Speakers

Η μελέτη των ελληνικών μεταφράσεων έργων της λατινικής λογοτεχνίας είναι ένα θέμα που απασχολεί τους φιλολόγους ιδιαιτέρως τα τελευταία χρόνια. Η έρευνα αφορά και τις τρεις περιόδους μεταφραστικής παραγωγής, δηλαδή: α) τις αρχαίες ελληνικές αποδόσεις λατινικών έργων που παρήχθησαν κατά την Ύστερη Αρχαιότητα, β) τις βυζαντινές μεταφράσεις λατινικών έργων κατά το Ύστερο Βυζάντιο και γ) τις ελληνικές μεταφράσεις που παρήχθησαν κατά τη μεταβυζαντινή περίοδο  και κυρίως κατά τον 19ο  και τις αρχές του 20ου αιώνα. Η παρούσα ανακοίνωση εντάσσεται στην τελευταία περίοδο μεταφραστικής παραγωγής, και πιο συγκεκριμένα στις ελληνικές μεταφράσεις λατινικής ποίησης που παρήχθησαν κατά τον 19ο αιώνα. Ο Οράτιος (μαζί με τον τον Βεργίλιο και τον Οβίδιο) ήταν από τους Ρωμαίους ποιητές που μεταφράστηκαν αρκετά στα Ελληνικά, γεγονός πολύ λογικό, καθώς ποιήματά του εντάσσονταν στα curricula του ελληνικού Γυμνασίου και του Πανεπιστημίου. Η γλώσσα αυτών των μεταφράσεων ήταν το επίσημο γλωσσικό όργανο της εκπαίδευσης της εποχής, η καθαρεύουσα. Ωστόσο πλάι σ’ αυτές τις μεταφράσεις, ανιχνεύονται και άλλες ελληνικές αποδόσεις μεμονωμένων ποιημάτων (στη δημοτική και την καθαρεύουσα), οι οποίες φιλοξενούνται σε λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες  εκείνης της περιόδου. Τα μεταφράσματα αυτά διαβάζονται ως αυθύπαρκτα λογοτεχνήματα και είναι προσανατολισμένα στο σύγχρονο αναγνωστικό τους κοινό (target – oriented translation).

Στην παρούσα εισήγηση εξετάζεται η νεοελληνική απόδοση του Hor. Carm. 3.10 από τον φιλόλογο, μεταφραστή και ποιητή από τη Σίφνο Ιωάννη Γρυπάρη, η οποία δημοσιεύεται στην εφημερίδα Τό Ἄστυ το 1896. Μερικά από τα ζητήματα που θα εξεταστούν  είναι η γλώσσα, το ύφος και το μέτρο της ελληνικής απόδοσης, οι μεταφραστικές τεχνικές (π.χ. προσθήκες ή παραλείψεις λέξεων, αναλύσεις μετοχών κ.ά.) και ο βαθμός αποδέσμευσης του μεταφραστή από το πρωτότυπο (οι παρεμβάσεις του, η πολιτογράφηση του νέου κειμένου, η απόπειρα διασκευής του κλπ.). Επίσης, θα αναζητηθούν οι λόγοι που τον οδηγούν στη μετάφραση του συγκεκριμένου ποιήματος, καθώς επίσης και το αναγνωστικό κοινό στο οποίο απευθύνεται.

Στόχος μας στην παρούσα εισήγηση είναι να διερευνήσουμε τον τρόπο με τον οποίο ο Δίας παρουσιάζεται στα Φαινόμενα του Αράτου και στον Ὕμνο εἰς Δία του Κλεάνθη. Και στις δύο περιπτώσεις, η μορφή του Δία είναι κεντρική, αφού αποτελεί τον άξονα γύρω από τον οποίο υφαίνονται τα δύο έργα. Ωστόσο, οι απόψεις των μελετητών διίστανται αναφορικά με την φιλοσοφική ταυτότητα του Αράτου, κυρίως επειδή δεν γνωρίζουμε την ακριβή σχέση του τελευταίου με τους κόλπους της Στοάς. Την αφορμή για τη σύγκριση των Φαινομένων με τον Ὕμνο μας προσφέρει το χωρίο ὡς καί τινες τῶν κάθ’ ὑμᾶς ποιητῶν είρήκασι, το οποίο προτάσσεται του παραθέματος τοῦ γάρ καί γένος ἐσμέν στον Αρεοπαγητικό λόγο του Αποστόλου Παύλου (ή του Ευαγγελιστή Λουκά) στην Αθήνα (Πράξεις 17.28).

