Embedded Files
Maciej Wojewódka
W pierwszej połowie 2018 roku, zarówno w pracach Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, jak i Ministerstwa Sprawiedliwości zaczęły się pojawiać propozycje wprowadzenia penalizacji uniemożliwiania i utrudniania kontaktu z dzieckiem. Propozycje takich rozwiązań znalazły się w Projekcie ustawy o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy Kodeks karny, autorstwa członków Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji Senatu RP, z 27 marca 2018 roku. Oficjalną informację o prowadzeniu prac, z tego zakresu - otrzymałem także z Departamentu Spraw Rodzinnych i Nieletnich Ministerstwa Sprawiedliwości.
Odnosząc się do tych prac – należy wskazać, że w związku z ratyfikowaną przez Rzeczpospolitą Polską Konwencją o Prawach Dziecka[1] oraz zapisami Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, nie mogą być bezwzględnie chronione: kontakt każdego rodzica z dzieckiem i sprawowanie przez każdego rodzica opieki nad dzieckiem, niezależnie od jego postawy wobec swojego dziecka, a także stanu zdrowia psychicznego tego rodzica, gdyż w niektórych sytuacjach podczas tego kontaktu i sprawowania opieki może dochodzić do zagrożenia zdrowia i życia małoletniego.
Proponowane wprowadzenie takich regulacji prawnych może prowadzić do zaistnienia 4 rodzajów zagrożeń dla dziecka. Są nimi:
- niemożność jego ochrony przed niebezpiecznymi dla zdrowia i życia tego dziecka zachowaniami ze strony zagrażającego mu rodzica lub innej osoby, w sytuacji relatywnie długich postępowań sądowych - w sprawie ograniczenia lub zakazania kontaktów z dzieckiem, gdy takie zagrożenia występują,
- możliwość stosowania bardziej wyrafinowanych metod z zakresu alienacji rodzicielskiej, silniej destrukcyjnych dla psychiki dziecka, niż tylko zwykłe izolowanie go, od co najmniej jednego z rodziców,
- prawne oddzielenie dziecka od jednego z rodziców, na skutek penalizacji tego rodzica czyli instytucjonalna alienacja rodzicielska, naruszająca interesy dziecka,
- przekazanie dziecka pod opiekę rodzica lub innej osoby, zagrażającego jego zdrowiu, życiu i rozwojowi, swoją postawą lub zaburzeniami.
Do bardziej wyrafinowanych metod alienacji rodzicielskiej należą m. in. zastraszanie dziecka, manipulacje jego psychiką i inne negatywne działania mające na celu zniechęcić go do kontaktu z rodzicem lub nawet wywołać u niego strach przed tym kontaktem. Te działania powodują destrukcję psychiki i stanu zdrowia dziecka[2].
Artykuł 3 Konwencji o Prawach Dziecka stanowi, co następuje:
1. We wszystkich działaniach dotyczących dzieci, podejmowanych przez publiczne lub prywatne instytucje opieki społecznej, sądy, władze administracyjne lub ciała ustawodawcze, sprawą nadrzędną będzie najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka.
2. Państwa-Strony działają na rzecz zapewnienia dziecku ochrony i opieki w takim stopniu, w jakim jest to niezbędne dla jego dobra, biorąc pod uwagę prawa i obowiązki jego rodziców, opiekunów prawnych lub innych osób prawnie za nie odpowiedzialnych, i w tym celu będą podejmowały wszelkie właściwe kroki ustawodawcze oraz administracyjne.
3. Państwa - Strony czuwają, aby instytucje, służby oraz inne jednostki odpowiedzialne za opiekę lub ochronę dzieci dostosowały się do norm ustanowionych przez kompetentne władze, w szczególności w dziedzinach bezpieczeństwa, zdrowia, jak również dotyczących właściwego doboru kadr tych instytucji oraz odpowiedniego nadzoru.
Artykuł 68 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej stanowi, co następuje:
Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku.
Artykuł 72 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej stanowi, co następuje:
Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją.
