تصويربا صلابت غبار
نوشته ی خالق بقايی پاميرزاد
http://www.daikondi.com/new_page_25.htm
14.09.2005 22:57
نويسندهً گفته است يک روز در راه با غبار برخوردم و ضمن احوال پرسی به چهره اش نظر افگندم ، پنداشتم صلابت هندوکش را به دوش می کشد.
يادی از مرحوم مير غلام محمد غبار بزرگترين مورخ ، روزنامه نگار و مرد آزاديخواه معروف سياسی تاريخ معاصر افغانستان
خوانندگان ارجمند سايت آريايی سلام برشما !
روز پنجم ماه مارچ 2005 ميلادی مصادف است به سالروز مرحوم مير غلام محمد غبار ، مورخ شهرير و آزادی خواه بی بديل کشور که اينجانب خواستم از اين شخصيت مبارز ، دلير و شجاع و غمخوار محنت کشان و مدافع حقوق زحمتکشان و توده های مردم در برابر استبداد زمان يادی بکنم و تصوير مبارک او را برای شناخت نسل جوان با کارنامه هايش بصورت مختصر دراين سايت معرفی بنمايم.
برای شناخت واقعی ازاين انسان عظيم الشان کافی دانستم تا به کتاب جلد دوم افغانستان در مسير تاريخ اثر ماندگار وی مراجعه نمايم و مطالب صفحات 272 الی 283 را اقتباس بکنم. ( البته قسمتی از نوشته های صفحات 275 و 276 ويکی دو عبارت ديگر را بنابر مصلحت حذف نمودم که از روح بزرگوار غبار و از جناب پسرشان داکترحشمت خليل غبار عذر می خواهم.) و بر نسل جوان است تا آثار گرانسنگ و ماندگار غبار را بدست آورده مورد استفاده قرار دهند.
من که در شعر و شاعری وارد نيستم باطلب استعانت از روح آن بزرگ مرد مکنونات قلبی ام را فی البديهه در قالب نظمی ريختم که با سوانح وی در راديو پيام افغانستان ارگان نشراتی انجمن افغانهای مقيم يوتيبوری و حومه بروز شنبه 19 فبروری قرائت گرديد و اينک در آغاز نوشته ياد او را با همان قطعه گرامی ميدارم :
غبار
راوی روشندلان
ای غبار ای سرور آزادگـــــــــــان ای که بودی حامی محنت کشان
درد مردم را توکردی آشـــــــــــکار راوی روشنــــــــــدل روشندلان
در جسارت در صف مـــردان دهر نـــام پاکت جاودان باشد عيـــــان
دست پولادين بسازد پيـــــــــــکرت برفـــــــــــراز قله ای تا کهکشان
برنوشتـــــــی راه درد و رنج را بر صــــــــريری سورهً تاريخ مان
ميرغلام محمد غبار پسر ميرزا ميرمحبوب خان و متولد در شهر کابل در سال 1276 شمسی برابر با سال 1898 ميلادی است. تحصيلاتش خصوصی و مطالعاتش بيشتر در رشته های تاريخ و ادب و فلسفه و اجتماعيات و امثال آن بوده است. ايام شبابش مصادف با زمانی بود که در افغانستان مقدمات يک تحول اجتماعی آهسته آهسته پديدار می شد. در کابل جريدهً منتشر ، کتابخانه شخصی موجود و حلقه های مريی و غير مريی روشنفکری متشکل ميگرديد. متعاقبا در کشور يک انقلاب سياسی و تحول اجتماعی جهندهً ی پديدار و در نتيجه افغانستان در جنگ سوم با دولت انگليس فاتح گرديد. اين حادثه ها موجد فضای مساعدی برای جنبش های اجتماعی نسل جوان مملکت شد. گرچه يک دوره مستعجلی بود که از ده سال بيستر عمر نداشت.
در طی اين حوادث غبار اشتغال به مشاغل ذيل داشت.
در دورهً امانيه :
ـ مديريت هفته وار« ستارهً افغان » از زمستان 1298 تا تابستان 1299 ( 1119 ـ 1920 )
اين جريده در دو صفحه با مضامين انتقادی و اصلاحی در مطبعه سنگی جبل السراج و باز در چاريکار مرکز ولايت پروان چاپ و نشر ميشد.
