เนื้อหาบทเรียน

หน่วยการเรียนรู้ที่ 1
พืชกัญชา เป็นพืชล้มลุกมีอายุเพียงปีเดียว มีลักษณะสำคัญ ดังนี้ ลักษณะทางพฤกษศาสตร์กัญชง
ชื่อวิทยาศาสตร์ กัญชง
ชื่อสามัญ Hemp (เฮมพ์)
ชื่อวิทยาศาสตร์Cannabis sativa L. subsp. Sativa วงศ์กัญชา (CANNABACEAE)
ลักษณะของกัญชง ต้นกัญชงจัดเป็นพรรณไม้ล้มลุกที่มีอายุเพียงปีเดียวลำต้น เป็นสีเขียวต้นตรง มีความสูงประมาณ 1-6 เมตร มีลักษณะ อวบนํ้าเมื่อเป็นต้นกล้า และจะเริ่มมีการสร้างเนื้อไมเ้มื่ออายุได้ ประมาณ 2-3 สัปดาห์การเจริญเติบโตของต้นจะชา้ในช่วง 6 สัปดาห์แรก หลังจากนั้นจะเพิ่มความสูงขึ้นอย่างรวดเร็วจนมีความสูงโดยเฉลี่ยประมาณ 3 เมตร มีรากเป็นระบบรากแก้ว และมีรากแขนงเป็นจำนวนมากการปลูกต้นกัญชง จะปลูกด้วยการใชเ้มล็ด ซึ่งใชเ้วลางอกประมาณ 8-14 วัน และสามารถเก็บเกี่ยวไดเ้มื่อต้นอายุ 3-4 เดือน กัญชงเป็นพืชที่มีแหล่งกำเนิดในเอเชียกลาง และแพร่กระจายไปสู่เอเชีย ตะวันออก อินเดีย และในทวีปยุโรป ใบกัญชง ใบเป็นใบเดี่ยว ลักษณะของใบเป็นรูปฝ่ามือแผ่นใบแก่แยกเป็นแฉกประมาณ 7-9 แฉก การเรียงตัวของใบ ค่อนขา้งห่างขอบใบเป็นฟันเลื่อย และเว้าลึกจนถึงโคนใบ ปลายใบสอบ และเรียวแหลม ก้านใบยาวประมาณ 2-7 เซนติเมตร เมื่อมีการสร้างดอกจำนวนแฉกของใบจะลดลงตามลำดับ

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ พืชกัญชา เป็นพืชล้มลุกมีอายุเพียงปีเดียว มีลักษณะสำคัญ ดังนี้
ราก: เป็นระบบรากแก้ว (Tap root syste )
ชื่อวิทยาศาสตร์Cannabis sativa L. subsp. Sativa วงศ์กัญชา (CANNABACEAE)
ใบ : เรียวแหลม ผิวด้านบนใบมีสีเข้มกว่าด้านล่าง ก้านใบยาว 2-7 ซม. เมื่อมีการสร้างดอกจำนวนแฉกของใบจะลดลง ตามลำดับ เหลือเพียง 1-3 แฉก เท่านั้
ลำต้น: พบว่าลำต้นตั้งตรง สีเขียว สูงประมาณ 1-6 เมตร มีลักษณะอวบนํ้าเมื่อเป็นต้นกล้า เริ่มมีการสร้าง เนื้อไม้เมื่อเจริญได้ 2-3 สัปดาห์ การเจริญเติบโตของต้นจะช้าในช่วง 6 สัปดาห์แรก หลังจากนั้นจะเพิ่มความสูง อย่างรวดเร็ว จนมีความสูงเฉลี่ยคงที่ คือ ประมาณ 300 ซม. เนื่องจากมีการออกดอก เปลือกของลำต้นสามารถลอกออกเพื่อใช้ประโยชน์จากเส้นใย โดยเปลือกนอก (primary bast fibers) ให้เส้นใยที่ยาวเหนียว แต่ค่อนข้างหยาบ ส่วนเปลือกในที่ติดกับเนื้อไม้ (secondary bast fibers) ให้เส้นใยที่ละเอียดกว่าแต่สั้นกว่า
ดอก : มี 2 ชนิด คือ ชนิดที่มีดอกเพศผู้และเพศเมียอยู่ในต้นเดียวกัน (monoecious) และชนิดดอกเพศผู้ และเพศเมียแยกกันอยู่คนละต้น (dioecious) ในประเทศไทยพบว่าพืชกัญชามีดอกเพศผู้และดอกเพศเมียอยู่ต่างต้นกัน ออกดอกเป็นช่อตามซอกใบ และปลายยอด โดยปกติพืชกัญชาจะมีการติดดอก และเมล็ดในช่วง 90-120 วัน
ดอกเพศผู้: ช่อดอกเพศผู้เป็นแบบ panicle ประกอบไปด้วยกลีบเลี้ยง 5 กลีบ แยกกันเป็นอิสระมีสีเขียว อมเหลือง พบเกสรเพศผู้ 5 อัน ระยะเวลาการบานประมาณ 2 เดือน
ดอกเพศเมีย : เกิดตามซอกใบและปลายยอด ในบริเวณช่อดอกจะอัดตัวกันแน่น ช่อดอกเป็นแบบ spike ประกอบด้วยกลีบเลี้ยงสีเขียวเข้มห่อหุ้มรังไข่ไว้ภายในมี stigma 2 อัน สีนํ้าตาลแดง อายุของดอกค่อนข้างสั้น ประมาณ 3-4 สัปดาห์ก็จะติดผล
เมล็ด : พบว่าพัฒนาได้อย่างรวดเร็วภายใน 2-3 สัปดาห์หลังออกดอก เป็นเมล็ดเดี่ยว รูปไข่ป้อมผิวเรียบ เป็นมันมีลายประดับสีนํ้าตาล เมื่อแห้งมีสีเทา ขนาดประมาณ 3-4 มม. มีนํ้าหนักเฉลี่ย 8-24 กรัมต่อเมล็ด 1000 เมล็ด ภายในเมล็ดมีอาหารสะสมพวกแป้ง และไขมันอัดแน่น โดยมีนํ้ามันถึง 29-34% มีไขมันชนิดไม่อิ่มตัว (unsaturated fatty acids) สูง ประกอบด้วย linoleic acid(C18:2) ร้อยละ 54-60 linolenic acid (C18:3) ร้อยละ 15-20 และ oleic acid (C18:1) ร้อยละ 11-13 พืชกัญชา สามารถสร้างสารส าคัญที่มีลักษณะเฉพาะ เรียกว่า cannabinoids ซึ่งสารหลายชนิดในกลุ่มนี้มี ฤทธิ์ต่อระบบประสาท สารในกลุ่ม cannabinoids terpenes และ volatile compounds อื่นๆ ถูกขับออกมา โดย grandular trichomes ในรูปสารเหนียว เรียกว่า เรซิน ซึ่งมีมากที่สุดในช่อดอกตัวเมีย สารในกลุ่ม terpenes ไม่มีฤทธิ์ต่อระบบประสาทแต่ทำให้เกิดกลิ่นเฉพาะ