Στο πλαίσιο της εισήγησής μας, θα έχουμε την ευκαιρία να προσεγγίσουμε ερμηνευτικά όλα εκείνα τα σημεία, στα οποία παρουσιάζεται ο Δίας στα Φαινόμενα και να διερευνήσουμε, εάν τα χαρακτηριστικά του είναι τα ίδια σε όλες τις περιπτώσεις ή εάν εμφανίζουν αποκλίσεις εντός του ίδιου έργου. Παράλληλα, θα εστιάσουμε το ενδιαφέρον μας στα σημεία που σκιαγραφούν τα βασικότερα χαρακτηριστικά του στωικού Δία στον Ὕμνο και κυρίως σε εκείνα από τα οποία μπορεί να προκύψει θεματική σύγκριση με τα Φαινόμενα (στ. 1-5, 10-20, 32-39). Με αυτόν τον τρόπο, θα έχουμε την ευκαιρία να ανακατασκευάσουμε το πορτραίτο του Δία, έτσι όπως παρουσιάζεται από τον Άρατο και τον Κλεάνθη. Έπειτα, θα καταστεί εφικτό να συγκρίνουμε την εικόνα του στα δύο έργα και να εξαγάγουμε ένα συνολικό συμπέρασμα για την ταυτότητα του αράτειου Δία (στωική ή μη).

The Atticist lexica of the second century CE contain Classical Attic forms alongside their alleged Koiné equivalents, and showcase the attempt by the educated Greek-speaking elite to provide a standard by rejecting forms from every dialect other than Attic. While their authors often make errors in deciding what constitutes Attic, the lexica are nevertheless of great use to the historical linguist, as they demonstrate how dialectal variation was perceived under the Second Sophistic.

Dialectal variation is a topic of considerable concern to the lexicographers: for example, rejected Ionic forms comprise 10% of glosses in Phrynichus’ Ecloga. However, their understanding differs from our own modern delineation of the Ancient Greek dialects. Most significantly, they accept Homer, in addition to the canonised Attic orators and tragedians, as a model for the Atticising writer to follow. The concept of dialect in this period was not geographic, but literary and cultural, and more akin to register. For example, Ionic forms are often described as ποιητικός, which suggests that the forms were linked, in the minds of the lexicographers, to the types of texts in which they were used, rather than to a particular geographical region. When they discuss the dialects, they discuss the literary dialects, not how their contemporaries in other parts of Greece spoke. Literary and linguistic preferences are subjective, and can trigger strong feelings, and for this reason the lexicographers, and Phrynichus in particular, writes in an unsubstantiated way about words he considers to be ‘un-Attic’, claiming to be ‘unable to endure’ (δυσχεραίνω Ecl.32) and ‘disgusted’ (ἐναυτίασα Ecl.172) by certain ‘greatly distasteful’ (ἀηδὲς πάνυ Ecl.332) forms. Despite these differences, the lexicographers also hold themselves to criteria that are familiar to historical linguists when it comes to evaluating dialect usages. For example, they consistently reject uncontracted vowels in favour of their contracted Attic equivalents, geminate -σσ- in favour of Attic -ττ-, and cluster -ρσ- in favour of Attic -ρρ-. This raises the question of what similarities and differences we can find between modern day understanding of the dialects, and the perspective of a second century CE grammarian.

This paper will discuss the evidence for attitudes on dialectal variation in Phrynichus’ Ecloga, Moeris’ Lexicon, and the Lexicon of the ‘Antiatticist’. It will examine how the dialect that one used could and did invoke significant para-linguistic associations, notably that of social status, a fact that is evident from the very practice and prescription of Atticism.