ـ رياست يکی از شعب وزارت امنيه عموميه : 1299 ـ 1300 ( 1920 ـ 1921 )
ـ عضويت هيئات تنظيميه ولايت هرات : 1300 ( 1921 )
ـ معاونيت تصدی شرکت امانيه و نمايندگی تجارتی تصدی در نمايشگاه مسکو : 1303 (1924 )
ـ کاتب وزارت مختاری افغانستان در پاريس : 1305 ( 1926 )
ـ مديريت گمرکات ولايت قطغن و بدخشان : 1306 ( 1927 )
ـ وکالت انتخابی شهريان کابل در لويه جرگه در پغمان : 1307 ( 1928 )
دردوره حکمراوايی خانواده نادر شاه :
ـ سرکاتب وزارت مختاری افغانستان در برلين : 1309 ( 1930 ) ، غبار از اين وظيفه استعفا کرده و به افغانستان برگشت تا در مبارزه برضد استبداد نادر شاه مستقيما دخيل شود.
ـ عضويت انجمن ادبی کابل : 1310 ـ 1311 ( 1931 ـ 1932 )
ـ محبوس سياسی : 1312 ـ 1314 ( 1933 ـ 1935 )
( از سبب تروريکه در سفارتخانه دولت انگليس در کابل از طرف يک افغان بنام محمد عظيم بعمل آمد و سه نفر از مربوطين آن سفار کشته شدند)
ـ تبعيد سياسی در ولايات فراه و قندهار از جهت حادثه قبل الذکر: 1314 ـ 1321 ( 1935 ـ 1942 )
ـ عضويت انجمن تاريخ در کابل : 1322 ـ 1327 ( 1942 ـ 1948 )
ـ نمايندهً انتخابی شهريان کابل در دوره هفتم شورای ملی : 1328 ـ 1330 ( 1949 ـ 1951 )
ـ موسس و منشی حزب وطن و موسس و صاحب امتياز جريده وطن ارگان حزب : 1329 ـ 1330 ( 1951 ـ 1952 )
( جريده وطن که در چهار صفحه با روش انتقادی در مطبعه ملی چاپ و گستتنر می شد در سال 1330 ( 1951 ) از طرف حکومت توقيف و حزب وطن در سال 1331 ( 1952 ) از طرف حکومت ممنوع شناخته شده و بعدا درسال 1335 ( 1956 ) انحلال آن از طرف حکومت رسما اعلان گرديد.)
ـ محبوس سياسی : 1331 ـ 1335 ( 1952 ـ 1956 ) ( بنام رهبری يک مظاهره انتخاباتی با يک عده رفقای حزبی
ـ 1335 ـ 1356 ( 1956 ـ 1978 ) مدت بيست سال ديگر غبار ، مبارز، آزادی خواه ، وطنپرست ، روزنامه نگار ، نويسنده و مورخ ، در مراقبت و فشار خانواده حکمران مجببور شده بود که در منزل خويش مشغول فعاليت های سياسی ، مطالعه و يا تاليف باشد. ( غبار در همين دوره کتاب (افغانستان در مسير تاريخ را نوشت). در طول اين مدت دولت به هر وسيلهً که می شد از نشر جريده ، مقاله و يا کتاب از طرف غبار ممانعت ميکرد ( حکومت در همين دوره جلد اول افغانستان در مسير تاريخ را توقيف کرد ) ، و همچنين از انتخاب شدن غبار در شورا در دوره دوم ( دموکراسی دولتی ) جلوگيری کرد.
ـ وفات : 16 دلو 1356 ( 5 فبروی 1978).
صرف چند ماه قبل از سقوط دولت خاندان حکمران توسط کودتای رژيم دست نشانده اتحاد شوروی مير غلام محمد غبار که برای معالجه معده به برلين غربی رفته بود در شفاخانه چشم از جهان فروبست و بعدا در مقبره آبايی اش در شهدای صالحين در کابل دفن گرديد.
غبار قبل از وفات وصيت کرده بود که چند صد جلد کتب کمياب کتابخانه شخصی اش به يکی از کتابخانه های افغانستان مجانا اهدا شود. بعد از وفاتش اين توصيه او برآورده شد و اين کتب به کتابخانه عامه کابل اهدا گرديد. غبار در وصيتنامه اش همچنين نوشته است : ( من برای فرزندان خود نعمت توحيد بالله و توفيق خدمت و شفقت به بينوايان و همنوعانم می خواهم که نتيجه آن آرامی ضمير ووجدان و خوش بينی نسبت به حيات و ممات است.)