Wyżej wskazane podstawowe akty prawne implikują obowiązywanie w naszym kraju prymatu interesu (dobra) dziecka nad partykularnymi interesami rodziców, a proponowane zmiany koncentrujące się na zapewnieniu bezwzględnego kontaktu rodzica z dzieckiem czyli bezwzględnej ochrony praw rodzica i władzy rodzicielskiej, niezależnie od ewentualnej możliwości stwarzania zagrożenia dla tego dziecka przez rodzica, zamiast koncentracji na konieczności i potrzebie zapewnienia kontaktu dziecka z prawidłowo postępującym rodzicem, stoją w rażącej sprzeczności z wyżej wskazanymi aktami wyższego rzędu.
Co więcej, penalizacja uniemożliwiania lub utrudniania kontaktów z dzieckiem prowadzi do przejściowego, a zarazem dotkliwie długiego dla dziecka odizolowania od niego jednego z rodziców, co może negatywnie odbić się na zdrowiu i rozwoju małoletniego, co zarazem stoi w rażącej sprzeczności ze wskazanymi wyżej aktami prawnymi czyli nie zmierza do zabezpieczenia prawa dziecka do wychowania przez oboje rodziców poprzez efektywne ograniczanie przypadków utrudniania kontaktów dziecka z drugim rodzicem, w tym jego izolowania od jednego z rodziców, a tylko poprzez penalizację tego rodzaju zachowań do tymczasowej wymiany izolowanego rodzica, na skutek wyroku sądu oraz zmierza do zabezpieczenia prawa rodzica do kontaktów z dzieckiem, nawet w sytuacji gdy ten rodzic może zagrażać zdrowiu i życiu swojego dziecka.
Jaskrawymi przykładami zagrożeń dla dziecka ze strony rodzica mogą być pojawiające się informacje medialne o zagrożeniach dla zdrowia (np. w wypadku pobicia)[3] [4] i życia dzieci, na skutek niewłaściwych postaw rodziców, w tym o zabójstwach dzieci przez rodziców[5] [6].
O zabójstwach swoich dzieci przez ojców w Polsce informowały m. in. Gazeta Lubuska[7], Super Expres[8] i Wprost[9], a o zabójstwach swoich dzieci przez matki - w naszym kraju m. in. Fakt24[10] , Gazeta Pomorska[11] i Super Ekspres[12].
Statystyki policyjne wskazują na podejrzenia, że w 2017 roku 13.515 osób małoletnich zostało dotkniętych przemocą w rodzinie[13].
Dotyczą one jedynie przypadków zgłoszonych aktów przemocy, z których część mogła być formą alienacji rodzicielskiej, polegającej w takich przypadkach – m. in. na wysnuwaniu fałszywych oskarżeń o przemoc wobec dziecka - w celu doprowadzenia do oddzielenia od niego jednego lub oboje z rodziców.
Zarówno przemoc fizyczna, jak i psychiczna, w tym alienacja rodzicielska[14] są szkodliwe dla zdrowia dzieci, a w niektórych sytuacjach mogą doprowadzać nawet do ich śmierci.
Szymon Wójcik w publikacji: Przemoc fizyczna wobec dzieci wskazał, że: Co roku notuje się kilkadziesiąt przypadków krzywdzenia dzieci ze skutkiem śmiertelnym, a wśród skutków przemocy fizycznej występują u dzieci: uszkodzenia mózgu i ośrodkowego układu nerwowego, uszkodzenia jamy brzusznej, złamania, wybicia zębów, naruszenia bębenków usznych, nosa i oczu oraz przypalenia i oparzenia, a także urazy psychiczne jak zespół stresu pourazowego, syndrom dziecka maltretowanego, w tym osłabiona sfera emocjonalna dziecka i zaniżona jego samoocena, wycofanie się, stosowanie przemocy przez dziecko wobec innych osób, skrajna nieufność wobec obcych, problemy w nawiązywaniu relacji rówieśniczych i relacji społecznych oraz depresja[15].
