्यांमुळे फळपीकांच्या उत्पादकतेवर विपरीत परिणाम होवुन उत्पादनात घट येते. त्यामुळे शेतकरी यांना नुकसान भरपाई मिळण्यासाठी एक उपाय म्हणून पुनर्रचीत हवामानावर आधारित फळपीक विमा योजना राज्य शासनामार्फत राबविण्यात येते.

1. या योजनेत कोणती फळपीके समाविष्ट आहेत-

संत्रा,केळी, मोसंबी, काजू, डाळिंब, आंबा, द्राक्षे ही 7 फळपीके.

ही योजना महसूल मंडळ हा घटक धरुन राबविण्यात येते. प्रत्येक महसूल मंडळाच्या ठिकाणी महावेध प्रकल्पांतर्गत स्वयंचलित हवामान केंद्र बसविण्यात आलेली आहेत. या हवामान केंद्रावर पर्जन्यमान, तापमान, वारा वेग,आर्द्रता इ . माहिती स्वयंचलित रित्या नोंदवली जाते. या माहिती च्या आधारे अवेळी पाउस, कमी जास्त तापमान, वारा वेग त्याच प्रमाणे गारपीट या हवामान धोक्यां पासून निर्धारित केलेल्या कालावधीत शेतकरी यांना फळपिकांसाठी विमा संरक्षण मिळते. सदर हवामान धोके (Trigger) लागू झाल्यानंतर विमा धारक शेतकरी यांना नुकसान भरपाई मिळते.

नैसर्गिक आपत्ती व हवामानातील प्रतिकूल परिस्थितीमुळे फळ पिकांचे नुकसान झाल्यास शेतकरी यांना विमा संरक्षण देणे हे या योजनेचे प्रमुख उद्दीष्ट आहे.

2. योजनेची वैशिष्टे-

i) ही योजना अधिसूचीत केलेल्या क्षेत्रातील अधिसूचीत फळ पिकां साठी आहे.

ii) योजना कर्जदार शेतकरी यांना बंधनकारक तर बिगर कर्जदार शेतकरी यांना ऐच्छिक स्वरुपाची आहे.

iii) खातेदारांचे व्यतिरीक्त कुळा ने अगर भाडे पट्टीने शेती करणारे शेतकरी या योजनेत भाग घेऊ शकतात.

3. विमा संरक्षित रक्कम (प्रती हेक्टर)-

संत्रा- रु.77000/-

केळी- रु. 132000/-

4. विमा हप्ता किती भरावा लागेल (प्रती हेक्टर)-

विमा संरक्षित रकमेच्या 5 टक्के.

संत्रा- रु. 3850/-

केळी- रु. 6600/-

गारपीट या हवामान धोक्या साठी चा सहभाग ऐच्छिक राहिल व या करिता अतिरिक्त विमा हप्ता रक्कम भरावी लागेल.

5. विमा हप्ता भरण्याचा अंतीम दिनांक-

केळी- 7 नोव्हेंबर 2019

संत्रा- 30 नोव्हेंबर 2019.

6. योजनेचा हप्ता कुठे भरावा-

आपले सरकार सेवा केंद्र (csc), बँक, प्राथमिक कृषी पत पूरवठा सहकारी संस्था, तसेच www.pmfby.gov.in या वेब साईट वर ऑनलाईन पद्धतीने.

सदर योजना यवतमाळ जिल्ह्यातील खालील महसूल मंडळांना लागू आहे.-

केळी पिका साठी महसूल मंडळे -

उमरखेड तालुक्यातील उमरखेड मंडळ व महागाव तालुक्यातील महागाव व मोरथ ही दोन महसुली मंडळे.

संत्रा पिकासाठी महसूल मंडळे-

कळंब तालुका- कळंब , कोठा, सावरगाव, जोडमोहा, पिंपळगाव.

राळेगाव तालुका- राळेगाव, झाडगाव.

पुसद तालुका- पुसद, जांब बाजार , वरूड.

उमरखेड तालुका- उमर खेड, मुळावा, ढाणकी, विडूळ, चातारी.

महागाव तालुका- मोरथ, गुंज, काळीदौलत.

दिग्रस- दिग्रस, कलगाव, तिवरी, तूपटाकळी.

दारव्हा तालुका- दारव्हा, महागाव

नेर तालुका- माणिकवाडा, वटफळी, शिरसगाव, मालखेड.

आर्णी तालुका- आर्णी, जवळा.

