Літаратурная творчасць Максіма Багдановіча

Трэба з сталі каваць, гартаваць гібкі верш, Абрабіць яго трэба з цярпеннем.

Як ударыш ты ім, ‒ ён, як звон, зазвініць, Брызнуць іскры з халодных каменняў.

Максім Багдановіч

З дзейнасцю Максіма Багдановіча звязана ідэйна-эстэтычнае і жанравае ўзбагачэнне нацыянальнай літаратуры.

Найбольш поўна ён праявіў сябе ў сферы паэзіі. “Багдановіч… адразу ж заявіў пра сябе як спелы – і што да зместу і што да мастацкай формы – паэт. Ён – бадай што ці не адзіны ў гісторыі нашай паэзіі, у каго – ад першых радкоў, напісаных у 17-гадовым узросце, і да апошняга перадсмяротнага чатырохрадкоўя – амаль усё ішло на хрэстаматыйна-класічным узроўні”, – сцвярджаў народны паэт Беларусі Ніл Гілевіч.

Максім Багдановіч лічыцца пачынальнікам беларускай філасофскай і пейзажнай лірыкі, першы ў беларускай літаратуры звярнуўся да ўрбаністычных матываў. Асабліва яркія вобразы створаны Максімам Багдановічам у любоўнай лірыцы. 

Максім Багдановіч тварыў у многіх паэтычных жанрах. Сярод яго вершаў ёсць узоры як прыродаапісальнай, пейзажнай (“Ноч” (1908 г.), “Зімовая дарога”, “Зімой”, “Перад паводкай”, “Цёплы вечар, ціхі вецер, свежы стог”, “Вечар на захадзе ў попеле тушыць” (усе 1910 г.), “Добрай ночы, зара-зараніца!” (1911 г.) і інш.), так і інтымнай лірыкі (“Ў космах схаваліся кветы чырвоныя” (1908–1909), “Жывая лялечка! Не душу і не сэрца” (1910 г.), “Ўчора шчасце толькі глянула нясмела” (1910–1913), “Апусціўшы густыя расніцы” (1912 г.), “Маладыя гады” (1915–1916). Асобна трэба адзначыць верш Максіма Багдановіча “Раманс” (Зорка Венера ўзышла над зямлёю) (1912) , які пазней стаў шырокавядомай песняй, канкрэтнага адрасата не мае.

Часта ў яго вершах сустракаюцца і міфалагічныя матывы, найперш звязаныя з беларускай народнай міфатворчасцю (“Вадзянік”, “З цыкла “Лясун”, “Хрэсьбіны лесуна” (усе 1909 г.), “Возера” (Стаяў калісь тут бор стары) (1910 г.) і інш.).

Максім Багдановіч, як чалавек надзвычай грунтоўных ведаў і шырокай эрудыцыі ў галіне літаратуры, добра ведаў творчасць многіх класікаў сусветнай паэзіі. Ён захапляўся вершамі А. Пушкіна, А. Фета, Т. Шаўчэнкі. Быў знаёмы і з творчасцю многіх паэтаў – прадстаўнікоў такога актуальнага ў той час літаратурнага накірунку, як сімвалізм. Асаблівую цікавасць ён праяўляў да творчасці французскага паэта П. Верлена. Творчасць аднаго з заснавальнікаў сімвалізму мела значны ўплыў на фарміраванне паэтычных прыхільнасцей Максіма Багдановіча (напрыклад, верш “Маёвая песня” (Па-над белым пухам вішняў) (1910). 

