Verslag avond 26 september met Guido Tent en Eelco Grimm
Hoe het allemaal begon
Guido trapte af met een toelichting over het bedrijf en wat hem en Eelco inspireert. Het bedrijf Grimm Audio is twintig jaar geleden opgericht. Guido en Eelco geeft leiding aan een team en met hen vormen zij het bedrijf.
De vader van Guido was opgeleid aan de HTS, werkte bij Philips en bouwde ook thuis elektronische componenten. Hij had de HF 10 versterker gebouwd een push-pull buizenversterker. Die versterker wakkerde de nieuwsgierigheid van Guido aan. Ook het tijdschrift Elektuur, waarin bouwschema’s stonden vormen een bron van inspiratie. Tegenwoordig staat het tijdschrift ook online. Guido heeft inmiddels bijna alle afleveringen van Elektuur verzameld. Met name de aflevering met informatie over halfgeleiders uit 1967 trok zijn aandacht.
Na zijn eindexamen VWO ging Guido naar de HTS om een opleiding in elektronica te volgen. Nadat hij de HTS had afgerond, ging Guido werken bij Philips. In die tijd ontmoette hij ook Eelco. Na ca. 10 jaar werken bij Philips besloten Guido en Eelco het bedrijf Grimm Audio op te richten. Guido vertelde dat zij de beste ad-converter hadden gebouwd en dat was de aanleiding om het bedrijf te starten. Eelco Grimm, Guido Tent, Peter van Willenswaard en Bruno Putzeys vormen samen een ontwerpteam voor high-end studio-apparatuur bij Grimm Audio.
Guido en Eelco waren teleurgesteld toen bleek dat er geen belangstelling was voor de 10 ad-converters die zij hadden gebrouwd. De les die zij daaruit trokken was dat een product ca. 20% van het bedrijf vormt en rest bestaat uit toelevering, marketing, distributie etc.
Vervolgens nam Eelco het stokje over van Guido. Eelco nam ons mee naar het ontstaan van zijn belangstelling voor audio, muziek en de start van hun bedrijf. Eelco las net zoals Guido ook het tijdschrift Elektuur; hij had een abonnement. Guido moest naar de bibliotheek om het tijdschrift te lezen.
Eelco studeerde aan elektrotechniek aan de toenmalige Technische Hoge School in Delft. Hij maakte daar dankzij een student kennis met het tijdschrift Audio & Techniek en werd hierdoor geraakt. Na enkele jaren stapte Eelco over naar het conservatorium in Den Haag om daar sonologie (muziekregistratie) te studeren. Hij ontmoette daar John van de Sluis. Peter van Willenswaard was inmiddels niet meer daar aanwezig.
Eelco publiceerde in 1988 een artikel over de bouw van een aangepaste buizenversterker in Audio & Techniek. Het aanpassen van een ontwerp, er voor zorgen dat het apparaat aan de praat te krijgen was, was voor Eelco, net zoals voor Guido, een bron van inspiratie. Bij het schrijven voor Audio & Techniek ontmoette Eelco Guido.
Op uitnodiging van Hans Beekhuyzen ging Eelco schrijven voor het tijdschrift Pro Audio. Eelco richtte 7 jaar later zijn eigen bedrijf op en werkte vervolgens nog twee jaar voor Pro Audio. In dat bedrijf werkte Eelco, Guido en Peter samen aan de ontwikkeling van een ad-converter. Na een ontmoeting met Bruno Putzeys op de AES ging Bruno samenwerken met Eelco c.s.
Ook kwamen de luidsprekers aan de orde. Eelco meldde dat de nieuwste luidspreker, de LS1c, te horen zal zijn op de Dutch Audio Event in oktober. Er is geen beryllium tweeter meer, maar een tweeter met lagen van een koolstofverbinding. Het voordeel is dat er geen giftig beryllium meer hoeft te worden gebruikt. Berylliumstof is n.l. een bijzonder gevaarlijk goedje voor mensen die in een mijn werken.
De set
De set op de avond bestond uit de volgende componenten (foto 2):
• Grimm Audio MU2 muziekspeler (Roon server met interne storage, endpoint, DAC, volume control, pre-amp en headphone amp) https://www.grimmaudio.com/hifi-products/music-players/mu2/.
• Grimm Audio SQM interlinks, met aandacht voor lage microfonie
https://www.grimmaudio.com/hifi-products/cables/sqm/
• Grimm Audio prototype power versterkers (ca. 50 W en klasse ab) met aandacht voor lage fasemodulatie en thermische vervorming
• Ensemble PA1 mini monitor, een legendarische 2-weg luidspreker van 35 jaar oud, en in originele staat, ondersteund door:
• Grimm Audio SB1 subwoofer, met motion feedback voor extreem lage vervorming en correct tijdgedrag
https://www.grimmaudio.com/hifi-products/loudspeakers/sb1/
Vervolgens gingen Guido en Eelco nader in op de MU2, de eindversterkers, de luidsprekers van Grimm Audio en de bekabeling .
