Van 1555 tot 1648

21-12: Installatie van Granvelle als bisschop van Mechelen en primaat van de Belgische kerk. Oranje, Egmont en Hoorne hebben zich vergeefs tegen de benoeming verzet en blijven weg bij de plechtigheid.

1563

15-11: Eerste uitgave van de kerkorde van de Palts, met daarin de Heidelbergse Catechismus.

1564:

Granvelle verlaat zijn bisdom Mechelen en keert terug naar Franche-Comté.

1565

6-11: Het "Verbond der Edelen" opgericht. In Holland worden de ketterplakkaten verscherpt.

1566

Er heerst een hongersnood in de Nederlanden, nadat door een strenge winter de oogsten waren mislukt en er geen graan kon worden geïmporteerd.

5-4: 200 Lage Nederlandse edelen bieden landvoogdes Margaretha van Parma een petitie aan, het Smeekschrift der Edelen, een verzoek om verzachting van de geloofsplakkaten en beperking van de Inquisitie. Zij stemt toe, maar Filips II niet.

De eerste oliemolen van Nederland wordt in Harlingen gebouwd: de Zee Munnik.

1568

Caspar de Robles stadhouder van Friesland en Groningen.

1569

De Hertog van Alva krijgt toestemming van de Staten-Generaal voor de invoering van de Tiende Penning in, een belasting op roerende goederen.

1570

De eerste Brandaris vuurtoren op Terschelling stort in zee.

1571

7-10: Slag bij Lepanto (zeeslag bij Griekenland). De christenen, hoofdzakelijk Spanjaarden, overwinnen de grotere vloot van de Osmanen.

1572

9-1: Bij Thorn (Limburg) slaat een meteoriet in.

19-7: Eerste Vrije Statenvergadering in Dordrecht. 12 steden nemen hieraan deel, en zij proclameren "vrijheid van religie" voor de protestanten. Ze benoemen Willem van Oranje tot stadhouder en Landvoogd van de Nederlanden.

24-8: Bartholomeusnacht. Massale moord op Franse hugenoten, beraamd door Catharina de' Medici (Parijse bloedbruiloft).

1573

De Alkmaarse provinciale synode schrijft voor, dat in de middagdienst uit de Heidelbergse catechismus gelezen zal worden.

1575

De Spaanse landvoogd Don Luis de Requesens besluit dat het nieuwe jaar officieel op 1 januari begint.

1576

1-3: Langvoogd Requesens overlijdt onverwacht.

16-4: Willem van Oranje ondertekent de "akte van redemptie", volgens welke geen boom meer mag worden gekapt in het Haagse Bos, en dit nooit mag worden verkocht.

23-10: Door onvoorzichtigheid van ingekwartierde soldaten brak in de nacht van 22 op 23 oktober in Haarlem een grote stadsbrand uit. De brand ontstond in een brouwerij op het Slepershoofd. Aangewakkerd een noordoostenwind breidde het vuur zich uit in westelijke richting door de stad en worden 449 huizen verwoest.

Na drie jaar leegstand vestigt een aantal bewoners zich weer in Reimerswaal maar zij slagen er niet in de stad weer tot bloei te brengen. (Zie watergeuzen)

1578

Er wordt een eerste complete kerkorde gemaakt, op de 'Nationalen Synodi der Nederlandischen Duytschen ende Walschen Kerkcken', gehouden in Dordrecht.

1580

1-4: De "Staatkundige Ordonantiën" van de Staten van Holland, Zeeland en West-Friesland worden van kracht. Ze bevatten een aantal regels van familierecht. Zo wordt het huwelijk in de Nederduits Gereformeerde Kerk door de Staten erkend, maar moeten leden van andere kerkgenootschappen hun huwelijk laten bevestigen voor de magistraat. Deze regeling blijft twee eeuwen van kracht.

18-4: In Amsterdam wordt de katholieke eredienst officieel verboden.

1583

12-4: Willem van Oranje huwt na de dood van Charlotte van Bourbon zijn vierde echtgenote, de Franse Hugenote Louise de Coligny

1586

Oldebarnevelt landsadvocaat.

De heksenvervolgingen worden erger, ook in Nederland (Amersfoort, Roermond).

1587

31-10: De Universiteitsbibliotheek Leiden opent haar deuren na haar oprichting in 1575.

Stadsbrand in Helmond.

Justificatie of Deductie - De Staten-Generaal besluiten voortaan de Verenigde Nederlanden zelf te besturen; hierdoor ontstaat de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

1588

De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden wordt uitgeroepen. Nederland is als natie geboren. Johan van Oldenbarnevelt heeft hier op de achtergrond toe bijgedragen door geleidelijk aan de buitenlandse invloeden in de Nederlandse politiek terug te brengen.

1589

Hendrik IV wordt koning van Frankrijk (1589-1610).

1592

Jan Huygen van Linschoten keert na jaren van reizen voor Portugal terug in Nederland, zijn publicaties van de "geheime" zeevaartroutes naar Oost-Indië openen voor Nederland de deur van de Gouden Eeuw.

