Hormonale invloeden

Oestrogeen

Als we kijken naar het voorkomen van schizofrenie en coronaire hartziekten bij vrouwen dan valt er iets op: het risico op beide aandoeningen stijgt fors wanneer vrouwen de menopauze (of 'overgang') bereiken [2, 3] . Het is nog niet helemaal duidelijk waarom dit zo is, maar een van de mogelijke theorieën is de rol van het vrouwelijke hormoon oestrogeen. Oestrogeen wordt namelijk minder of helemaal niet meer aangemaakt na de menopauze [4] en wellicht dat dit een verklaring is voor de forse stijging van beide aandoeningen na de menopauze.

Oestrogeen en schizofrenie

Oestrogeen heeft een zogenaamde 'antagonistische werking' voor dopamine, dit houdt in dat oestrogeen de receptoren voor dopamine blokkeren [8]. Hierdoor zullen de effecten van dopamine in het lichaam minder tot uiting komen, ze worden in een zekere zin geremd. Dopamine speelt naar alle waarschijnlijkheid een belangrijke rol in schizofrenie. Zo blijkt dat de dopamine receptoren in het brein van mensen met schizofrenie heel anders verdeeld zijn, in vergelijking met mensen zonder deze aandoening. Ook is er bewijs dat een te hoge mate van dopamine receptoren gelinkt is aan de positieve symptomen (v.b. hallucinaties) van schizofrenie [9]. 

Dus als oestrogeen niveaus minder worden, bijvoorbeeld tijdens de overgang, dan wordt een overmatige werking van dopamine minder geremd, waardoor positieve symptomen van schizofrenie, zoals psychoses eerder tot uiting zullen komen.

Oestrogeen en coronaire hartziekten

Oestrogeen heeft een beschermend effect voor coronaire hartziekten doordat het bijdraagt aan het vermogen van bloedvaten om zich te verwijden, ook wel vasodilatatie genoemd [10]. Bovendien is oestrogeen betrokken bij lichamelijke processen die vetachtige substanties en inflammatoire processen verminderen [11], waardoor de kransslagaders minder snel vernauwd of verstopt raken.

Het is daarom ook niet verrassend dat vrouwen na de menopauze een verhoogd risico hebben op hart- en vaataandoeningen. Met name het risico op vernauwingen in de kleinere bloedvaten (micro-vasculatuur) stijgt [12]. Deze vernauwingen zijn niet altijd goed te zien op de scans die we tegenwoordig gebruiken en geven ook niet de typische klachten die je zou verwachten van iemand met hartproblemen. Dit is dan ook de reden waarom een hartziekten, bijvoorbeeld, bij vrouwen soms niet, of te laat, opgemerkt worden.

De 'typische' klacht die duidt op coronair vaatlijden is pijn op de borst, deze klacht komt ook het meest voor bij zowel mannen als vrouwen [13]. De 'atypische' klachten van coronaire hartziekten die relatief meer bij vrouwen voorkomen zijn bijvoorbeeld rugpijn, misselijkheid/braken, spierzwakte of een vol gevoel in de buik [14]. Het is belangrijk voor zorgmedewerkers om alert te zijn op deze atypische klachten, omdat deze dus ook kunnen duiden op coronaire hartziekten. Vroege detectie van deze klachten en de juiste diagnosestelling kunnen bijdragen aan een betere prognose voor deze patiënten [15].

Testosteron en schizofrenie

Tot nu toe is er nog niet heel veel onderzoek gedaan naar de relatie tussen testosteron waardes en schizofrenie. Toch zijn er al een aantal opvallende dingen gevonden. Zo bleek uit een onderzoek in een Amerikaanse kliniek dat mannen met schizofrenie gemiddeld gezien een lager gehalte van testosteron in hun lichaam hadden [23]. Van de 61 mannelijke schizofrenie patiënten die ze getest hadden, had iets meer dan 1 op de 3 zelfs een klinisch lage waarde van testosteron. Ook viel op dat er geen één patiënt was die bovengemiddeld veel testosteron had [23]. 

