غبار مورخ زمانه ها
پوهندوی عابد حیدری
میر غلام محمد غبار شخصیت بزرگ وبر جسته ملی، سیاسی، اجتماعی، ادبی، مورخ، محقق و پژوهشگر بی بدیل کشور، تقریبآ شش دهه از زندگی پر افتخار و گرانبارش را بحیث نویسنده، محقق و سیاستمدار در راه خدمت بکشور و مردمش سپری نمود.
غبار مشروط خواه واستقلال طلب با قامت رسا واستواری بینظیری چون پامیر وهندوکش در تسلیم ناپذیری به زور، زر و تذویر شهرت وعظمت میهن شمول کسب نمود و به مایه ای افتخار همه وطندوستان و مبارزان مبدل گردید. جوهر مبارزات دادخواهانه ای این شخصیت برجسته ای کشور را عدالتخواهی، دموکراسی، تامین حاکمیت قانون، جامعه مدنی و احترام به ارزشهای انسانی تشکیل میداد. زندگی این مبارز نستوه در عرصه های سیاسی، اجتماعی وفرهنگی توسط کرسی نشینان بی فرهنگ و مردم دشمن با تفتیش عقاید، تهدید، تعقیب، تبعید وزندان آغاز گردید، ولی قامت این پهلوان بی بدیل فرهنگ وسیاست هیچگاه خم نگردید. هر قدر کوفته شد، مانند پولاد آبدیده تر گردید وبه خار چشم خاندان حاکم بر سر نوشت وطن و مردمش تبدیل گردید. چنانچه میگفت:
همت عالی من میل به پستی نکند
گــــرد گـــردیدم و طــــرف ثریا رفتـم
این گفته ای غبارکه: «ملت افغانستان بعد از هر غسل خون وآتش همان پیراهن چرکین گذشته را به تن میکنند. » درجه درک سیاسی، جامعه ومردم شناختی اورا بخوبی بنمایش میگذارد.
تحریر فشرده یی بیوگرافی مورخ غبار را خالی از ثواب ندانسته، بیشتر به نقل از جلد دوم مسیر تاریخ، به تقدیم آن میپردازم.
میر غلام محمد غبار فرزند میرزا میر محبوب خان کابلی در سال۱۲۷۶ شمسی مطابق ۱۸۹۸ میلادی (بعضی مورخین ۱۸۹۷ نوشته اند) در دروازه لاهوری شهر کابل دیده بجهان گشود. چون اکثریت اعضای خانواده غبار باسواد وتعدادی هم کارمند دفاتر حکومت بودند، دروس اولیه را در داخل خانواده فرا گرفت. غبار در اواخر عهد امیر حبیب اله با جوانان افغان یا مشروطیت دوم محشور گردید. غبار در پهلوی مبارزات سیاسی به غنای معلومات خود پرداخته در تاریخ، اجتماعیات و مسایل فلسفی مطالعات زیاد انجام داد. در نتیجه ای همین تلاشهای خسته گی ناپذیر به نویسنده و مورخ نیرومند وچیره دست تبدیل گشت. همه شاهد میراث بزرگ علمی او هستیم که در بر گیرنده ای دهها اثر تاریخی / ادبی میگردد.
غبار جوان بخاطر خدمت بمردمش بکار آغاز نمود. حدود سال۱۲۹۶ مطابق۱۹۱۷ میلادی ماموریت گمرکات خان آباد کندز را عهده دار بود و دو سال بعد یعنی در سال۱۲۹۸ /۱۹۱۹ میلادی کار مند یکی از شعبات وزارت امنیه در کابل گردید. بعداز کسب استقلال سیاسی، جریده ای رابنام ستاره افغان بتاریخ ۹قوس ۱۲۹۹ شمسی نشر میکرد که در دو صفحه وبا مضامین انتقادی و اصلاحی در مطبعه سنگی جبل السراج و بعدآ چاریکار به نشر میرسید. در سال ۱۳. . (۱۹۲۱)بحیث عضو ریاست تنظمیه شجاع الدوله به هرات رفت. در سال۱۳. ۳ (۱۹۲۴) معاونیت تصدی تجارتی امانیه در مسکو را به عهده داشت. در ۱۹ سرطان ۱۳. ۳ (۱۹۲۴)سکرتر سفارت افغانستان در پاریس مقرر گردیده وتا سال۱۳. ۶ (۱۹۲۷) ایفای وظیفه نمود. موصوف در همین سال بوطن بر گشته وبحیث مدیر گمرکات ولایت قطغن و بدخشان بکار گماشته شد. در سال۱۳. ۹ به سر کتابت سفارت افغانستان در برلین مقرر گردید، اما در همین سال از وظیفه استعفا داده، بوطن بر گشت و دست به فعالیتهای سیاسی زد.