Η παρούσα εργασία εξετάζει το μοτίβο του έρωτα σε συνάρτηση με το μοτίβο της σωφροσύνης στο μυθιστόρημα του δεύτερου αιώνα προ Χριστού: «Τα κατά Λευκίππην και Κλειτοφώντα» του Αχιλλέα Τάτιου. Η εργασία εστιάζει κυρίως στον ετεροφυλοφιλικό έρωτα του πρωταγωνιστικού ζευγαριού και όχι σε άλλα ζευγάρια που εμφανίζονται κατά τη διάρκεια του έργου (λόγου χάριν Θέρσανδρος - Λευκίππη) ή σε ομοφυλοφιλικούς έρωτες (π.χ. Κλεινίας - Μενέλαος). Όταν εξετάζονται άλλα ζευγάρια (π.χ. Κλειτοφών - Μελίτη ή Λευκίππη - Θέρσανδρος), αυτό συμβαίνει για να θεωρηθεί σε ένα ευρύτερο πλαίσιο η συμπεριφορά του πρωταγωνιστικού ζευγαριού ως προς τη μεταξύ τους σχέση. Η εργασία αφορμάται από τη σύγχρονη έρευνα (Παπαδημητρόπουλος 2015; Bird 2021) και έχει ως στόχο τόσο την ανάδειξη της κυριαρχίας της δύναμης του έρωτα πάνω στη σωφροσύνη, όσο και την απόδειξη ότι σκοπός του συγγραφέα είναι να ειρωνευθεί το κλίμα της σεμνοτυφίας της εποχής και μέσα από το μυθιστόρημά του να υποτιμήσει την επιβολή της σωφροσύνης στα ήθη της κοινωνίας. Το ελληνικό μυθιστόρημα ως είδος ορίζεται φυσικά από το ερωτικό του περιεχόμενο, το οποίο αντιπροσωπεύει μια κεντρική σχέση μεταξύ δύο εραστών, οι οποίοι πρέπει να υπερβούν πολλές σημαντικές δοκιμασίες ώστε να παραμείνουν μαζί. Το συγκεκριμένο έργο λόγω των καινοτομιών του συγγραφέα μοιάζει ιδανικό για τη μελέτη ερωτικών μοτίβων και παράλληλα ξεπερνά τα όρια του είδους του, καθώς είναι γεμάτο με σκανδαλώδεις σκηνές. Το γεγονός αυτό εξηγεί τον λόγο που θεωρήθηκε απαγορευμένο κατά τους Βυζαντινούς χρόνους και συγκεκριμένα την εποχή του Πατριάρχη Φώτιου (820-893 μ.Χ.) και του Λέοντα ΣΤ’ (866-912 μ.Χ.) ως ανήθικο. Στόχο της εργασίας αποτελεί επίσης η ανάδειξη της λύσης της σύγκρουσης των δύο μοτίβων και του τρόπου με τον οποίο αυτή επιτυγχάνεται. Είναι μέσα από το πρόσωπο του Δία που οι αξίες της Αφροδίτης (οι οποίες είναι σύμφωνες με τον έρωτα) και της Άρτεμης (οι οποίες είναι σύμφωνες με τη σωφροσύνη) συγχωνεύονται και γίνονται απόλυτα ενωμένες. Κεντρική ιδέα του μυθιστορήματος είναι ότι το γιατρικό του ερωτικού πόθου είναι ακριβώς η εκπλήρωσή του. Αυτή θα μπορούσε να είναι και η απάντηση του συγγραφέα στις στωικές θεωρίες που πρέσβευαν τη λογική υπέρ του πάθους και τον έλεγχο των συναισθημάτων.

Στην παρούσα μελέτη θα αναδείξω το θέμα της επίδρασης της ιστορίας του Νάρκισσου των Μεταμορφώσεων του Οβίδιου (3.318-510) στο μυθιστόρημα του Όσκαρ Γουάιλντ Το πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι. Ο Νάρκισσος αγαπώντας «άφρων τον εαυτό του» (Οβ. Met. 3.425: se cupit inprudens) δικαίωσε το δυσοίωνο υπονοούμενο του μάντη Τειρεσία πως θα φθάσει στα ώριμα γηρατειά του «μόνο αν δεν νογάει ποιος είναι» (3.348: si se non noverit)· ο αυτάρεσκος Βοιωτός, λοιπόν, σαγηνευμένος από την εξαίσια γοητεία του ειδώλου του στην πηγή, παραδόθηκε σε λυσσαλέο έρωτα, ενώ πρώτα είχε απορρίψει τον έρωτα κάθε άλλου. Ο άκρατος αυτοθαυμασμός, καθώς και η απάρνησή του να λυτρωθεί από τον καταναγκασμό του ακόμη και όταν αναγνώρισε στο κάτοπτρο τον εαυτό του (3.463 κ.ε.) οδήγησαν τον ίδιο στην τραγική και μοιραία κατάληξη του θανάτου και της συνακόλουθης μεταμόρφωσης του σε λουλούδι (3.404-05, 509)· η αυτογνωσία και η παραπλάνηση, ως στοιχεία θεματικής, γίνονται αντικείμενα πραγμάτευσης και στις μεταγενέστερες αρχαίες παραλλαγές (του Κόνωνα του μυθογράφου, του Παυσανία, του Κλήμη από την Αλεξάνδρεια, του Πλωτίνου), που ταυτόχρονα υιοθετούν τα κυρίαρχα μοτίβα του έρωτα, της αντανάκλασης και της ματαιότητας.

