พัฒนาการ หมายถึง กระบวนการเปลี่ยนแปลงด้านวุฒิภาวะ maturity ของอวัยวะระบบต่างๆและตัวบุคคล ทำให้เพิ่มความสามารถของบุคคลให้ทำหน้าที่ต่างๆได้อย่างมีประสิทธิภาพสูงขึ้น ทำสิ่งที่ยากและซับซ้อนยิ่งขึ้นได้ ตลอดจนการเพิ่มทักษะใหม่และความสามารถในการปรับตัวในภาวะใหม่ของบุคคลนั้น
พัฒนาการของเด็กปฐมวัยมีการเปลี่ยนแปลงตลอดเวลาอย่างต่อเนื่องทั้งด้านร่างกาย อารมณ์และจิตใจ ด้านสังคม และสติปัญญา เด็กแต่ละคนจะมีพัฒนาการแตกต่างกัน การเจริญเติบโตของเด็กส่งผลต่อพฤติกรรมต่างๆ ดังนั้น การพัฒนาเล็กปฐมวัยครูและผู้เกี่ยวข้องควรศึกษาเกี่ยวกับพัฒนาการของเด็กปฐมวัย โดยพัฒนาการของเด็กปฐมวัมวัยมี
พัฒนาการด้านร่างกาย
พัฒนาการค้านหนึ่งที่ครูสามารถสังกลใต้อย่างชัดเขม คือ พัฒนาการค้างกาย ประกอบด้วย ส่วนสูงและน้ำหนัก สัดส่วนของร่างกาย และพัฒนาการของกล้ามเนื้อที่ใช้ใช้ในการเคลื่อนไหว ซึ่งรายละเอียดสรุปได้ดังนี้
1.1 ส่วนสูงและน้ำหนัก ส่วนสูงของเด็กปฐมวักจะเพิ่มขึ้นประมาณปีละ 6.5.5 เซนติเมตร เช่น เมื่อเด็กอายุ 2 ขวบ จะมีความสูงประมาณครึ่งหนึ่งของผู้ใหญ่ ส่วนน้ำหนักของเด็ก ปฐมวัยจะเพิ่มขึ้นประมาณปีละ 1.5 - 2 กิโลกรัม เมื่อเด็กอายุ 2 ขวบ จะมีความสูง 75 เซนติเมตร อย่างไรก็ตามส่วนสูงและน้ำหนักของเด็กปฐมวัยจะขึ้นอยู่กับอาหารและการเลี้ยงดูที่เหมาะสม
1.2 สัดส่วนของร่างกาย ในช่วงต้นของปฐมวัย เด็กมีสัดส่วนของร่างกายเปลี่ยนแปลง มากขึ้นเมื่อเทียบกับผู้ใหญ่ โดยจะมีพัฒนาการของร่างกายจากส่วนบนที่เป็นศีรษะก่อนมาสู่ลำตัว และจะขยายออกจากส่วนกลางไปสู่ส่วนนอกของร่างกาย โดยจะปรับเปลี่ยนร่างกายสมดุลตามอายุ ของเด็กสามารถเคลื่อนไหวและบังคับกล้ามเนื้อบางส่วนร่างกายได้มั่นคงขึ้น
1.3 พัฒนาการของกล้ามเนื้อที่ใช้ในการเคลื่อนไหว เป็นความสามารถในการควบคุม การใช้กล้ามเนื้อใหญ่และกล้ามเนื้อเล็ก เช่น การวิ่ง การกระโคด การคลาน การปืน ฯลฯ การ ทำงานของกล้ามเนื้อในการเคลื่อนไหวนี้การทำงานประสานกันยังไม่ดีพอ แต่พัฒนากาการของ กล้ามเนื้อที่ใช้ในการเคลื่อนไหวนี้จะพัฒนาขึ้นตามอายุ