غبار از رنج انسان و بخصوص بينوايان عميقا متاثر می شد. بطور مثال : زمانی را بياد دارم که من ( حشمت خليل غبار) پسر خورد سال بودم ، در يکی از روز های سرد زمستان که برف به شدت می باريد با پدرم ( مير غلام محمد غبار ) در جاده ولايت کابل روان بوديم. او دستم را گرفته بود ، در کنج ديواری مرد پير را ديديم که از سرما می لرزد و از نگاه موقرش حزن و اندوه می بارد. اين مرد تنها پيرهن و شلوار فرسوده در بر داشت ، پدرم بالاپوش خود را از تن برکشيد و به اين مرد بداد و خود تمام زمستان را بدون بالاپوش سپری کرد ، زيرا اين يگانه بالاپوش او بود و او توان خريد بالاپوش ديگری را نداشت ، اين کردار او در زير دانه های درشت برف آنروز از انظار ديگران مستور بود ، ولی من احساس عميق بشر دوستی او را از نزديک ميديدم.
غبار که در آخرين ياداشتش ، خدمت به بينوايان را به فرزندان خود توصيه کرد ، در زندگی خود خدمت به بينوايان را پيشه خود ساخته بود ، عمر خود را دراين راه صرف کرده و هيچوقتی سر خود را در مقابل ظالم و تهديد و خطر مرگ به حکومات تسليم نکرد و حتی پرزهً به عنوان عريضه از محبس و يا تبعيدگاه به حکومات نداد. خانواده حکمران که در شکستاندن غبار توسط زنجير و زندان ناکام شده بود ، عصبانی گرديده و توسط مخبرين خود به تبليغات سوء وسيع در برابر غبار دست می زد. هنگاميکه حکومت بعد از صدارت محمد داود خان دور دوم دموکراسی از بالا را اعلام کرده و با زور و توطئه مانع انتخاب شدن غبار به حيث وکيل شورا از شهر کابل ميگرديد ، يکی از عمال حکومت در مجلسی از شهريان کابل که در زينب ننداری داير شده و غبار در آنجا خطابه می داد ، به اشاره گفت که رهايی غبار از محبس گويا نشانهً از سازش وی با حکومت است. غبار در جواب گفت : ( حکومات استبدادی از دسايس و تبليغات ناجوانمردانه در برابر مبارزين صرفه نمی کنند ، کليد زندان بدست حکومت است و با دسيسه هر کسی را هر وقتيکه بخواهد رها می کند يا نگه ميدارد. اما من دراينجا که عدهً از عمال دولت نيز موجود اند ، به دولت افغانستان چلنج ميدهم که اگر کوچکترين پرزهً از من مبنی بر سازش و تسليمی در طول حيات سياسی ام داشته باشند ، عرضه کنند تا همه آگاه شوند ، آنها چنين پرزه و سندی ندارند . ولی من تاريخ واقعی مردم افغانستان را خواهم نوشت اسناد خيانت حکومات استبداد و اشخاص مربوطه شانرا نيز برملا خواهم کرد. ) غبار اين وعده را بجا کرده و به نوشتن کتاب افغانستان در مسير تاريخ آغاز کرد.
غبار با راستکاری و صداقتيکه در راه مردم و بشريت داشت در زمان اقتدار خانواده حکمران همواره با سر بلند و با شهامت ، بدون ترس از کسی ، حقايق را بيآن می کرد و می نوشت ، کتاب افغانستان ئر مسير تاريخ ، نوشته او در زمانيکه خانواده حکمران برسر اقتدار بود بيانگر اين واقعيت است : بطور مثال دو نفر از خطرتناکترين و مستبد ترين حکمروايان افغانستان اول نادرشاه و چند سال بعد تر محمد داود صدراعظم از غبار دعوت کردند ( رجوع شود به جلد دوم افغانستان در مسير تاريخ ) که با حکومات استبدادی شان همکاری کند ، غبار با قبولی خطر مرگ و سالها حبس و تبعيد و نظر بندی در منزل اين دعوت ها را که منافی مصالح مردم و افغانستان می دانست رد کرد در حاليکه بودند اشخاصيکه درمقابل تهديدات مستبدين مقاومت نتوانسته و از ترس تسليم می شدند.