Uit een Koreaans onderzoek is er gebleken dat er ook een relatie is tussen testosteron gehaltes en de ernst van de negatieve symptomen [24]. Even als opfrisser, negatieve symptomen zijn klachten waarbij er iets ontbreekt of verminderd is in iemands gedrag of gevoel, voorbeelden hiervan zijn depressieve gevoelens, somberheid en lusteloosheid [6]. Uit het onderzoek bleek dus dat er een relatie was tussen testosteron en negatieve symptomen. In andere woorden, schizofrenie patiënten met lagere testosteron gehaltes, scoorden hoger op negatieve symptomen van schizofrenie dan mensen met hogere testosteron gehaltes. Je kan deze relatie ook omgedraaid zien, namelijk dat mensen met ernstigere negatieve klachten, lagere testosteron niveau's hadden [24].

Er is ook onderzoek gedaan naar de relatie tussen testosteron gehaltes en cognitief functioneren bij mannen met schizofrenie [25]. De resultaten van dit kleinschalige onderzoek waren een beetje dubbelzijdig. Zo vonden de onderzoekers dat testosteron gehaltes gebruikt kon worden om een voorspelling te maken over cognitief functioneren, waarbij een lager testosteron gehalte gerelateerd was aan een lager cognitief functioneren. Tegelijkertijd vonden de onderzoekers ook dat deze schizofrenie patiënten gemiddeld gezien lager scoorden op cognitieve testen dan een controle groep, maar dat zij niet verschilden in testosteron gehaltes [25]. Het kan dus zijn dat testosteron wel een rol speelt in de cognitieve beperkingen bij schizofrenie, maar er lijken nog andere zaken een rol te spelen in deze relatie.

Testosteron en coronaire hartziekten

Wanneer er wordt gekeken naar de incidentie van coronaire hartziekten is er wat opvallends te zien: coronaire hartziekten komen in elke leeftijdscategorie meer voor onder mannen dan vrouwen [26]. Wanneer hier een verklaring voor gezocht wordt, kan er gedacht worden aan het verschil in hormonen tussen mannen en vrouwen. Mannen maken van nature meer testosteron aan, zou dit misschien een onderliggend mechanisme kunnen zijn? Hoewel dit klinkt als een logische verklaring, wijzen huidige onderzoeken geen direct verband aan tussen het aanmaken van testosteron en het ontwikkelen van coronaire hartziekten. In tegendeel zelfs: normale levels van testosteron hebben in veel gevallen een beschermende werking [27]. Zo bevordert testosteron de ontspanning van bloedvaten, waardoor het bloed beter kan stromen. Ook zorgt het hormoon voor een lager vetpercentage en een betere insulinegevoeligheid. Dit zijn allemaal factoren die een beschermend werken voor het ontwikkelen van coronaire hartziekten.

Wel is er een potentieel verklaringsmechanisme gevonden in het hebben van een te laag testosterongehalte [27, 28]. Uit onderzoek blijkt dat lagere levels van testosteron gelinkt kunnen worden aan een grotere kans op aderverkalking, en dus aan coronaire hartziekten. Ook blijkt dat het geassocieerd is met hogere levels van het 'slechte' cholesterol (zogenoemd LDL-cholesterol), wat een relatie heeft met het ontwikkelen van coronaire hartziekten. Bovendien gaan lagere testosteron gehaltes vaak gepaard met ernstigere coronaire hartziekten en is de prognose in veel gevallen slechter. Bij deze uitkomsten moet wel een grote kanttekening geplaatst worden: de resultaten van verschillende onderzoeken zijn tegenstrijdig. 

Concluderend kan er gesteld worden dat er tot op heden geen relatie is gevonden tussen testosteron en het ontwikkelen van coronaire hartziekten. De verklaring voor de grote verschillen tussen mannen en vrouwen moet dus ergens anders gezocht worden.