ความสำคัญของทักษะอารมณ์
ทักษะอารมณ์เป็นสิ่งสำคัญที่มีผลต่อการพัฒนาสุขภาพจิตและความสัมพันธ์ของเด็ก ทักษะเหล่านี้ช่วยให้เด็กสามารถจัดการกับอารมณ์ของตนเองได้ดีขึ้นและมีปฏิสัมพันธ์ที่มีคุณภาพกับผู้อื่น การพัฒนาด้านอารมณ์ เป็นเรื่องเกี่ยวกับการรับรู้ การแสดงออก และการจัดการกับอารมณ์ที่เกิดขึ้น ทั้งอารมณ์ความรู้สึกของตัวเอง และของผู้อื่น พัฒนาการด้านอารมณ์ของเด็กแต่ละวัย กิจกรรมสร้างเสริมพัฒนาการด้านอารมณ์จิตใจ การแสดงออกทางอารมณ์ของผู้ปกครองที่มีผลต่อเด็ก รวมไปถึงการฝึกเด็กให้รู้จักควบคุมอารมณ์และแสดงออกอย่างเหมาะสม
ทฤษฎีที่เกี่ยวข้องกับอารมณ์ของเด็กปฐมวัย
ทฤษฎีพัฒนาการทางอารมณ์ของออซุเบล ทฤษฎีทางอารมณ์
ของออซุเบล Ausubel.
ออซุเบลอธิบายการแสดงออกทางอารมณ์ว่า การแสดงออกทางอารมณ์ นั้นมีขั้นตอนดังนี้
ขั้นที่ 1 การตีความหมาย (Interpretative Phase) คือ การที่เรารับรู้เหตุการณ์นั้นๆ ว่ามี ผลต่อตัวเราและความต้องการ หรือจุดมุ่งหมายของเราอย่างไร
ขั้นที่ 2 การเตรียมตอบสนอง (perpartory Reactive Phase) คือ ขั้นที่ร่างกายอยู่ในระยะที่ รับอารมณ์และเตรียมการตอบสนองตามลักษณะต่างๆ ของอารมณ์
ขั้นที่ 3 การตอบสนองภายใน (Consummator Reactive Phase) คือ ขั้นที่ร่างกายและ ระบบประสาทตระหนักถึงลักษณะของอารมณ์ที่เกิดขึ้น
ชั้นที่ 4 การตอบสนองปฏิกิริยาภายนอก (Reflective Reactive Phase) คือ ขั้นที่ร่างกาย ประมวลสภาพอารมณ์และตอบสนองออกมาเป็นปฏิกิริยาภายนอกตามรูปแบบของประสบการณ์เดิม ที่ได้รับอิทธิพลมาจากการเลี้ยงดูและลักษณะเฉพาะของบุคลิกภาพ
สรุปจากแนวคิดทฤษฎีพัฒนาการทางอารมณ์ของออซุเบล สามารถนํามาประยุกต์ใช้ใน การจัดการเรียนรู้ได้จริง คือ ครูผู้สอนต้องพัฒนาเด็กปฐมวัยให้มีพัฒนาการด้านอารมณ์จิตใจอย่าง สมดุล ควบคู่ไปกับพัฒนาการด้านร่างกาย และสติปัญญา จะทําให้เด็กมีพัฒนาการสมวัย และมี ปัญหาพฤติกรรมน้อย สามารถปรับตัวได้ในสถานการณ์ต่างๆ มีความรู้สึกที่ดีต่อตนเองและผู้อื่น เรียนรู้รวดเร็วและครูต้องหมั่นสังเกตพฤติกรรมการแสดงออกของเด็ก เพื่อเป็นแนวทางในการจัด สภาพแวดล้อม การเรียนรู้ที่ช่วยให้เด็กมีสุขภาพจิตดี
วิธีการส่งเสริมทักษะอารมณ์เด็กปฐมวัย
1. การสงเสริมทักษะดานการตระหนักรูในตัวเอง (Self-awareness) ควรทำความเข้าใจความสามารถของเด็ก ส่งเสริมทักษะให้เด็กปฐมวัยมีการแสดงออก ทางอารมณ์อย่างเหมาะสม พัฒนาทักษะการเขาสังคม และการรูจักควบคุมพฤติกรรมของตนเองให้ เด็กเติบโตอยางมีความมั่นคงทางจิตใจ ฝึกให้เด็กปฐมวัยสะท้อนตัวเองผ่านการเรียนรู้จากกิจกรรมต่างๆ ฝึกทักษะให้เด็กปฐมวัยทำสมาธิกอนเริ่มกิจกรรมต่าง ๆ ฝึกทักษะการสะท้อนความคิด ส่งเสริมทักษะให้เด็กปฐมวัย การทำความรูจักและเข้าใจตนเองในด้านขอดี ความสามารถ และอารมณ์เด็กปฐมวัยได้อย่างถูกต้อง