Cornelis de Houtman wordt door de Compagnie van Verre naar Lissabon gestuurd om nieuwe handelsmogelijkheden voor peper te onderzoeken.

1593

4-12: Een storm richt grote schade aan op de rede van Tessel. Veertig wachtende schepen zinken en 500 opvarenden verdrinken. De gedupeerde en soms geruïneerde reders noemen de ramp Tesselschade.

1594

3-6: Eerste expeditie van Willem Barendts.

1595

Een strenge winter wordt gevolgd door overstromingen en een rattenplaag.

2-4: De eerste expeditie onder leiding van Cornelis de Houtman en De Keyzer vertrekt met de Duyfken naar Oost-Indië (het tegenwoordige Indonesië). Ze komen een jaar later aan in Bantam, op 26 juni.

1596

8-5: Voor de derde maal vertrekken Barentsz en Heemskerk om de noordelijke route naar het oosten te zoeken.

9-6: Willem Barentsz ontdekt op zijn derde expeditie Bereneiland.

24-6: De eerste Nederlandse expeditie van Cornelis de Houtman naar Oost-Indië bereikt Bantam (op de kust van Noord-Java).

17-7: Heemskerk raakt met zijn schip vast in het ijs.

In heel Europa is een graantekort wat resulteert in extreme prijsstijgingen

1597

11-1: Bij Bawean wordt het schip Amsterdam in brand gestoken, omdat er een tekort aan bemanning is voor de gehele vloot.

13-8: De Staten-Generaal vaardigen een instructie uit op de Admiraliteit van de vloot, die op vijf plaatsen wordt gevestigd.

14-8: De expeditie onder De Houtman naar Oost-Indië keert in Amsterdam terug. Hoewel de tocht commercieel geen succes is en slechts 87 overlevenden van de 240 zijn, blijkt dat men Portugal niet nodig heeft voor specerijen en worden al gauw een groot aantal expedities vanuit Nederland naar Indië gestuurd. In een tijdsbestek van 7 jaar worden 12 verschillende compagnieën opgericht.

1-10: Begin van het Beleg van Bredevoort door Staatse troepen onder aanvoering van prins Maurits.

9-10: In Bredevoort breekt er een grote stadsbrand uit na de inname, waarbij ook de St. Joriskerk volledig afbrandt. Slechts 20 woningen blijven gespaard.

6-12: Cornelis Corneliszoon wordt een octrooi verleend voor de krukas. Eerder ontving hij een octrooi voor de houtzaagmolen.

1598

6-5: Isabella van Spanje, de dochter van Filips II, komt door de Akte van Afstand aan het bewind in de Zuidelijke Nederlanden.

27-6: Uit de haven van Rotterdam vertrekt De Liefde samen met De Hoop, de Blijde Boodschap, de Geloof en de Trouw op een reis, die het schip via de Molukken naar Japan zal brengen.

13-9: Olivier van Noort vertrekt uit de haven van Rotterdam met zijn schepen. Hij zal de eerste Nederlander worden die een reis rond de wereld maakt.

17-9: De "Tweede schipvaart" onder Jacob van Neck landt op Mauritius, waar ze twee weken blijven en de eerste dodo zien. Het onbewoonde Mauritius wordt onder leiding van Wybrand van Warwijck gekoloniseerd door de Oude Compagnie (een voorcompagnie van de Verenigde Oostindische Compagnie); men noemt het naar Prins Maurits.

Piet Hein raakt in Spaanse gevangenschap en wordt galeislaaf.

1599

Frederik de Houtman wordt in Maleisië gevangengenomen en leert er Maleis.

De Hollandse admiraal Pieter van der Does verovert het Canarische eiland Las Palmas, en sneuvelt vervolgens in Sao Tomé.

1600

19-4: Het Nederlandse galjoen De Liefde bereikt, als eerste Nederlands schip, Japan.

1602

Joris van Spilbergen landt op Ceylon, waar hij vriendschappelijke betrekkingen met Koning Vimala Dharma Suriya van Kandy sluit.

3-1: Aardschok waargenomen bij Enkhuizen.

20-3: De Hollandse en Zeeuwse Compagnieën hebben zich aaneengesloten en richten de Verenigde Oostindische Compagnie op om gezamenlijk handel te drijven op Oost-Indië. Het dagelijkse bestuur wordt gevormd door 17 machtige kooplieden, ook wel de Heeren Zeventien genaamd.

In veel steden, waaronder Gouda, heerst de pest.

Piet Hein komt tijdens een gevangenenruil vrij.

1603

In Breda breekt de pest uit. Er vallen 1823 doden.

Drenthe wordt voortaan bestuurd door een drost met gedeputeerden.

1604

1-01: De assistent van Johannes Kepler doet de eerste waarneming van SN 1604, een supernova.

Bartjes geeft zijn rekenboek "De cijfferinge" uit.

1605

25-7: In 's Heerenberg wordt Mechteld ten Ham wegens hekserij in het openbaar verbrand.

1607

21-5: Octrooi verleend door de Staten van Holland om het Beemstermeer droog te maken.