آثار غبار :
قبلا بايد متذکر شد تا هفتاد سال پيشتر تاريخ افغانستان با غنای که دارد در مطاوی آثار تاريخی ديگران و بيگانگان مخشوش و مبهم مانده بود. حتا در مدارس خود افغانستان آنروز تاريخ مملکت از قرن هژده به اينطرف تدريس ميگرديد و البته اين روش ضربهً اسف انگيز و محزن بر پيکر فرهنگ و تاريخ و هم عظمت ووحدت ملی کشور بود. تا جائيکه ديده می شود غبار نخستين کسی است که هفتار سال پيشتر اين نقيصه بزرگ را احساس کرد و برای رفع آن قلم برداشت و آثاری نوشت ، اين آثار از نظر تقدم زمانی و فتح بابی که کرده است ممتاز می باشد زيرا نويسندگان و مورخين جديد افغانستان آنچه را دراين موضوع نوشته اند همه بعد از اوست ، در حاليکه غبار بعد از چهل سال يکبار ديگر با نوشتن کتابی چون( افغانستان در مسير تاريخ ) شکل تکامل کردهً تاريخ نويسی علمی افغانستان را نشان داد. در هر حال آثار و مولفات غبار به قرار ذيل است :
1 ـ جلد اول ( افغانستان در مسير تاريخ ) در 840 صفحه ، چاپ اول در سه هزار نسخه در مطبعه عمومی کابل در سال 1346 ( 1967 ) اين کتاب از طرف دولت وقت قبل از نشر توقيف گرديد. چاپ های بعدی اين کتاب در خارج از افغانستان بيش از 15000 نسخه بوده است ( آين کتاب اولين تاريخ علمی افغانستان است که از آغاز دوره تاريخی تا اوايل ربع دوم قرن بيستم را در بر می گيرد.)
سرگذشت چاپ جلد اول کتاب افغانستان در مسير تاريخ :
موسسه طبع کتب در سال 1346 ( 1967 ) با مير غلام محمد غبار يک قرارداد تحريری رسمی را امضا کرد که جلد اول افغانستان در مسير تاريخ را در 3000 جلد چاپ ميکند و 300 جلد را برای مولف خواهد داد .( دراين وقت اين موسسه مربوط وزارت اطلاعات ، وزير آن عبدالروف خان بينوا و صدراعظم محمد هاشم ميوندوال بود ولی پس از چاپ آخرين صفحه کتاب در مطبعه ابتدا نشر اين کتاب به امر خاندان حکمران بدون کدام اعلان رسمی فورا معطل گرديده و کتاب توقيف شد بعدا صدراعظم جديد نوراحمد اعتمادی توقيف جلد اول افغانستان در مسير تاريخ را بدون حکم کدام مرجع و محکمه قانونی در يک جلسهً استماعيه شورای وقت رسما اعلان کرد.
محمد انس وزير اطلاعات اين کابينه غبار را رسما به وزارت اطلاعات خواست تا در حدود چهل جلدي را که غبار بدست آورده بود ( حشمت خليل غبار مهتمم چاپ جلد اول اين نسخه ها را در جريان چاپ کتاب طبق قرارداد فوق الذکر از مطبعه گرفته بود ) و پس بگيرند. اين وزير حکومت به زبان تهديد به غبار گفت : ( شما قسمت زياد عمر خود را در زندان و تبعيد گذشتانده ايد و زنجير و زولانه زندانهای افغانستان از دست شما به فغان رسيده است اما بازهم شما چنين کتابی را می نويسيد؟) غبار در جواب گفت : (( شما متزل مرا نديده ايد بين خانه و محبس ولايت کابل صرف يک ديوار گلی حايل است ( آنوقت منزل غبار در جاده ولايت کابل در جوار محبس بود ). اتاقی که من در منزل دارم کوچک تر از اتاقيست که در اين زندان در زمان حبس برايم داده شده بود ، پس تهديد به حبس و زندان اثری ندارد ، نوشتن تاريخ واقعی مردم افغانستان را وظيفه خود می دانستم و راه قانونی اينست که تاريخی را که نوشته ام از توقيف رها کنيد و حکومت با وسايلی که دارد می تواند بعضی از نويسندگان مستخدم خود را که در گذشته در تحريف وقايع تاريخی افغانستان امتحان داده اند موظف به جوابيه اين کتاب بسازند.))
تا وقتيکه دولت خانوادهً حکمران برسراقتدار بود ، جلد اول کتاب افغانستان در مسير تاريخ ، محکوم به توقيف عمری بود. هنگاميکه غبار وفات کرد ، صرف چند ماه بعد تر دولت خانوادگی حکمران با کودتای کمونستی سقوط کرد و رژيم دست نشاندهً شوروی رويکار آمد ( ثور 1357 شمسی ، 1978 ميلادی ) رژيم جديد برای جلب طرفداری مردم صرف يکماه بعد از رويکار آمدنش ( 9 جوزا 1357 شمسی ، 1978 ميلادی ) جلد اول افغانستان در مسير تاريخ از حبس آزاد کرد و بفروش گذاشت ، ولی بعد از سه روز که متوجه شد روحيهً نيرومند ضد استيلاگران خارجی دراين کتاب گرديد و خواست از توزيع آن جلوگيری کند، تقريبا تمام سه هزار جلد چاپ شدهً اين کتاب را مردم در همان چند روز اول خريداری کرده بودند و چيزی برای توقيف باقی نمانده بود.