เช่น การใหเด็กช่วยเหลือตนเองและปฏิบัติกิจวัตรประจำวันต่าง ๆ ด้วยตนเอง รับผิดชอบงานบ้านง่ายๆ ช่วยเหลือบุคคลในครอบครัวตามความสามารถ รวมทั้งให้ เด็กไดสื่อสาร อารมณ์ของตนเองผ่านการทำงานศิลปะ จัดกิจกรรมใหเด็กรับรู้ภาวะอารมณ์ของตนเอง จัดกิจกรรมใหเด็กรู้ถึงสิ่งที่คิดและรู้สึก ในปัจจุบันของตนเอง การสังเกตทุกสิ่งรอบตัว จากความคิด จากคำพูดที่ใช้ ภาพลักษณที่สื่อ เป็นการรู้ถึงความคิด ตลอดจนผลกระทบที่มีตอคำพูด และการกระทำ ควรสร้างความเชื่อมั่นและการให้กำลังใจเด็กปฐมวัย และใช้เครื่องมือจากคำถามครูในการจัดการอารมณ์
2. การสงเสริมทักษะดานการรูจักบริหารจัดการอารมณ์ (Self-management) ควรมีการจัดกิจกรรมเสริมทักษะความสามารถในการควบคุมอารมณ์ ความคิด และพฤติกรรมของตนเองที่มีต่อสถานการณ์ต่างๆ ให้กับเด็ก รวมไปถึงสามารถจัดการความเครียดควบคุมและจูงใจ ฝึกทักษะการจัดการอารมณ์เชิงลบของตนเองให้แก่เด็ก และใหเด็กแสดงออกต่อสถานการณ์ต่าง ๆ ได้อย่างเหมาะสม จัดกิจกรรมการควบคุมอารมณ์ตัวเองใหกับเด็ก ให้รู้จักรอคอย ไม่หมกมุนแต่การเล่น เวลาโกรธไม่ใช้กำลัง ใช้การชี้แจงเหตุผล ใส่ใจและเขาใจอารมณ์ผู้อื่น รับฟัง ฝึกทักษะให้เด็กรูจักชวยเหลือ รู้จักปรับใจ อารมณ์เสีย น้อยใจ โกรธ ผิดหวัง ไม่เอาแต่เรียกรองสิ่งที่ ต้องการหรือครํ่าครวญ รื่นเริงเบิกบานอยูคนเดียว ฝึกให้เด็กรู้จักหาสิ่งเพลิดเพลินทำ รู้จักทำสิ่งที่ผ่อนคลายอารมณ์ อารมณ์ขัน แจมใส ยิ้มง่าย เล่นสนุกได้ไม่โกรธง่าย ๆ
ตัวอย่างกิจกรรมในการส่งเสริมทักษะอารมณ์
การเล่นบทบาทสมมติ
เด็กในวัยปฐมวัยเป็นวัยที่ชอบแสดงออกทางความรู้สึก กิจกรรมบทบาทสมมติเป็นกิจกรรมที่ช่วยให้เด็กได้แสดงออกทางด้านอารมณ์ตนเองได้อย่างเต็มที่ ซึ่งคุณครูหรือผู้ปกครองสามารถสอนให้เด็กแสดงอารมณ์ต่าง ๆ ออกมาจาก การแสดงผ่านตัวละครนั้น เช่น ดีใจ เสียใจ ร้องไห้ มีความสุข ทุกข์ใจ ฯลฯ โดยสอนให้เด็ก ๆ รู้ว่าเมื่อเกิดความรู้สึกเหล่านั้นจะมีพฤติกรรมอะไรตามมา ซึ่งเป็นการสอนเด็กในการเรียนรู้อารมณ์ของตัวเองได้
การทำงานศิลปะ
การจัดกิจกรรมศิลปะสำหรับเด็กปฐมวัย เป็นกิจกรรมที่เปิดโอกาสให้เด็กๆ ได้แสดงออกทางความคิดโดยผ่านบรรยากาศการจัดกิจกรรมที่เด็ก ๆ มีความสุขและสนุกสนาน มีอิสระในการเลือกทำกิจกรรมด้วยตัวเอง การเลือกจัดกิจกรรมให้เหมาะสมกับเด็กนอกจากจะช่วยสร้างจินตนาการ พัฒนาความคิดแล้ว ยังช่วยให้คุณครูและผู้ปกครองสามารถรับรู้ความรู้สึกและสภาวะอารมณ์ของเด็กแต่ละคน
การฟังนิทาน
ช่วยให้เด็กมีสุขภาพจิตที่ดี มีความสุข ในขณะที่เด็กฟังนิทานและเนื้อหาในนิทานส่วนใหญ่จะมีการสอดแทรกคติธรรม ช่วยส่งเสริมคุณธรรม จริยธรรม และยังทำให้เด็กมีสมาธิยาวนานขึ้น จากการตั้งใจในการฟังนิทาน ทำให้เกิดการคิด จินตนาการ มีความกล้าแสดงออก