Τα μοτίβα αυτά αλλά και πολλά ακόμα είναι εκείνα τα οποία δομούν το μοναδικό μυθιστόρημα του βαθύτατα κλασικιστή και γνώστη κλασικών κειμένων, ειδών και τεχνοτροπιών των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων συγγραφέων Όσκαρ Γουάιλντ, στο οποίο ήρωας της αφήγησης είναι ο ακατάσχετα γοητευτικός και ματαιόδοξος νέος Ντόριαν Γκρέι. Ύστερα από λεπτομερειακή μελέτη και των δύο έργων, εντόπισα την επιρροή στον πυρήνα του έργου του Γουάιλντ· εν προκειμένω, τόσο ο Νάρκισσος όσο και ο Ντόριαν εκθειάζουν το κάλλος τους στην αντανάκλασή του, επιδεικνύουν αλαζονεία (μεταξύ άλλων προς την Ηχώ και τη Σίβυλλα Βέην), και ακροβατούν στα όρια της αυτογνωσίας και της αυταπάτης καταλήγοντας σε πτώση (πβλ. αφηγηματικές πρακτικές, όπως εκτεταμένη χρήση ερωτικού-ελεγειακού στοιχείου, μοτίβο locus amoenus, παράθεση του ονόματος του Νάρκισσου). Μια δεύτερη ανάγνωση των έργων μαρτυρεί την αποτύπωση του καλλιτέχνη στις δύο ιστορίες, ο οποίος και ταυτίζεται στο εκάστοτε έργο με τους δύο συγγραφείς, εξαιρετικά νεωτεριστές για την εποχή τους· άλλωστε, «η μόνωση της αισθητικής ύπαρξης του καλλιτέχνη [στον Οβίδιο] μοιάζει να προδιαγράφει χειρονομίες και στάσεις οικείες στο έργο του Ρίλκε, του Μαλαρμέ, του Βαλερί, του Όσκαρ Γουάιλντ κ.α.» [Παπαγγελής (2010) 154].

Ως σύγχρονος αναγνώστης έχω, επομένως, την πεποίθηση πως ο Γουάιλντ με βασικό του εργαλείο τον αισθητισμό επιτυγχάνει μία ανάπλαση της οβιδιακής ιστορίας του 1ου αι. π.Χ.. Τόσο ο Νάρκισσος, όσο και ο Ντόριαν Γκρέι ενσαρκώνουν την τέλεια εικόνα του μοντέρνου «εγώ».

Στις Μεταμορφώσεις του Οβιδίου (ΧΙΙ 623 - ΧΙV 580) απαντά η πτώση της Τροίας, το ταξίδι του Αινεία μέχρι το Λάτιο, οι μάχες του με τα ιταλικά φύλα και φυσικά ο φόνος του Τύρνου. Η εν λόγω ενότητα προφανώς δεν μπορεί παρά να διαβαστεί σε αντιπαραβολή με την Αινειάδα του Βιργιλίου, καθώς πραγματεύεται τους ίδιους μυθολογικούς τόπους, αλλά και δεδομένης της θέσης που είχε το ιδρυτικό έπος στην ρωμαϊκή συλλογική συνείδηση μετά από περίπου 30 χρόνια principatus. Ωστόσο, ο τρόπος που οι Μεταμορφώσεις οικειοποιούνται το βιργιλιανό κείμενο κάθε άλλο παρά επικός είναι, καθώς παρατηρείται μία καθολική αλλαγή της αφηγηματικής εστίασης. Η έμφαση που δίνεται στους τόπους αυτούς είναι αρκετά δυσανάλογος: μείζονα επεισόδια της Αινειάδας, όπως η προφητεία του Δία, τα ἐν Καρχηδόνι ή η κατάβαση στον Άδη και η συνομιλία με τον Αγχίση, έχουν συρρικνωθεί σε 4-5 στίχους, όταν δεν έχουν αποσιωπηθεί παντελώς. Αντιθέτως, βιργιλιανές λεπτομέρειες, όπως η φιλική σχέση του Άνιου με τον Αγχίση ή η μεταμόρφωση του βασιλιά Πίκου σε δρυοκολάπτη, μεγεθύνονται σε ενότητες των 100 και 200 στίχων.

Επιπλέον, ο Οβίδιος δεν μιμείται μόνο τα μοτίβα του Βιργίλιου, αλλά και τον Αλεξανδρινισμό του και πιο συγκεκριμένα την αξιοποίηση των αφηγηματικών μεθόδων του Απολλώνιου Ρόδιου. Ήδη η αλλαγή της εστίασης που αναφέρεται παραπάνω σε μεγάλο βαθμό αποδίδεται στον Απολλώνιο, όπως και οι εκτενείς παράπλευρες αφηγήσεις, που όμως δεν έχουν ως στόχο την πειθώ (όπως τα παραδείγματα του Ομήρου) όσο την παρέκβαση και την επίδειξη της λογοτεχνικής ευρυμάθειας του γράφοντος. Μία άλλη πτυχή που παρατηρείται είναι η έντονη παρουσία της Κίρκης στο εν λόγω απόσπασμα. Η παρουσίαση και ο προβληματισμός μου συνοψίζεται στο εξής ερώτημα: γιατί τόση Κίρκη; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα αποτελεί τον ουσιαστικό σκοπό της εργασίας μου σε συνδυασμό με τις πολιτικές συνδηλώσεις για το αυγούστειο καθεστώς και το sine fine imperium.