بعدا جلداول کتاب افغانستان در مسير تاريخ ، چهار بار ديگر به تعداد مجموعی بيش از پانزده هزار جلد در خارج افغانستان چاپ گرديد. اين چاپهای بعدی اين کتاب در خارج افغانستان ، مثل چاپ اول آن در کابل ، مطابق نسخه خطی اصلی مولف بدون کدام تغيير و تحريف بوده است. ( بعضی شايعات از بعضی عناصر مشکوک که گويا در بعضی از نسخ چاپی اين کتاب تغييراتی وارد شده ، بی اساس و غلط بوده ، يا از روی اغراض سياسی و نفع مالی و يا از اثر بی اطلاعاتی بوده است. تا کنون در هر چاپ جديد اين کتاب ، يک نسخهً آن حتما با تسخهً اصلی مقابله شده است تا صحت آن تثبيت گردد.)
2 ـ جلد دوم ( افغانستان در مسير تاريخ ) : در سال 1973 در کابل تحرير گرديد ولی بخاطر استبداد رژيم وقت ( رژيم جمهوری محمد داود خان ) امکان چاپ آن در آنزامان ممکن نبود. طبق وصيتنامهً ميرغلام محمد غبار ، وظيفهً نگهداری نسخهً خطی اصلی جلد دوم و چاپ آن در وقت مساعد ، به دوش فرزندش ( حشمت خليل غبار ) محول شده بود. خارج کردن اين کتاب از افغانستان در دوران خطرناک حکومت استبدادی بعدی و استيلاگران خارجی ، مدتی را در بر گرفت ، و باز هم برای فراهم آوری پول لازمهً چاپ آن ، مدت بيشتری سپری شد ، تا آنکه چاپ اول اين کتاب ، مطابق همين نسخهً خطی اصلی مولف و بدون کدام تغيير و کم و کاستی در 285 صفحه و در پنجهزار نسخه در ماه جون سال 1999 ( سرطان 1378 ) « در مطبعه امريکن سپيدی » در ويرجينيا ، ايالات متحده انجام شد. ( اين کتاب سالهای پرماجرای ربع دوم قرن بيستم را در برميگيرد.)
3 ـ ( افغانستان و نگاهی بتايخ آن ) اين اثر در 190 صفحه محتوی موضوع جغرافيای تاريخی افغانستان است که در سال 1310 ( 1931 ) از شماره 2 تا 12 سال اول مجله « کابل » در مطبعه عمومی کابل طبع و منتشر گرديده است.
4 ـ ( افغانستان در هندوستان ) در 95 صفحه حاوی تاريخ بست نفوذ سياسی افغانستان در هند است که در سال 1311 ( 1932 ) از شماره اول تا نهم مجله « کابل » در مطبعه عمومی کابل چاپ و نشر شده است.
5 ـ ( تاريخچه مختصر افغانستان ) از عهد اوستا تا قرن بيستم در 68 صفحه مصور در نخستين سالنامه « کابل » در سال 1311 ( 1932 ) با ضميمهً فهرستی از اسمای قديمهً افغانستان و بلاد وولايت آن در مطبعه عمومی کابل بچاپ رسيده است.
6 ـ تاريخ ( احمد شاه بابا ) حاوی وقايع تاريخی قرن هژده افغانستان در مطبعه عمومی ، مصور چاپ گرديده است.
7 ـ رسالهً ( خراسان ) : تحقيقی است در مورد اطلاق اين نام در طی يکنيم هزار سال به افغانستان کنونی با استناد به مناشی و ماخذ معتبر تاريخی و جغرافيايی و کتب مسالک و ممالک اين رساله در تقريبا صد صفحه در سال 1326 ( 1947 ) در مطبعه عمومی کابل بطبع رسيده است.
8 ـ رسالهً ( امرای محلی افغانستان ) : در 58 صفحه در شماره های 11 ـ 12 سال اول و شماره های 3 تا 7 سال دوم مجله « آريآنا » در سال 1312 ـ 1313 (1333 ـ 1934 ) در کابل بچاپ رسيده است.
9 ـ تاريخ ( ظهور اسلام و نفوذ عرب در افغانستان ) : در 112 صفحه در جلد سوم تاريخ افغانستان در سال 1326 ( 1947 ) در مطبعه عمومی کابل طبع گرديده است.