Analogiczne skutki u dzieci mogą być efektem niektórych form alienacji rodzicielskiej[16].
Do tak tragicznych zdarzeń może dojść, zanim sąd ograniczy lub zakaże kontaktów z dzieckiem zagrażającemu mu rodzicowi, w tym w sytuacji zmiany postawy tego rodzica wobec dziecka w kierunku niebezpiecznej lub nasilenia się zaburzeń psychicznych, u tego rodzica.
Powyższe przykłady dowodzą, że regulacje prawne, nie zawsze są w stanie ochronić dziecko przed zagrożeniami dla jego życia i zdrowia, ze strony zagrażającego mu rodzica lub innego opiekuna.
Pomimo, że art. 113(3) stanowi, że:
Jeżeli utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem poważnie zagraża dobru dziecka lub je narusza, sąd zakaże ich utrzymywania. ,
a art. 113(2) § 1 stanowi, że:
Jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy ograniczy utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem.
okres postępowania w sprawach opiekuńczych jest relatywnie długi, zwłaszcza w odniesieniu do okresu życia dziecka, a występowanie zagrożenia dla życia lub zdrowia dziecka - ze strony jego rodzica nie zawsze jest łatwe do udowodnienia.
Z tych powodów doraźne uniemożliwianie lub utrudnianie kontaktów z dzieckiem, w celu ochrony tego dziecka - w inny sposób, niż drogą postępowania sądowego, w oparciu o art. 113(2) i art. 113(3) Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego - może stanowić jedyny sposób jego ochrony, zwłaszcza w sytuacji wystąpienia zagrożenia dla życia lub zdrowia tego dziecka, w tym po sądownym uregulowaniu kontaktów, które zgodnie z brzmieniem art. 113 § 2 mogą mieć formę m. in. odwiedzin i spotkań z dzieckiem oraz zabierania go poza miejsce jego stałego pobytu.
Zagrożenia dla dziecka może wywoływać także nakłanianie go do zachowań niezgodnych z prawem oraz z jego dobrem i z interesem społecznym (czynione wbrew stanowieniu art. 95 § 3 k. r. o) podczas porozumiewania się z nim na odległość, co ma również znaczenie - w odniesieniu do okresu postępowania w sprawach opiekuńczych oraz w odniesieniu do trudności dowodowych.
Natomiast penalizacja utrudniania lub uniemożliwiania kontaktów z dzieckiem może wpływać na pojawianie się obaw, dotyczących podejmowania, niezależnych od kognicji sądów, działań ochronnych, w sytuacji występowania zagrożeń dla dziecka i w rezultacie hamować te działania.
Proponowana penalizacja rodzica utrudniającego lub uniemożliwiającego wykonywanie kontaktów z dzieckiem – to również jedna z form instytucjonalnej alienacji rodzicielskiej. W takiej sytuacji można doszukiwać się również podobieństw do innych form instytucjonalnej alienacji rodzicielskiej[17], w tym mogącej mieć charakter odwetowy, pomijający interes dziecka.
Dodatkowo dr Danya Glaser, z Wydziału Neurobiologii Szpitala Dziecięcego Great Ormond Street w Londynie, zwraca uwagę, że postępowanie karne w sprawach o krzywdzenie i zaniedbywanie emocjonalne nie jest optymalne z punktu widzenia interwencji terapeutycznych[18].
Według oficjalnych danych Ministerstwa Sprawiedliwości, w I półroczu 2017 roku czas trwania postępowania sądowego, od dnia pierwszej rejestracji do dnia uprawomocnienia się sprawy (łącznie z okresem trwania mediacji) - w sądach rejonowych, w sprawach opiekuńczych trwał - 4,3 miesiąca. Niektóre postępowania w sprawach opiekuńczych toczyły się nawet ponad 8 lat, w tym 6 – 12 miesięcy toczyło się 11.841 spraw, 1 – 2 lat – 4.988 spraw, 2 - 3 lat – 876 spraw, 3 – 5 lat - 294 sprawy, 5 – 8 lat - 41 spraw, a powyżej 8 lat – 5 spraw. Dotyczyło to postępowań zawisłych tylko w pierwszej instancji[19].