غبار در لویه جرگه های۱۳. ۳ و۱۳. ۷ (۱۹۲۴ و۱۹۲۸) منعقده پغمان بحیث وکیل منتخب شهریان کابل عضویت داشت.
بعداز تاسیس انجمن ادبی کابل درسالهای ۱۳۱. و۱۳۱۱ شمسی عضویت این انجمن را داشت که سلسله مفالات«افغانستان ونگاهی به تاریخ آن»را مینوشت. غبار در سال ۱۳۱۱ (۱۹۳۲) در محبس سرای موتی زندانی گردیده و تا سال۱۳۱۴ در آن زندان باقیماند. از سال۱۳۱۴ تا۱۳۲۱ در ولایت فراه وبعدآکندهار تبعید سیاسی بود. بین سالهای۱۳۳۱ تا ۱۳۳۵ خورشیدی بار دیگر زندانی سیاسی گردید.
غبار در دوره هفتم شورا ۱۳۲۸ تا۱۳۳. شمسی نماینده انتخابی شهریان کابل در آن شورا بود.
غباردر بخش دیگری از مبارزات سیاسی اش در سال ۱۳۲۹ شمسی حزب وطن را تاسیس و شخصآ بحیث موسس ومنشی آن فعالیت میکرد. او موسس وصاحب امتیاز جریده «وطن» ارگان نشراتی حزب وطن نیز بود که جریده ای مذکور درچهار صفحه به نشر میرسید. اما در سال ۱۳۳. از طرف حکومت توقیف وفعالیت حزب هم در سال ۱۳۳۱ شمسی ممنوع ساخته شد.
آثار وتالیفات غبار:
- افغانستان ونگاهی به تاریخ آن، کابل ۱۳۱. شمسی.
- احمد شاه بابای افغان، کابل ۱۳۲۲ شمسی.
- خراسان، کابل ۱۳۲۶ شمسی.
- تاریخ افغاتستان جلد سوم، کابل ۱۳۲۶ شمسی.
- افغان در هندوستان، کابل ۱۳۱۱ شمسی.
- تاریخ مختصر افغانستان، کابل ۱۳۱۱ شمسی.
- تاریخ ادبیات دری افغانستان در دو قرن اخیر، کابل ۱۳۳۱ شمسی.
- افغانستان به یک نظر، کابل ۱۳۴۶ شمسی.
- افغانستان در مسیر تاریخ، جلد اول، کابل ۱۳۴۶ شمسی.
- افغانستان در مسیر تاریخ، جلد دوم، امریکا ۱۹۹۹ میلادی.
- تاریخ قرون اولی(برای مکاتب) کابل ۱۳۲۶ شمسی.
- تاریخ ادبیات افغانستان از دوره تاریخی تا قرن بیست(غیر مطبوع)
- تاریخ احزاب سیاسی افغانستان در قرن بیست(غیر مطبوع)
- خاطرات زندگانی غبار (غیر مطبوع)
سر انجام این مبارز و مورخ نستوه که شخصآ به خود اجازه میدهم تا برایش« پدر تاریخنگاری علمی در افغانستان» خطاب کنم، بعداز یک عملیات بطنی در یکی از بیمارستانهای شهر برلین المان بتاریخ ۱۶ دلو سال۱۳۵۶ شمسی(۱۹۷۸ میلادی) یعنی سب سال قبل، جان به جان آفرین سپرده، چشم از جهان پوشید. جنازه اش بکابل انتقال گردیده و بتاریخ ۲۲ ماه دلو ۱۳۵۶ شمسی در مقبره خانواده گی اش در شهدای صالحین بخاک سپرده شد.
بر سر لوح مزارش این بیت حک است:
مکن زبان من بسته ای اجل که هنوز
هزار نکته ناگفته در دهن باقیست
روحش شاد و خاطره اش جاودان باد.
شانزدهم دلو ۱۳۸۶
*******