The figure of the Middle Platonic philosopher Severus is expected to remain, barring future papyrus discoveries, shrouded in mystery, since only testimonies and not fragments of his works have survived. Despite this, scholars have attempted to reconstruct his thought, since it seems to present some aspects of undoubted originality. In particular, he seems to have argued for the unity of the psychic principle, in polemic with the Platonists of the time, but also, at least apparently, with Plato himself. From the testimonies in our possession he seems to have denied the existence of real parts of the soul, arguing instead for the presence of faculties (δυνάμεις), almost as if to imitate the Aristotelian model. However, in the testimonies on the world-soul, whose assertions are also extendable, to a certain extent, to the individual soul, he seems to have tried to explain the soul-body contact with the mathematical-geometric concept of διάστασις. Furthermore, on the basis of other testimonies, he seems to have made his own a central concept of Stoic epistemology, namely the supreme genre 'Something'. An attempt will be made to investigate the relationship between these different influences, which could be indicative of an attempt by Severus to respond with 'external' resources to issues internal within Platonism, i.e., to explain the presence of both the bi- and tri- partition of the soul in Platonic works, making Platonic psychic theory more compelling in comparison with other philosophical schools.

Η έννοια των Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Σπουδών ως κατεύθυνση εντελώς διακριτή στον τομέα των Humanities αποτελεί εδώ και πολλά –πλέον– χρόνια απτή πραγματικότητα. Η απενοχοποίηση της τεχνολογίας και ο απεμπολισμός των προγονόπληκτων εμμονών συνιστούν σημαίνουσα επιτυχία στον κλάδο της Φιλολογίας, μια λογική που φέρνει τον ερευνητή αντιμέτωπο με νέες προκλήσεις, δεδομένα, αλλά και στόχους προς επίτευξη. Στον χώρο του Digital Paleography, ο βαθύτερος στόχος –άλλοτε ρητά εκπεφρασμένος, άλλοτε όχι– ανέκαθεν αποτελούσε η αποκωδικοποίηση και η μεταγραφή κάθε δυνατής πληροφορίας σχετιζόμενης με το παραδιδόμενο στους χειρόγραφους μάρτυρες κείμενο, μια πρωτοβουλία που εδώ και πολλά χρόνια έχει καταστεί δυνατή από το Text Encoding Initiative, την πρωτοβουλία επισημείωσης και αναπαράστασης της κειμενικής πληροφορίας σε ψηφιακή μορφή· η αφόρμηση της εισήγησης, αλλά και ποικίλων προβλημάτων.

Στην παρούσα ομιλία θέτουμε επί τάπητος την εκ βαθέων προσέγγιση της κειμενικής πληροφορίας που προέρχεται από χειρόγραφους μάρτυρες, φιλτραρισμένη από την οντολογική οργάνωση της γνώσης και την εφαρμογή Περιγραφικής Λογικής και Προτασιακού Λογισμού, με σκοπό την εξαγωγή αυστηρά ταξινομημένων δεδομένων που αφορούν άμεσα στο υπό πραγμάτευση κείμενο και τα συμπαρομαρτούντα του. Μετά από ορισμένες απαραίτητες προκαταρκτικές επισημάνσεις σχετικά με τεχνικούς όρους που αφορούν στα πεδία της Οντολογίας και της πρωτοβουλίας του Text Encoding Initiative, καθώς και μια σύντομη εισαγωγή για την πραγματεία του De Institutione Musica, η εισήγηση θα θέσει στο επίκεντρο την in situ ανάλυση απτών παραδειγμάτων, διαβαθμισμένης δυσκολίας, προερχομένων από τη χειρόγραφη παράδοση του έργου του Βοηθίου, προκειμένου να καταδειχθεί η σημασία της αυτοματοποιημένης επισημείωσης επί του κειμένου. Στη συνέχεια, στοχοθετείται η κοινοποίηση ενός μέρους του βασισμένου στο οντολογικά δομημένου σχήματος που υιοθετούμε, ώστε να καταστεί σαφής, αλλά και πλήρης η παρουσίαση κάθε πιθανής πληροφορίας της οποίας ένας χειρόγραφος μάρτυρας αποτελεί φορέας, αλλά και να καταδείξουμε την αντίστοιχη ανάγκη οντολόγισης κάθε πιθανώς εννοούμενου πεδίου του επιστητού, με απώτερο σκοπό τον διαμοιρασμό κατά τρόπο κατανοητό, αλλά και απολύτως οργανωμένο, της ακαδημαϊκής γνώσης. Τέλος, η εισήγηση θα κλείσει με μία ολιγόλεπτη παρουσίαση της δραστηριότητας του “Εργαστηρίου Ψηφιακής Επεξεργασίας και Διαχείρισης Αρχαίων Ελληνικών και Λατινικών Γλωσσικών Πόρων” του ΕΚΠΑ, το οποίο και θέτει την οντολογική πραγμάτευση των δεδομένων στο προσκήνιο, πραγματοποιώντας ένα μεγάλο βήμα για την ολοκληρωτική είσοδο της Φιλολογίας σε μια νέα, ψηφιακή εποχή.