Na występowanie trudności podczas rozstrzygania problemu na drodze postępowania sądowego mają wpływ, nie zawsze zadawalające przypominanie i rozpoznawanie istoty problemu przez dzieci i dorosłych, podatność dzieci na sugestię, możliwość występowania błędów podczas diagnostyki, problem z utrzymywaniem adekwatnej atmosfery podczas przeprowadzania badań, posługiwanie się niezgodnymi z rzeczywistością skryptami zdarzeń przez dzieci, problemy z odróżnieniem prawdziwych wspomnień od wyobrażeń przez dzieci, posługiwanie się stereotypami przez dzieci oraz wadliwe procedury, stosowane podczas gromadzenia materiału śledczego[20].
Również przeprowadzane przez psychologów opiniowanie w sprawach rodzinnych jest uważane przez nich - za najtrudniejsze pod względem merytorycznym i etycznym, a rodzice kwestionują obiektywizm, rzetelność i trafność zastosowanych metod diagnostycznych oraz kompetencje zawodowe psychologa, a wątpliwości nagłaśniane są w mediach[21].
Ponadto nie zawsze jest możliwe wykazanie adekwatnych zagrożeń dla dziecka, w celu uzyskania postanowienia zabezpieczającego (tymczasowego), dotyczącego zakazu lub ograniczenia kontaktów z dzieckiem, aby chronić to dziecko przed szkodliwym dla niego zachowaniem wobec niego jednego z rodziców.
Z kolei na badania dotyczące zaburzeń części rozchodzących się rodziców powołuję się m. in. w publikacji: Dziecko, rodzic i rozwód oraz alienacja rodzicielska[22]. Niektóre z nich były uprzednio opisane w publikacji Alicji Czeredereckiej i Ewy Wach: Adaptation of Persons Experiencing Marital Failures, zamieszczonej w periodyku wydawanym przez Instytut Ekspertyz Sądowych im. prof. dr Jana Sehna w Krakowie: Z zagadnień nauk sądowych[23].
04.05.2018
[1] Dz. U. 1991 Nr 120 poz. 526 z późn. zmianami
[2] M. Wojewódka, Dziecko, rodzic i rozwód oraz aliancka rodzicielska. Wydanie II uzupełnione i poprawione. Kraków 2015 … s. 13 – 23. [Online]. Dostępne w Internecie: https://docs.google.com/viewer?a=v&pid=sites&srcid=ZGVmYXVsdGRvbWFpbnxtYWNpZWp3b2pld29ka2F8Z3g6N2RiMmYxNTg5NmRiZDExNg [dostęp: 04.05.2018]. Zob. także: M. Wojewódka, Alienacja rodzicielska – jako przemoc, w odniesieniu do polskich regulacji prawnych. "Jurysta - Magazyn Prawniczy" 2017 nr 12, s. 12 – 14. M. Wojewódka, Oddzielenie od rodzica i jego konsekwencje. "Niebieska linia - dwumiesięcznik poświęcony przemocy" 2017 nr 5, s. 22 - 24 i in.
[3] Fakt24, Ojciec pobił dziecko. [Online]. Dostępne w Internecie: http://www.fakt.pl/ojciec-pobil-dziecko [dostęp: 04.05.2018 r.]
[4] Fakt24, Matka pobiła dziecko. [Online]. Dostępne w Internecie: http://www.fakt.pl/matka-pobila-dziecko [dostęp: 04.05.2018 r.]
[5] Fakt24, Ojciec zabił dziecko. [Online]. Dostępne w Internecie: http://www.fakt.pl/ojciec-zabil-dziecko [dostęp: 04.05.2018 r.]
[6] Fakt24, Matka zabiła dziecko. [Online]. Dostępne w Internecie: http://www.fakt.pl/matka-zabila-dziecko [dostęp: 04.05.2018 r.]