10 ـ تاريخ ( قرون اولی ) : ( بغرض تدريس در صنوف دهم مدارس افغانستان ) باتفاق دوست محمد خان معلم تاريخ ، در 226 صفحه ، چاپ مطبعهً عمومی کابل در سال 1326 ( 1947 ).
11 ـ کتاب ( افغانستان بيکنظر) : در 284 صفحه چاپ مطبعهً عمومی کابل در سال 1326 ( 1947 ) خانوداهً حکمران ورق مربوط دورهً محمدزايی را دراين کتاب نپسنديد و لهذا نجيب الله خان وزير معارف را که رشتهً قومی با خاندان حکمران داشت ، موظف ساخت تا بعد از چاپ اين کتاب ، اين ورق را حذف کرده و بدون اجازه غبار ورق ديگری را خود نوشته و دراين کتاب بگنجاند!
12 ـ ( ادبيات دوره محمد زايی ) : در 81 صفحه ، در قسمت پنجم تاريخ ادبيات افغانستان ، چاپ مطبعهً عمومی کابل در سال 1331 ( 1952 ).
13 ـ يکسلسله مقالات تاريخی و اجتماعی و سياسی و تراجم حال مشاهير افغانستان و معرفی يک عده کتب خطی تاريخی افغانستان وغيره موضوعات ، در مجلات و روزنامه های کابل و داير المعارف طبع و نشر گرديد ، از آنجمله بود در شماره های مختلفهً مجله ( آريانا ) از سال 1322 ـ 1328 ( 1943 ـ 1949 ) ، همچنين مقاله معروف غبار به عنوان « اقتصاد ما » در شماره 51 مورخ 16 ميزان سال 1325 ( 9 اکتوبر 1946 ) روزنامه اصلاح. در اين مقاله بر روش اقتصادی آن عدهً از سرمايه دار و تجار عمده که در راس شان عبدالمجيد زابلی وزير اقتصاد وقت قرار داشت و با خانوداهً حکمران در معاملات تجارتی شريک بودند ، اعتراض شده بود که با حصول منافع سرشار در افزايش فقر عمومی طبقات نادار و تخريب اقتصادی طبقات متوسط شهری و روستايی و سرمايه دار و تجار متوسط و خرده می پردازد. اين مقاله سروصدای زيادی برپاکرد. ( محمد اکبر اعتمادی و ابراهيم خان عفيفی ، گماشتگان عبدالمجيد خان زابلی سعی کردند که طی مقالاتی در نشرات دولتی بضد مقالهً غبار از زابلی دفاع کنند.)
14 ـ جريده هفته وار ( ستاره افغان ) : با چاپ سنگی در دوصفحه از محل جبل السراج و باز از چاريکار در سال 1298 ـ 1299 ( 1921 ـ 1920 ) به مديريت غبار نشر می شد. هدف از نشر اين جريده زنده نگهداشتن روحيه جهاد ضد استعماری بريتانيا در آستانهً جنگ استقلال افغانستان بود. در اواخر مقالات غبار دراين جريده ماهيت انتقادی برادارهً حکومت نيز اختيار کرد.
15 ـ جريده هفته وار( وطن) : ارگان « حزب وطن » ، چاپ گستتنر ، در سال 1329 ـ 1330 ( 1950 ـ 1951 ) که در کابل نشر می شد ، توسط دولت وقت توقيف شد. غبار موسس و صاحب امتياز اين جريده بوده و مقالات متعدد سياسی وی در آن چاپ می شد.
16 ـ ( تاريخ ادبيات افغانستان ) : از آغاز دورهً تاريخی تا قرن بيستم ( نسخه خطی غبار ).
17 ـ ( ياداشتهای زندگانی غبار )
بايد خاطر نشان ساخت که اکثر آثار غبار در قيد پاشنهً آهنين دوره های استبدادی نوشته شده بود و لهذا سانسور کنندگان دولت در آنها تحريفاتی وارد ميکردند بشمول ازدياد ، حذف و يا تبديل کلمات و جملات و حتی حذف يا تبديل صفحات يک اثر و يک کتاب. اولين اثر غبار که بدون ملاحظات استبداد نوشته شد و سانسورچيان دولت آنرا تحريف نتوانستند ، همانا جلد اول و دوم افغانستان در مسير تاريخ ، يعنی اولين تاريخ علمی مردم و کشور است که جلد اول آن از طرف دولت استبدادی وقت در کابل توقيف گرديد ولی بعدا چندين مرتبه در خارج کشور چاپ شد. جلد دوم اين کتاب که پس از تحرير ، در زمان رژيم استبدادی وقت چاپ شده نميتوانست ، در خارج چاپ و نشر گرديد.