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η διακειμενικότητα αποτελεί έναν από τους κεντρικούς πυλώνες της σύγχρονης φιλολογικής μελέτης, στην προσπάθεια συγκρότησης μιας ευθύγραμμης ιστορικής πορείας της γραμματολογίας και αναζήτησης των ριζών του σύγχρονου ευρωπαϊκού πολιτισμού. Το μείζον ερευνητικό ζήτημα που θα μελετηθεί σε αυτή την εργασία είναι η αξιοποίηση της τεχνικής του δραματικού μονολόγου για τον σχηματισμό της αφηγηματικής δομής στο πλαίσιο ενός ποιητικού έργου, και, συγκεκριμένα, θα ασχοληθούμε με δύο έργα διαφορετικών εποχών και ποιητικών ειδών, αφενός με το Fasti του Οβίδιου, και αφετέρου με το The Waste Land (Έρημη Χώρα) του T. S. Eliot. Δύο έργα φαινομενικά πολύ διαφορετικά, το ένα αφενός ένα έπος με θρησκευτικό-πολιτιστικό χαρακτήρα, το άλλο ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της ποίησης του μοντερνισμού, που όμως αξιοποιούν κατά τόπους την ίδια αφηγηματική τεχνική του δραματικού μονολόγου.

Θα μελετηθούν τα χωρία που αξιοποιούν αυτή την τεχνική της αφήγησης, και θα διερευνηθεί η λειτουργία τους στο πλαίσιο της αφήγησης, με απώτερο στόχο να καταστεί σαφές πως από την ομοιότητα προκύπτει η διαφορά, δηλαδή πως ο εκάστοτε ποιητής αξιοποιεί την ίδια τεχνική της αφήγησης για διαφορετικούς στόχους και με διαφορετικά αποτελέσματα, τις δυνατότητες που προσφέρει η συγκεκριμένη τεχνοτροπία για την οικοδόμηση όχι μόνο της αφήγησης ως σύνολο αλλά και των μεμονωμένων χαρακτήρων, λειτουργώντας ως συνεκτική δομή στο γενικότερο αφηγηματικό πλαίσιο αλλά και απάνθισμα των επιμέρους ψηφίδων του έργου. Θα μελετηθεί επίσης η εξέλιξη στην χρήση της τεχνικής ανά τους αιώνες, και η πιθανή επιρροή του Οβίδιου στον Eliot. Απώτερος στόχος αυτής της εργασίας είναι όχι μόνο να αποτελέσει μια μεμονωμένη μελέτη/σύγκριση δύο συγκεκριμένων έργων, αλλά να αναδείξει της δυνατότητες της διακειμενικής ανάλυσης για την εξαγωγή συμπερασμάτων αναφορικά με τις επιρροές και τα λογοτεχνικά παράλληλα των έργων, και να αποτελέσει μια άρτια φιλολογική πραγματεία στο ιδιαίτερα γόνιμο πεδίο της συγκριτικής γραμματολογίας.

Much of the agenda for Christian doctrine in the first millennium of the Church was set by Augustine of Hippo. His theory of eternity, modelled on a perfect and immutable deity, was that it was timeless: those who believed in Christ were rewarded after death with an eternal stasis in paradise. This view of the afterlife informed the liturgy of the Church at least until the Renaissance, and the imagery is evident for centuries in European art. Zeno of Verona saw the promise of eternal life as key to Christianity; Christ, who made this promise, must himself be eternal. The bishop saw Arianism as a serious threat to this doctrine – the shibboleth of this variant belief was “There was a time when he (Christ) was not". In his sermons, he preached, rationally and consistently, against the followers of Arius and for the co-eternity of Christ with the Father. The case he made was logical, measured, and incisive. In this regard, his sermons surpass those of many of his contemporary churchmen. Zeno went beyond doctrine, though, and philosophised about the nature of eternity. His view was more inclusive than that of Augustine. Further, in explaining the ineffable to his congregation, Zeno inverted the conventional framework and anticipated the Romantics of the 19th century, the mathematics of Cantor, and the religious philosophy of Barth. In this paper, I will show that the ideas that emerge from Zeno have relevance to the ongoing debates on the nature of time and on the philosophy of eternity.

Η παρούσα εισήγηση αποτελεί τμήμα της γενικότερης έρευνάς μου πάνω στις ελληνικές μεταφράσεις ρωμαϊκής ερωτικής ελεγείας κατά τον 19ο αιώνα. Η μελέτη αυτή εντάσσεται στον ευρύτερο χώρο της πρόσληψης και ειδικότερα σε εκείνον της περιγραφικής μεταφρασεολογίας που αφορά την εξέταση των μεταφράσεων έργων της λατινικής γραμματείας στην ελληνική (αρχαΐζουσα, καθαρεύουσα και δημοτική) δίνοντας έμφαση στη μεταφραστική θεωρία και πράξη. Ο κύριος στόχος των μελετημάτων αυτού του είδους είναι τόσο η ερμηνεία των αιτιών που οδήγησαν στην δημιουργία των μεταφρασμάτων όσο και το αναγνωστικό κοινό στο οποίο εκείνα απευθύνονταν. Πρόκειται λοιπόν για μία πρακτική στην οποία το ενδιαφέρον της φιλολογικής έρευνας έχει στραφεί μόλις την τελευταία δεκαετία, καθώς ή έως τότε μελέτη αφορούσε την εξέταση των μεταφράσεων έργων αρχαίας ελληνικής στη λατινική γλώσσα – γραμμένες κυρίως κατά την περίοδο της Αναγέννησης.