MU2
Eelco vertelde dat in de MU2 (zie foto 3) diverse functies zijn geïntegreerd. Het voordeel is dat je geen interfaces meer nodig hebt. De MU2 is een muziekstreamer, voorversterker en hoofdtelefoonversterker in 1 apparaat. Er zit een Roon server in de MU2 en dat is een elegante oplossing; aansluiten op een netwerk is voldoende. Een computer voor Roon betekent wel dat je storingen moet oplossen, maar als je dat van te voren weet, dan kun je daar wat aan doen. De FPGA kaart is via een snelle verbinding gekoppeld aan de CPU en dat is ook een voordeel van de integratie. Het apparaat heeft geen digitale uitgangen meer. Het signaal van de FPGA kaart wordt naar de DA cel gestuurd die in een zgn. 1,5 bit formaat werkt (er zijn 3 niveaus ) en zo voorkom je ruismodulatie. Essentieel is ook dat de jitter zo laag mogelijk is en hiervoor zijn voedingen van hoge kwaliteit nodig.
Prototype eindversterker
Hierna ging Guido in op de eindversterker van Grimm Audio. Een belangrijke eigenschap van buizen is dat ze nauwelijks last hebben van thermische vervorming en dat is niet het geval voor een transistor. De temperatuur van een transistor varieert met het volume waarmee de muziek wordt gedraaid. Het gedrag van de transistor is dus niet constant; dit noemen we thermische vervorming. Met tegenkoppeling is het probleem voor een deel op te lossen. Door ook kleine transistoren parallel te zetten in de eindversterker is de temperatuur veel beter te beheersen. Ook is er een phono-voortrap (de PB1) met transistoren ontwikkelt en die is te horen op de DAE.
Luidsprekers LSbe en LSc1
Door een combinatie van uitgebreide beta-testen, een calibratie en een software update klinkt de nieuwe tweeter de LSc1 bijzonder goed. Op de DAE kun je deze nieuwe luidspreker zelf horen. Vervolgens ging Eelco in op de MU1 en MU2. De MU1 heeft een digitale uitgang en wordt daarmee aangesloten op de luidsprekers van Grimm Audio. De MU2 bezit ook een inwendige DAC en wordt via de analogie uitgang aangesloten op de luidsprekers en dit is ook de opstelling voor deze avond. Uiteraard is het bedoeling dat de prototype eindversterker ook op de markt komt, maar hiervoor is nog geen datum aan te geven. Essentieel hierbij is dat de kwaliteit van het geluid heel hoog is.
Kabels
Eelco ging tot slot nog in op een vraag uit de zaal over kabels. De kabels van Grimm Audio zijn goed afgeschermd en de microfonie is geminimaliseerd. Zo bouw je een goede kabel. Bij de SQM is gebruik gemaakt van de star quad twist (twee twists tegelijkertijd) om magnetische velden buiten de deur te houden.
Gedraaide muziek en hoe klonk die?
Tussen alle informatie van Guido en Eelco door luisterden we naar verschillende stukken muziek:
Susanne Abbuehl met My River Runs to You
Marcus Miller met Mr Pastorius.
Joan As Police Woman met Fire
Peter Wispelwey en Dejan Lazić met Cello Sonata No. 3 van Beethoven
Laurie Anderson met TightGedraaide muziek en hoe klonk die?
Tussen alle informatie van Guido en Eelco door luisterden we naar verschillende stukken muziek:
Susanne Abbuehl met My River Runs to You
Marcus Miller met Mr Pastorius.
Joan As Police Woman met Fire
Peter Wispelwey en Dejan Lazić met Cello Sonata No. 3 van Beethoven
Laurie Anderson met Tightrope
Irina Mejoueva met Piano Sonato No. 10 van Mozart
Herman van Veen met Alles in de wind
Ernst Glerum, Han Bennink & Michiel Borstlap met Crepuscule With Nellie
Melody Gardot met Who Will Comfort Me
FKA Twigs met Sad Day
Sera Una Noche met Zamba de la Viuda
Wat opviel, was dat de set zeer muzikaal klonk. Het geluid was dynamisch. Het is duidelijk dat een alles-in-een-apparaat zoals de MU2 een goede aanpak is.
Hans van de Visrope
Irina Mejoueva met Piano Sonato No. 10 van Mozart
Herman van Veen met Alles in de wind
Ernst Glerum, Han Bennink & Michiel Borstlap met Crepuscule With Nellie
Melody Gardot met Who Will Comfort Me
FKA Twigs met Sad Day
Sera Una Noche met Zamba de la Viuda
Wat opviel, was dat de set zeer muzikaal klonk. Het geluid was dynamisch. Het is duidelijk dat een alles-in-een-apparaat zoals de MU2 een goede aanpak is.
Hans van de Vis