พัฒนาการด้านร่างกายของเด็กปฐมวัย ประกอบด้วย ส่วนสูงและน้ำหนัก สัดส่วนของ ร่างกาย และพัฒนาการของกล้ามเนื้อที่ใช้ในการเคลื่อนไหวทั้งกล้ามเนื้อเล็กและกล้ามเนื้อใหญ่ เป็นต้น
พัฒนาการเด็ก อายุ 3-4 ปี
สามารถยืนด้วยขาข้างเดียวโดยไม่เกาะได้นาน 3-5 วินาที วาดเส้นเป็นวงกลมได้ รับลูกบอลที่โยนให้ได้ กระโดดขาเดียวได้
ควรให้เล่นของเล่นที่มีความแตกต่างทางด้านขนาด รูปทรง วัตถุ และพื้นผิว เล่นเกมทำกิจกรรมที่ฝึกการทรงตัว เช่นกระโดดหน้าหลัง ปีนป่าย
พัฒนาการเด็ก อายุ 4-5 ปี
เรียนรู้วิธีควบคุมร่างกาย ทรงตัว เหยียบและบังคับรถสามล้อหรือแต่งตัวได้เอง ไปเข้าห้องน้ำเองได้ เริ่มวาดรูปหน้าคนและแขนขารูปทรง เขียนหนังสือเป็นตัวอักษร ใช้กรรไกรตัดกระดาษ
ควรส่งเสริมการทำกิจกรรมที่ได้เคลื่อนไหวร่างกาย เช่น เรียนเต้น เล่นกีฬาง่ายๆหรือเล่นดนตรี ส่งเสริมให้เด็กปฐมวัยได้สร้างสรรค์ผลงานที่เกี่ยวข้องกับการใช้มือ เช่น วาดรูป ปั้นดินน้ำมัน ฯลฯ
พัฒนาการเด็ก อายุ 5-6 ปี
ฟันแท้ซี่แรกเริ่มโผล่ขึ้นมาบริเวณเหงือก ใช้ห้องน้ำได้โดยไม่ต้องช่วยเหลือ-เคลื่อนไหวได้อย่างคล่องตัวและทรงตัวได้ดี เล่นชิงช้าและปีนป่าย เดินเข้าจังหวะเพลง
ควรส่งเสริมให้เด็กได้ทำกิจกรรมที่มีการเคลื่อนไหวร่างกายอย่างหลากหลายที่เด็กชอบหรือต้องการ
ความสามารถ อายุ 3-4 ปี
- รับลูกบอลที่กระดอนจากพื้นด้วยแขนทั้งสองข้าง
- เดินขึ้นลงบันไดได้ด้วยตนเอง
- กระโดดขึ้นลงอยู่กับที่ได้
- ใช้กรรไกรตัดกระดาษให้ขาดได้
- มีร่างกายแข็งแรงสมบูรณ์ มีน้ำหนัก ส่วนสูง และมีเส้นรอบศีรษะตามเกณฑ์
ความสามารถ อายุ 4-5 ปี
- รับลูกบอลได้ด้วยมือทั้งสองข้าง
- เดินขึ้นลงบันไดสลับเท้าได้
- ใช้กรรไกรตัดกระดาษให้อยู่ในแนวเส้นตรงตามที่กำหนดให้
- ร้อยลูกปัดขนาดเล็กได้
- เขียนรูปสี่เหลี่ยมตามแบบได้
ความสามารถ อายุ 5-6 ปี
- รับลูกบอลที่กระดอนจากพื้นได้ด้วยมือทั้งสองข้าง
- เดินขึ้นลงบันไดสลับเท้าได้อย่างคล่องแคล่ว
- กระโดดขาเดี๋ยวไปข้างหน้าอย่างต่อเนื่อง
- วิ่งได้รวดเร็วและหยุดได้ทัน
- ใช้กรรไกรตัดกระดาษให้อยู่ในแนวเส้นโค้งตามที่กำหนดได้
-ใช้กล้ามเนื้อเล็กได้ดี เช่น การติดกระดุมเสื้อ ผูกเชือกรองเท้า ฯลฯ