หน่วยที่ 3 เลือกทำและวนซ้ำ

โปรแกรมคอมพิวเตอร์มีการทำงานในรูปแบบเรียงลำดับเป็นพื้นฐานสำคัญ แต่ในโปรแกรมที่ซับซ้อนยิ่งขึ้นอาจจะมีการทำงานที่จะต้องมีการตัดสินใจเลือกทางใดทางหนึ่งที่เหมาะสมหรือตรงตามเงื่อนไข หรืออาจจะมีในกรณีที่โปรแกรมมีการทำงานแบบวนซ้ำ เพื่อลดความซ้ำซ้อนของการเขียนคำสั่ง ซึ่งคำสั่งเลือกทำและวนซ้ำถือว่าได้มีส่วนสำคัญและจำเป็นอย่างยิ่งต่อการเขียนโปรแกรมหรือพัฒนาโปรแกรมคอมพิวเตอร์ให้มีประสิทธิภาพ

คำสั่งเลือกทำ

   คำสั่งเลือกทำในภาษา Python เราจะพูดถึงการควบคุมการทำงานโปรแกรมด้วยคำสั่ง if, if else และ elif เพื่อให้โปรแกรมสามารถทำงานซับซ้อนและมีประสิทธิภาพมากขึ้น ยกตัวอย่างเช่น เครื่องปรับอากาศจะทำงานอัตโนมัติถ้าหากอุณหภูมิในห้องสูงหรือต่ำเกินไป หรือรถยนต์จะแสดงสัญญาณเตือนหากน้ำมันกำลังใกล้จะหมด เป็นต้น ซึ่งทั้งหมดนี้เกิดจากการกำหนดเงื่อนไขการทำงานให้โปรแกรม

คำสั่ง if

คำสั่ง if เป็นคำสั่งที่ใช้ควบคุมการทำงานของโปรแกรมที่เป็นพื้นฐานและง่ายที่สุด เราใช้คำสั่ง if เพื่อสร้างเงื่อนไขให้โปรแกรมทำงานตามที่เราต้องการเมื่อเงื่อนไขนั้นตรงกับที่เรากำหนด เช่น การตรวจสอบค่าในตัวแปรกับตัวดำเนินการประเภทต่าง ๆ นี่เป็นรูปแบบของการใช้งานคำสั่ง if ในภาษา Python

if expression :

# statements

  เป็นรูปแบบของการใช้งานคำสั่ง if และ expression เป็นเงื่อนไขที่สร้างจากตัวดำเนินการประเภทต่าง ๆ ที่เป็น boolean expression โดยโปรแกรมจะทำงานในบล็อคคำสั่ง if ถ้าหากเงื่อนไขเป็น True ไม่เช่นนั้นโปรแกรมจะข้ามการทำงานไป

# Example01

n = 10

if n == 10:

    print('n equal to 10')

logged_in = False

if not logged_in:

    print('You must login to continue')

m = 4

if m % 2 == 0 and m > 0:

    print('m is even and positive numbers')

if 3 > 10:

    print('This block isn\'t executed')

# Output

n equal to 10

You must login to post

m is even and positive numbers

หมายเหตุ เป็นผลลัพธ์การทำงานของโปรแกรม นักเรียนจะเห็นว่าในสามบล็อคแรกของคำสั่ง if นั้นทำงานเพราะว่าเงื่อนไขเป็นจริงหรือ True และในบล็อคสุดท้ายไม่ทำงานเพราะเงื่อนไขไม่เป็นจริงหรือ False 

คำสั่ง if else

หลังจากที่นักเรียนได้รู้จักกับคำสั่ง if ไปแล้ว อีกคำสั่งหนึ่งที่ทำงานควบคู่กับคำสั่ง if คือคำสั่ง else clause โดยโปรแกรมจะทำงานในคำสั่ง else ถ้าหากเงื่อนไขในคำสั่ง if นั้นไม่เป็นจริง กล่าวอีกนัยหนึ่ง มันจะทำงานเมื่อเงื่อนไขก่อนหน้านั้นไม่เป็นจริงหรือเป็นเงื่อนไข Default มาดูตัวอย่างการใช้งาน if else ในภาษา Python

if expression :

# statements

else :

# statements

  เป็นรูปแบบของการใช้งานคำสั่ง if else และ expression เป็นเงื่อนไขที่สร้างจากตัวดำเนินการประเภทต่าง ๆ ที่เป็น boolean expression โดยโปรแกรมจะทำงานในบล็อคคำสั่ง if ถ้าหากเงื่อนไขเป็น True ถ้าเงื่อนไขเป็นเท็จจะทำงานในบล็อคคำสั่ง else แทน

# Example02

n = 5

if n == 10:

print('n equal to 10')

else:

print('n is something else except 10')

name = 'James'

if name == 'Mateo':

print('Hi, Mateo.')

else:

print('Who are you?') 

money = 300

if money >= 350:

print('You can buy an iPad')

else:

print('You don\'t have enough money to buy an iPad')

# Output

n is something else except 10

Who are you?

You don't have enough money to buy an iPad

หมายเหตุ นี้เป็นผลลัพธ์การทำงานของโปรแกรม นักเรียนจะเห็นว่าจะทำงานในบล็อคของคำสั่ง else ทั้งหมด เพราะเงื่อนไขไม่เป็นจริงทั้งหมด

คำสั่ง if elif

คำสั่ง elif นั้นเป็นคำสั่งที่ใช้สำหรับสร้างเงื่อนไขแบบหลายทางเลือกให้กับโปรแกรมที่มีการทำงานเช่นเดียวกับ switch case ในภาษาอื่นๆ คำสั่ง elif นั้นต้องใช้หลังจากคำสั่ง if เสมอและสามารถมี else ได้ในเงื่อนไขสุดท้าย

if expression :

# statements

elif expression :

# statements

else :

# statements

# Example03

print('Welcome to Yoman\'s game')

level = input('Enter level (1 - 4): ')

if level == '1':

print('Easy')

elif level == '2':

print('Medium')

elif level == '3':

print('Hard')

elif level == '4':

print('Expert')

else:

print('Invalid level selected')

# Output

Welcome to Yoman's game

Enter level (1 - 4): 4

Expert

Welcome to Yoman's game

Enter level (1 - 4): 7

Invalid level selected

หมายเหตุ   นี่เป็นผลลัพธ์การทำงานของโปรแกรมเมื่อเรากรอก 4 และ 7 ตามลำดับ เมื่อเรากรอก 4 นั้นโปรแกรมตรงกับเงื่อนไขของ elif ที่ level == 4 และเมื่อเรากรอก 7 โปรแกรมไม่ตรงกับเงื่อนไขใดๆ เลยทำให้ทำงานในบล็อคของคำสั่ง else