Падчас знаходжання ў Вільні малады паэт азнаёміўся ў прыватным беларускім музеі братоў Луцкевічаў з калекцыямі старажытных рарытэтаў і пад уражаннем ад іх напісаў верш “Слуцкія ткачыхі” (1912 г.) з цыкла “Старая Беларусь”. Васілёк з лёгкай рукі Максіма стаў адным з сімвалаў Беларусі. Яшчэ адным вынікам паездкі сталі вершы “За дахамі места памеркла нябёс пазалота” (1911 г.), “Вулкі Вільні зіяюць і гулка грымяць”, “У Вільні” (1912 г.) і іншыя з цыкла “Места”, прысвечаныя старажытнай беларускай сталіцы. Максім Багдановіч – першы ў беларускай літаратуры паэт-урбаніст, гарадскія вобразы займаюць у яго творчасці даволі істотнае месца, а “Места” – першы ўрбаністычны цыкл у беларускай літаратуры.

У 1909–1913 ён стварыў рукапісны зборнік паэзіі “Зеленя”, які прызначаўся для яго стрыечнай сястры Г. Гапановіч, меркаванне якой малады паэт вельмі цаніў. У зборнік ён уключыў тры вершы на рускай мове і 19 аўтаперакладаў сваіх жа беларускіх вершаў на рускую мову.

1 студзеня 1909 г. у газеце “Наша ніва” з’явілася першая паэтычная публікацыя Максіма Багдановіча – верш “Над магілай”. У сакавіку газета надрукавала яшчэ адзін верш – “Прыйдзе вясна”, аднак многія вершы, якія Багдановіч дасылаў у “Нашу ніву”, былі адпраўлены ў архіў рэдакцыі. Некаторыя члены рэдкалегіі палічылі іх “дэкадэнцкімі”, незразумелымі простаму народу, тым чытачам, на якіх, як яны лічылі, арыентуецца газета. С. Палуян у 1909 г., азнаёміўшыся з вершамі Багдановіча, змог належным чынам ацаніць яго наватарства, імкненне да ўзбагачэння форм мастацкага слова, пашырэння абсягу тэм маладой беларускай літаратуры, ён жа дабіваўся, каб вершы паэта друкаваліся пазней у “Нашай ніве”.

У пачатку 1914 г. у Вільні, у друкарні Марціна Кухты, выдадзены адзіны прыжыццёвы зборнік паэзіі Максіма Багдановіча “Вянок” (на тытуле пазначаны 1913 г.) з прысвячэннем: “Вянок на магілу С.А. Палуяну (памёр 8 красавіка 1910 г.)”. У зборніку каля 100 вершаў (лірычнага і патрыятычнага характару) і 2 паэмы. Ён, паводле сведчання А. Лойкі, стаў у гісторыі нацыянальнай паэзіі “адным з лепшых узораў паэтычнага майстэрства, універсітэтам класічнай паэтыкі”. У ім выкарыстоўваліся класічныя формы верша: трыялет, санет, рандо, актавы, тэрцын; а таксама розныя спосабы рыфмоўкі і метрыка – ад гекзаметра да народна-песеннага рытміка-інтанацыйнага складу. 

Плённа працаваў Максім Багдановіч над мастацкай прозай. У 1913–1916 ён напісаў шэраг апавяданняў і нарысаў не толькі на беларускай (“Апавяданне аб іконніку і залатару…”, “Шаман”, “Марына”, “Гарадок”, “Сярод глухой пушчы”, “Вясной”), але і на рускай мове (“Несчастный случай”, “Колька”, “Преступление”, “Мадонна”, “Сон-трава”, “Страшное”, “Именинница”, “Чудо маленького Петрика”, “Экзамен”, “Из летних впечатлений”, “Катыш”, “Около театра миниатюр”, “Волгари”, “На углу”, “Около билетов”). Гэта невялікія па аб’ёме творы з разнастайнай тэматыкай: усхваленне жанчыны, любаванне прыродай, апісанне розных мясцовасцей, жыццёвых акалічнасцей і цяжкасцей вайны, ёсць аўтабіяграфічныя замалёўкі, гучаць рэлігійныя, казачныя і гістарычныя матывы і інш.