تبصره منابع خارجی هنگام وفات غبار
1 ـ خبر راديو « بی بی سی » بتاريخ 6 حوت 1356 مطابق 25 فبروری 1978 ، بساعت نه و ده دقيقه شب بوقت افغانستان
« شب گذشته مير غلام محمد غبار بزرگترين مورخ ، روزنامه نگار و رجل آزاديخواه معروف سياسی افغانستان در اين قرن ، در هشتاد سالگی پدرود حيات گفت. بگفتهً يکی از صاحبنظران ، حتی در ايام پيری غبار از انديشهً نو و احساسات جوانان برخوردار بود.
غبار در آغاز جوانی موضوعات اجتماعی و رفته رفته سياسی را مورد نظر قرار داد و چون به عضويت انجمن ادبی کابل درآمد ، بنوشتن مقالات تاريخی آغاز کرد و از اعضای بارز انجمن ادبی کابل شد. آثار مرحوم غبار مجموعهً از مقالات اجتماعی و تاريخی است که همه آنها هنوز بچاپ نرسيده است. در ميان کتابهای وی که به چاپ رسيده می توان از کتاب افغانستان در مسير تاريخ نام برد که از معتبرترين تحقيقات تاريخی است و تا کنون مورد استفاد و مراجعهً بسياری از نويسندگان و پژوهشگران قرار گرفته است. غبار همواره سعی ميکرد که در نوشته های اجتماعی خود ، روح انتقادی را بدمد و با ديدهً تيزبين در آثار تاريخی اش تتبعات خود را با تحليل حوادث تاريخی بياميزد.
غبار نه تنها بعنوان يک مورخ بلکه بعنوان يک مبارز آزاديخواه شهرت و محبوبيت کسب کرد و در نهضتهای سياسی و اجتماعی افغانستان شرکت کرد و در عنفوان جوانی اش در پايآن جنگ سوم افغان و انگليس ، که استقلال سياسی به افغانستان مسترد گرديد. وی در اولين شورای دولت افغانستان يکی از وکلای فعال بود و درراه تقويهً روحيهً تجدد و نوخواهی سعی فراوان مبذول داشت.
در نهضتهای بعدی پيش از انقلاب جمهوری در افغانستان مدتی در محبس گذرانيد و مدتی هم نيز در ايالت فراه افغانستان در تبعيد بود. پس از آن به کابل بازگشت. غبار نيز مدتی روزنامه نگاری کرد و روزنامه وطن را منتشر کرد که ارگان حزب وطن بود. وی در پايان فعاليت سياسی خويش آخرين کتاب خود را در موضوع تاريخ سياسی افغانستان نوشت که در مطبعه دولتی چاپ شد اما توزيع آن سانسور شد. چند هفته پيش غبار برای معالجه به آلمان غربی رفت و پيش از بازگشت به افغانستان در گذشت. روانش شاد باد.»
2 خبر روزنامه اطلاعات ف تهران
دوشنبه اول اسفند ماه ، 2536 ، شماره 15543
اول حوت 1356 ـ 20 فبروری 1978 )
بزرگترين مورخ افغانستان در گذشت
« ميرغلام محمد غبار مورخ آزاديخواه مشهور افغانستان روز شنبه گذشته در سن هشتاد سالگی براثر بيماری و ضعف ناشی از سالهای دراز فعاليت مبارزه ، پدرود حيات گفت.
از مير غلام محمد غبارغير از انبوهی از ياداشتهای چاپ نشده ، تا کنون کتابهای تاريخی خراسان ، افغانستان قديم و افغانستان در مسير تاريخ بچاپ رسيده است.
کتاب افغانستان در مسير تاريخ ، نوشته مير غلام محمد غبار ، يکی از معتبرترين تحقيقات تاريخی است که تا کنون مورد استفاد و مراجعه نويسندگان و پژوهندگان بسيار قرار گرفته است.
مير غلام محمد غبار در افغانستان نه تنها بعنوان يک مورخ بلکه بعنوان يک مبارز آزاديخواه ، شهرت و محبوبيت دارد. او در زمان تسلط انگليس بر افغانستان ، از مشروطه خواهان صاحب نام بود و بعد ها اقدام به تاسيس حرب وطن کرد که اين حزب يک روزنامه بنام وطن را نيز بعنوان ارگان رسمی حزب منتشر ميکرد.
روزنامه وطن که بسياری از مشاهير و نويسندگان امروز افغانستان با آن همکاری داشته اند ، بمديريت مير غلام محمد غبار سالها منتشر می شد و بيشتر مقالات سياسی آن را خود غبار می نوشت.»