बाभुळगाव तालुका- घारफळ

7. संत्रा पिकासाठी हवामान धोके प्रमाणके(Triggers), कालावधी व मिळणारी नुकसान भरपाई-

i) अवेळी पाउस (1 डिसेंबर 2019 ते 15 जानेवारी 2020)- सलग 7 दिवसात एकुण 30 मिमी किंवा त्यापेक्षा जास्त पाउस झाल्यास रु.19250/- देय होइल.

ii) कमी तापमान ( दि.16 जानेवारी 2020 ते 28 फेब्रुवारी 2020)- सलग 3 दिवस 12 डिग्री सेल्सीयस किंवा त्यापेक्षा कमी तापमान राहिल्यास रु.19250/- देय होइल.

iii) जास्त तापमान (1 मार्च 2020 ते 31 मार्च 2020) - सलग 3 दिवस 39.5 डिग्री सेल्सीयस किंवा त्यापेक्षा जास्त तापमान राहिल्यास रु.19250/- देय होइल.

iv) जास्त तापमान (1 एप्रिल 2020 ते 31 मे 2020) - सलग 3 दिवस 45 डिग्री सेल्सीयस किंवा त्यापेक्षा जास्त तापमान राहिल्यास रु.19250/- देय होइल.

संत्रा पिकासाठी एकुण विमा संरक्षण - रु. 77000/-.

गारपीट साठी - (1 जानेवारी 2020 ते 30 एप्रिल 2020 )- विमा संरक्षित रक्कम- रु. 25667/-

विमाधारक शेतकरी यांनी गारपीट मुळे नुकसान झाल्यापासून 48 तासात नुकसानग्रस्त फळपीकाची माहिती विमा कंपनीस/संबंधीत मंडळ कृषी अधिकारी यांना कळविणे आवश्यक आहे. त्यानंतर विमा कंपनी, महसूल, ग्रामविकास व कृषी विभागाच्या मदतींने वैयक्तीक पातळीवर नुकसानीचे प्रमाण निश्चीत करेल.

संत्रा पिकासाठी एकुण विमा संरक्षित रक्कम (नियमित- रु.77000+ गारपीट- रु.25667)- एकुण रु.102667/- प्रती हेक्टर.

8.केळी पिकासाठी हवामान धोके प्रमाणके (Triggers), कालावधी व मिळणारी नुकसान भरपाई-

i) कमी तापमान -

( 1 नोव्हेंबर 2019 ते 28 फेब्रुवारी 2020)- सलग 3 दिवस 8 डिग्री सेल्सीयस किंवा त्यापेक्षा कमी तापमान राहिल्यास नुकसान भरपाई रु.25000/- देय होइल.

ii) वेगाचा वारा (1 मार्च 2020 ते 31 जुलै 2020) -

या कालावधी मध्ये 40 किमी प्रती तास अथवा त्यापेक्षा जास्त वेगाने वारा वाहुन नुकसान झाल्यास विमाधारक शेतकरी यांनी नुकसान झाल्यापासून 48 तासात नुकसानग्रस्त केळी पीकाची माहिती विमा कंपनीस/कृषी विभाग यांना कळविणे आवश्यक आहे. त्यानंतर विमा कंपनी, महसूल, ग्रामविकास व कृषी विभागाच्या मदतींने वैयक्तीक पातळीवर नुकसानीचे प्रमाण निश्चीत करेल. कमाल नुकसान भरपाई रु.66000/-.

iii) जास्त तापमान (1 एप्रिल 2020 ते 30 एप्रिल 2020) -

या कालावधी मध्ये सलग 5 दिवस 42 डिग्री सेल्सीयस किंवा त्यापेक्षा जास्त तापमान राहिल्यास रु.33000/- देय होइल.

iv) जास्त तापमान (1 मे 2020 ते 31 मे 2020) -

या कालावधी मध्ये सलग 5 दिवस 45 डिग्री सेल्सीयस किंवा त्यापेक्षा जास्त तापमान राहिल्यास रु. 41000/- देय होइल.

एकुण विमा संरक्षण- रु.132000/-

v) गारपीट साठी- (1 जानेवारी 2020 ते 30 एप्रिल 2020 ) -

विमा संरक्षित रक्कम- रु. 44000/-

विमाधारक शेतकरी यांनी गारपीट मुळे नुकसान झाल्यापासून 48 तासात नुकसानग्रस्त फळपीकाची माहिती विमा कंपनीस/संबंधीत मंडळ कृषी अधिकारी यांना कळविणे आवश्यक आहे. त्यानंतर विमा कंपनी, महसूल, ग्रामविकास व कृषी विभागाच्या मदतींने वैयक्तीक पातळीवर नुकसानीचे प्रमाण निश्चीत करेल.

केळी पिकासाठी एकुण विमा संरक्षित रक्कम (नियमित- 132000/- + गारपीट 44000)- रु. 176000/- प्रती हेक्टर.

अधिक माहितीसाठी शासन निर्णय