Багдановіч імкнуўся да таго, каб узбагаціць беларускую літаратуру набыткамі сусветнай класікі. Малады паэт добра ведаў літаратуры найперш славянскія: рускую, украінскую, польскую, не абмінаў увагай і творчасць антычных і сучасных заходнееўрапейскіх аўтараў. Ён прыкладаў намаганні, каб па меры магчымасці пазнаёміць прадстаўнікоў розных народаў з тым, што створана суседзямі. Пры гэтым ён імкнуўся як да дакладнасці ва ўвасабленні арыгінала на іншай мове, так і да перадачы яго мастацкай адметнасці.

Максім Багдановіч пераклаў на беларускую мову некаторыя вершы нямецкіх класікаў Г. Гейне, Ф. Шылера, многія з якіх з’явіліся на старонках “Нашай нівы”. Таксама перакладаў творы бельгійскага паэта Э. Верхарна, рускага класіка А. Пушкіна.

Максім Багдановіч унёс значны ўклад і ў развіццё іншых жанраў беларускай літаратуры. Талент і майстэрства Багдановіча яскрава праявіліся ў публіцыстыцы, адметныя рысы якой – сцісласць формы і паўната зместу і сёння з’яўляюцца ўзорнымі. Максім Багдановіч стаіць у шэрагу піянераў беларускага нацыянальнага адраджэння, якія спрабавалі паказаць месца і ролю беларускага народа ў гісторыі і часе, сфармуляваць нацыянальную ідэю беларусаў, асэнсаваць шляхі далейшага развіцця беларускай нацыі. 

Заслуга Багдановіча ў параўнанні з іншымі беларускімі пісьменнікамі таго часу заключаецца ў тым, што ён даследваў не толькі беларускае, але і агульнаславянскае адраджэнне. Максім Багдановіч быў адным з нямногіх беларускіх пісьменнікаў, чые творы друкаваліся па-за межамі нацыянальнага рэгіёна і былі вядомы тагачаснаму агульнарасійскаму чытачу.

Творчасць Багдановіча трывала ўвайшла ў духоўную скарбніцу беларускага народа. На думку перакладчыка твораў паэта на англійскую мову Веры Рыч з Вялікабрытаніі, Максім Багдановіч “уваходзіць у пантэон вялікіх паэтаў свету, як роўны сярод роўных”.

Не менш значнымі падаюцца энцыклапедычнасць ведаў Максіма Багдановіча ў галіне культуры, гісторыі і філалогіі, атрыманых за кошт самаадукацыі, а таксама разнастайнасць накірункаў і форм яго творчасці, глыбіня дасведчанасці і навуковага пранікнення, наватарства і аб’ём зробленага ўсяго за дзясяцігоддзе. 

Асоба і творчасць Максіма Багдановіча высока ацэнены нашчадкамі. Ушанаванне яго памяці грамадскасцю Беларусі пачалося ўжо з першай гадавіны яго смерці і доўжыцца да сённяшняга дня. Творчую спадчыну Максіма Багдановіча вывучае адна з галін беларускай літаратурнай навукі – багдановічазнаўства.

Яго творы неаднаразова выпускаліся асобнымі выданнямі, друкаваліся ў сродках масавай інфармацыі. Збор твораў паэта ў двух тамах выходзіў у Мінску ў 1927–1928 гг. і ў 1968 г. Поўны збор твораў у трох тамах выдадзены ў Мінску ў 1992–1995 гг. і ў 2001 г. У 1927 г. у Вільні з’явілася 2-е выданне зборніка “Вянок”, а ў 1981 і ў 1985 гг. у Мінску выпушчана факсімільнае выданне зборніка “Вянок”.

У 2000 г. у праекце “100 беларускіх кніг XX стагоддзя” зборнік паэтычных твораў Максіма Багдановіча “Вянок” стаў пераможцам з вялікім адрывам, а аўтар быў прызнаны лепшым паэтам.

Выкарыстаны матэрыялы з сайта https://archives.gov.by