1608

21-11: Demonstratie van de verrekijker aan prins Maurits. Tot zijn verbazing kan de prins op de kerkklok van Delft zien hoe laat het is.

Jaartallen van 1621 tot 1648 voor zover niet onder een van de vensters vallend.

22-3: Hugo de Groot weet in een boekenkist te ontsnappen uit zijn gevangenschap in slot Loevestein.

3-6: De West-Indische Compagnie (WIC) verkrijgt octrooi van de Staten-Generaal om als enige maatschappij handel te drijven op Amerika en de westkust van Afrika. Het monopolie geldt voor 25 jaar.

1623

Claes Michielsz Bontenbal wordt in Rotterdam onthoofd, vanwege zijn bijdrage in een complot tegen Prins Maurits.

Aanleg van de Bekhofschans.

1624

Mei:

Aankomst van de Nieu Nederlandt, een schip gecharterd door de West-Indische Compagnie, bij het eiland Manhattan. Aan boord is een dertigtal Belgische families: de meeste zijn Walen vergezeld door een aantal Vlamingen. Ze hebben een contract van zes jaar en zullen daar Nieuw-Amsterdam helpen stichten, het huidige New York

1625

23-4: Maurits overlijdt. Frederik Hendrik van Oranje volgt zijn halfbroer Maurits op als stadhouder en kapitein-generaal van de Staatse troepen.

Nieuw Amsterdam, tegenwoordig New York, wordt door de Nederlanders gesticht.

1626

13-4: Er breken relletjes uit in Amsterdam, nadat een ultraorthodoxe dominee, Smout, zijn aanhangers heeft opgeroepen de gebedsdienst van de Remonstranten te verstoren.

1627

De pest treft Delft. In juli wordt het Staatse leger door de ziekte hard getroffen.

Rotterdam trotseert de andere Hollandse steden en weigert de Remonstranten aan te pakken.

1628

René Descartes vestigt zich definitief in de Republiek. De Reformatie roert zich heftig onder leiding van Gisbertus Voetius.

16307-1: De contraremonstrant Adriaan Smout wordt de poort van Amsterdam gewezen.

1631

18-6: In Amsterdam wordt de 'Zaagmolen Compagnie' opgericht, die direct begint met de bouw van de eerste van twaalf houtzaagmolens: De Otter. Het 'houtzagersgilde' heeft zich jarenlang verzet tegen de komst van de zaagmolen.

1635

De Schermer is drooggemaakt.

1637

5-2: In de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden komt de 'tulpenmanie' tot een hoogtepunt, nadat de tulpenwindhandel in Haarlem twee dagen eerder al is ingestort. Op een veiling in Alkmaar wordt een dagomzet gemaakt van 90.000 gulden. Per bol wordt gemiddeld 1000 gulden betaald, meer dan de prijs van een gemiddeld woonhuis in die tijden. Daarna stort de markt in. De prijzen dalen, bollen worden gedumpt waarna de prijzen nog harder kelderen. Orders worden afgezegd, wat leidt tot processen en faillissementen.

17-9: Eerste druk van de Statenvertaling wordt gepresenteerd.

1638

3-1: Opening van de Amsterdamsche Schouwburg met de Ghijsbrecht van Vondel.

Na een pestepidemie wordt de Medicinalen Cruythoff in Amsterdam opgericht om geneeskrachtige planten te kweken.

1640

Na de dood van Hendrik Casimir besluit de Staten-Generaal een afvaardiging naar Friesland en Groningen te sturen om er op aan de dringen Frederik Hendrik als stadhouder te benoemen. Friesland benoemt snel Hendriks broer Willem Frederik voor de afvaardiging arriveert.

Groningen en Drenthe besluiten Frederik Hendrik tot stadhouder te benoemen en niet Willem Frederik, zijn schoonzoon.

De Staten-Generaal benoemen de Prins van Oranje ook tot stadhouder van de generaliteitslanden Wedde en Westerwolde.

1641

14-1: de VOC verovert Malakka.

juni: Stichting van de handelsnederzetting in Deshima, Japan.

De Drachtster Compagnonsvaart wordt gegraven.

1642

Abel Tasman ontdekt Tasmanië en Nieuw-Zeeland.

1643

25-2: Willem Kieft, gouverneur van Nieuw-Nederland, geeft opdracht voor een strafexpeditie onder de Indianen in de kolonie. Dat is het begin van de Oorlog van Kieft.

1644

De gecombineerde Nederlands-Deense vloot onder Maarten Thyssen verslaat in de Zeeslag in het Listerdiep bij de Deense Belt een Zweedse vloot.

1646

juli - in Bredevoort slaat de bliksem in de kruittoren van het gelijknamige kasteel Bredevoort waarbij 40 mensen omkomen, en het kasteel, het ambthuis en meerdere woningen onherstelbaar vernietigd worden.

1647

10 mei - Bij de plechtige uitvaart van stadhouder Frederik Hendrik in Delft vat de hoogbejaarde schrijver P.C. Hooft kou. Hij sterft elf dagen later

Willem II volgt zijn vader Frederik Hendrik op als stadhouder.