غبار تاريخ نگار فرزانهً که امروز نداريم
اقباس از شماره 102 سال دوازدهم نشراتی ماهنامه وزين کاروان جوازی 1383 خورشيدی
ميرغلام محمد غیار 27 سال قبل در ماه فبروری زندگی را پدرود گفت. اکثر نويسندگان ماندگار تاريخ ما را بعد از جداکردن از تمام بی نامان وبدنامان دسته بندی کنيم به اين سه گروه برخواهيم خورد ، کسانيکه زندگی و آثار شان در تقابل قرار دارند ، کسانيکه زندگی شان در برابر اثار شان رنگ می بازد و گروه آخر کسانيکه قلم و قدم شانرا نمی توان از هم جدا کرد که در زندگی خود حماسه آفريده و با قلم شان حماسه را ثبت کرده اند. بدون شک غبار به چند دليل تا امروز سرآمد اين جمع اخير بوده است.
1 ـ مبارز بوده و همگارم با پيشروترين مردمان زمانش برای نابود کردنش زشتی هايی که در نوشته هايش آشکارا هدف قرار داده شجاعانه برخواسته و هر گز نه نشسته است. يعنی تاريخ نويسی برای او تفنن ، وسيلهً نام ونان آوری و کسب القاب و خالی کردن عقده های معمول ديگر نبوده است ، بلکه گوشهً از تقلای چند جانبه و تلاش وسيع او برای حفظ آبروی زندگی بوده است.
2 ـ در مبارزاتش پيگير تر و متين تر از ساير همگامانش بوده و بدون شک درک و احساس سياسی بسيار قوی داشته است و حتی از شهيدان هم دوره اش که نارسيده درو شدند عملا موثر تر زيسته است زيرا استبداد با وجود درک خطر هميشگی وجود او ، قادر به برداشتنش نشده و او با حفظ موضع و مسئوليت هايش در زندان ، تبعيد و پای دار از تيغ آنان جان بدر برده است.
3 ـ تحليل های موشگافانه وواقعبينی کم نظيرش ضربات کاری بر قلب اسلاف جنگ سالارن کنونی کوفته است که با وجود قلت بيش از حد مواد و به دليل بسته بودن فضای فرهنگی آنزمان و جنجال مزاحم استبداد از جهتی مستند و مستدل بودن آثارش ممکن درهها سال معيار باشد.
4 ـ زبان و شيوهً نوشتار دلنشينش نيز حد اقل در کشور خود ما تا اکنون سرمشق حتی رای قلم بدستان پرادعا و تنبلی می تواند باشد که در حلقه های چک چکی و القاب دور و دراز آنان و بخاطر صادق نبود به زندگی و کار شان هميشه در جا می زنند و بنام قصه و داستان بلی گويی می کنند.
5 ـ مقاومت شجاعانه اش می باشد در تمام آن زندگی پر مشقتی که هر روز داغ شهادت همگامان راستين و زهر فرار ، سکوت و قالب بدل کردن نيم راهان را سر با روزنه کمر شکن رورارويی دايمی با حاکمان خونخوار بايد سنگين سنگين با خود می برده است.
يادآوری 27 مين سال رفتن اين مرد ماندگار را بهانهً ميدانيم برای تاکيد بر ضرورت غبار نترس ديگری تا بتواند حقيقت تکه تکه شده را سالم دريابد و تاريخ اين چند دههً اخير را چنانچه رفته است با شجاعت و صداقت چون غبار ثبت کند.
تک درخت غبار
ای تک درخت پير
ای کاج استوار
طوبای سربلند تمنايی ، تو
غبار
در شط موج خيز
چونان نهنگ قلزم مواج پرستيز
براستواری حادثه تنهايی ، تو
غبار
برد نگاه نافذ تو بی گمان گذشت
ازجوشن قرون
هرنکته ات کمان کش تيريست در رها
هرصفحه ات سپهر
چون کهکشان نمای کبير ستاره ها
غوغای دور سانحه خيزايی ، تو
غبار
بين ملتی به تارک تو تاج می نهند
گمگشتگان يافت شده در کتاب تو
از بوسه بر جبين تو آماج می نهند
با صد سبد سرور
کيوان تراش و شورش آوايی ، تو
غبار
برشعرمن نگين
نقش عتيق گنبد فردايی ، ائ
غبار
نورانی
نوت : چون بندهای از اين شهر نا خوانا بود از قلم مانده است. معذرت مار بپذيريد
پاميرزاد
درود بی پايان بر روان پاک مير غلام محمد غبار اين مبارز راه آزادی ، عدالت و دموکراسی
*******