Στην παρούσα εργασία εξετάζεται η μετάφραση της προγραμματικής Ελεγείας 1.1 του Τιβούλλου από τον Κερκυραίο λόγιο Νικόλαο Κογεβίνα (Γλαῦκος Πόντιος), η οποία εκπονήθηκε κατά το 2ο μισό του 19ου αιώνα και δημοσιεύθηκε το 1891 στο περιοδικό Ἀττικόν Μουσεῖον. Στόχος της μελέτης αυτής είναι, αφού γίνει αναφορά στο ιστορικοκοινωνικό συγκείμενο, να παρουσιαστούν συνοπτικά κάποια βιογραφικά στοιχεία του Κογεβίνα, εν συνεχεία οι λόγοι που οδήγησαν τον μεταφραστή στη απόδοση της συγκεκριμένης ελεγείας, ενώ στο τέλος θα εξεταστούν ενδεικτικά χωρία του μεταφράσματος προκειμένου να καταδειχθούν στοιχεία της γλώσσας και του ύφους του μεταφραστή, καθώς και οι μεταφραστικές τεχνικές του.

In my thesis, I examine what it means to think about the senses, especially their interweaving, in Sappho's time, and I throw into sharp focus the poems of Sappho, who displays a particular sensitivity to synaesthetic verges. Sappho often presents paradigms of multisensory experience, beginning one verse with a sense and ending with another, or transferring an object associated with one sense over to another. Therefore, I offer an account of the sensory world and the performative ritual context and setting of Sappho's poetry, concerning the senses that they evoke. Through this analysis, I attempt to identify what the senses add to our understanding of Sappho and how this helps us to appreciate her poetry. Moreover, I examine how specific senses were supposed to affect those who experienced them and explore the profound meanings of the senses in Sappho.

My dissertation constitutes an all-encompassing exploration of how the plethora of multisensory qualities in Sappho’s poetry can be traced back to the question of her female-centredness and her interest in the female experience. A synaesthetic approach rather than one limited to one sense will reveal the role of the senses in the appreciation of aesthetic pleasure, their association with perception and memory, as well as the connection between the sensory channels, and affect. I thus study how the effects of synaesthesia serve a ritual cultic purpose, invoke divinity, and generate eroticism in Sappho’s poetry. For the purposes of the conference, I will briefly introduce my theme: I will present the theoretical background of my discussion, explain the terminology that I use, and outline my methodology. Finally, I will focus on a close reading of a selection of Sapphic poems rich in

synaesthetic elements.

Η ποιητική συλλογή ephemeris του Αυσονίου αποτελείται από 8 ποιήματα και καταγράφει, όπως μας πιστοποιεί ο επεξηγηματικός υπότιτλος id est totius diei negotium, τις καθημερινές ασχολίες και τις προσωπικές εμπειρίες του ίδιου του ποιητή. Η παρούσα ερμηνευτική δοκιμή της συλλογής επιχειρεί να αναδείξει τις όψεις της εσωτερικής ποιητικής που αποτυπώνονται στο έργο.

Η ερεθιστική ανάγνωση της εργασίας του Θ. Παπαγγελή για την ποιητική των Εκλογών του Βιργιλίου (1995), της καίριας μελέτης του Δ. Ν. Μαρωνίτη (1999) - στην οποία ορίζεται για πρώτη φορά ο όρος εσωτερική ποιητική - και των ερμηνευτικών προτάσεων του Β. Φυντίκογλου για τον πολύπλευρο ποιητολογικό στοχασμό στο επύλλιο του Αρισταίου (2007) και της Ε. Γκαστή (2009) για τα ζητήματα εσωτερικής ποιητικής στον Αγαμέμνονα του Αισχύλου θέτουν τις προσδιοριστικές μεθοδολογικές συντεταγμένες της παρούσας ανακοίνωσης. Είναι αυτονόητο ότι σταθερό σημείο αναφοράς της παρούσας ερμηνευτικής προσέγγισης αποτελούν τα δύο άρθρα του Φ. Πολυμεράκη (1998) (1999) που παρέχουν μια εμπεριστατωμένη ανάλυση της συλλογής.

Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να συγκεντρώσει και να αναλύσει τα χωρία εκείνα στα οποία φαίνεται ότι ο Αυσόνιος ενοφθαλμίζει ποιητικά αυτοσχόλια που αποδεικνύουν την ενδοποιητική του θεωρία. Συγκεκριμένα, η κειμενοκεντρική ανάγνωση που επιχειρείται αποσκοπεί να απαντήσει σε καίρια ποιητολογικά ερωτήματα που αφορούν την αφηγηματική αυτεπίγνωση της συλλογής και να αναδείξει πτυχές της αυτοαναφορικής τάσης του κειμένου. Ως εκ τούτου, θα απομονωθούν και θα αναλυθούν τα κειμενικά σήματα της εσωτερικής οργάνωσης των επιμέρους τμημάτων που αποδεικνύουν την οργανωτική βούληση του ποιητή στην πορεία όλης της ποιητικής συλλογής. Σε αυτό το πλαίσιο θα εξεταστούν οι εκφράσεις που αφορούν την αυτοαναφορική αιτιολόγηση των επιλογών του ποιητή (μετρικές επιλογές, δομικό σχήμα της συλλογής, κυκλική σύνθεση).

Στην αρχαία ελληνική σκέψη ήδη από τον σοφιστή Αντιφώντα, τον Γοργία, τον Δημόκριτο και κυρίως τον Σωκράτη, ο οποίος θεωρείται ο «δάσκαλος» και ο θεμελιωτής του ηθικού στοχασμού και της φιλοσοφικής επιμέλειας του εαυτού, ήταν διαδεδομένη η αντίληψη πως η φιλοσοφία έχει θεραπευτική επίδραση για την ανθρώπινη ψυχή. To ιατρικό-θεραπευτικό μοντέλο της ηθικής φιλοσοφίας προέκυψε μάλλον ως μία ανάγκη των ανθρώπων της αρχαιότητας να αναζητήσουν και μίαν άλλη τέχνη, ανάλογη της ιατρικής η οποία επιχειρούσε με συγκεκριμένες διδακτές μεθόδους να ανακουφίσει το πάσχον σώμα, για να μπορέσουν με τρόπο παραπλήσιο να αντιμετωπίσουν τις αρρώστιες της ψυχής. Η αναδρομική σύνδεση της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Ψυχοθεραπείας (CBT) με την αρχαία φιλοσοφία γενικά, και ειδικότερα με τον στωικισμό της αυτοκρατορικής εποχής, είναι αρκετά γνωστή. Αυτό, όμως, που παραμένει αχαρτογράφητο και ζητούμενο της έρευνας είναι ο χαρακτήρας, ο βαθμός και η ποιότητα της ομοιότητας. Η παρούσα ανακοίνωση αποτελεί μία συγκριτική μελέτη, η οποία θέτει ως στόχο την ανίχνευση τόσο των ομοιοτήτων, όσο και των διαφορών ανάμεσα στη φιλοσοφία της αυτοκρατορικής εποχής, όπως αυτή αποτυπώνεται στα Εἰς Ἑαυτὸν του Μάρκου Αυρήλιου και στη σύγχρονή μας Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία (CBT). Για την επίτευξη του στόχου αυτού απαιτείται μεγάλη εξοικείωση αφενός μεν με τη ρωμαϊκή κοινωνία των δύο πρώτων χριστιανικών αιώνων και τα ειδικά προβλήματα των ανθρώπων της εποχής εκείνης, αφετέρου δε με τους όρους γέννησης και ανάπτυξης της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Ψυχοθεραπείας κατά τις τελευταίες δεκαετίες του εικοστού αιώνα. Το γεγονός ότι η Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία επικαλείται ως πρόδρομό της (και οιονεί προπάτορα) τον αρχαίο στωικισμό δεν θα πρέπει να επισκιάζει τις πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές και θρησκευτικές διαφορές που υφίστανται ανάμεσα στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία των δύο πρώτων μεταχριστιανικών αιώνων και τις σύγχρονες φιλελεύθερες, εκκοσμικευμένες και αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες του ύστερου εικοστού και πρώιμου εικοστού πρώτου αιώνα εντός των οποίων αναπτύχθηκε και ασκείται η εν λόγω ψυχοθεραπευτική μέθοδος και σχολή. Η παρούσα ανακοίνωση επιχειρεί να φέρει εις πέρας το εξαιρετικά δύσκολο έργο της ανάδειξης των διαφορών, πηγαίνοντας πέρα από την πρωτοβάθμια επίκληση της κοινής ανθρώπινης φύσης επί της οποίας η Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία έχει βασίσει το αφήγημα της ομοιότητάς της με τον αρχαίο στωικισμό. Η συγκριτική αυτή θεώρηση αναμένεται να φωτίσει καλύτερα τον κοινωνικό, νοηματοδοτικό και «ψυχοθεραπευτικό» ρόλο που διαδραμάτισε η φιλοσοφία κατά τον πρώτο και δεύτερο αιώνα μ.Χ.