[7] T. Hucał. Z. Janicki, Ojciec zabił dziecko, a sam się powiesił. „Gazeta Lubuska” 24.03 2007. [Online]. Dostępne w Internecie:
http://www.gazetalubuska.pl/wiadomosci/art/7691711,ojciec-zabil-dziecko-a-sam-sie-powiesil,id,t.html [dostęp: 04.05.2018 r.]
[8] Lubików. Ojciec POWIESIŁ córkę, a potem popełnił samobójstwo?! Dziecko obchodziło 8. urodziny... „se.pl”. 31.03.2017. [Online]. Dostępne w Internecie:
http://www.se.pl/wiadomosci/polska/ojciec-powiesil-letnia-corke-a-potem-horror-w-lubikowie-woj-mazowieckie_974282.html [dostęp: 04.05.2018 r.]
[9] Tragedia w Pile. Zabił dziecko, bo przegrywał w grze komputerowej?. „Wprost” 23.03.2017. [Online]. Dostępne w Internecie:
https://www.wprost.pl/zycie/10047805/Tragedia-w-Pile-Zabil-dziecko-bo-przegrywal-w-grze-komputerowej.html [dostęp: 04.05.2018 r.]
[10] Dzieci krzyczały, gdy mordowała je matka. Dlaczego nikt im nie pomógł?. „Fakt 24”, 24.01. [Online]. Dostępne w Internecie:
http://www.fakt.pl/wydarzenia/polska/wroclaw/lubin-matka-zabila-dzieci-i-probowala-popelnic-samobojstwo/7857wg0 [dostęp: 04.05.2018 r.]
[11] Matka zmarłej Amelki jest poczytalna. Ona zabiła dziecko?. „Gazeta Pomorska” 27.10.2011. [Online]. Dostępne w Internecie:
[dostęp: 04.05.2018 r.]
[12] Byli cudownym małżeństwem. Dlaczego matka ZABIŁA noworodka i siebie?. „se.pl” 29.11.2017. [Online]. Dostępne w Internecie:
[dostęp: 04.05.2018 r.]
[13] Biuro Prewencji KGP Wydział Prewencji, Informacja dotycząca realizacji przez Policję procedury „Niebieskiej karty w 2017 r.” 2017. [Online]. Dostępne w Internecie: http://statystyka.policja.pl/download/1/269069/SprawozdanieNK2017r.pdf [dostęp: 04.05.2018 r.]
[14] Zob. M. Wojewódka, Dziecko ..., s. 13 -23
[15] S. Wójcik. Przemoc fizyczna wobec dzieci. „Dziecko krzywdzone” 2012 nr 2(39). s. 23 – 24 [Online]. Dostępne w Internecie: http://fdds.pl/wp-content/uploads/2016/05/Wojcik_S_2012_Przemoc_fizyczna_wobec_dzieci.pdf [dostęp: 04.05.2018]
[16] Por. M. Wojewódka, Dziecko ..., s. 13 - 16
[17] Por. Zapis stenograficzny: Posiedzenie Komisji Rodziny i Polityki Społecznej w dn. 27 maja 2014 r. (117.), Senat RP VIII Kadencja 2014, s. 6. [Online]. Dostępne w Internecie:
https://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=22&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwiVotG9m6raAhULiKYKHS5UAXA4ChAWCE4wCw&url=https%3A%2F%2Fwww.senat.gov.pl%2Fdownload%2Fgfx%2Fsenat%2Fpl%2Fsenatkomisjeposiedzenia%2F5002%2Fstenogram%2F117rps_egz_2.pdf&usg=AOvVaw3_vYwcGmRLdUiSqmZPwlgj [dostęp: 15.05.2018 r.]. M. Wojewódka. Dziecko … s. 17. M. Wojewódka, Alienacja rodzicielska – jako przemoc, w odniesieniu do polskich regulacji prawnych. „Jurysta Magazyn Prawniczy” 2017, nr 12 (278), s. 14.
[18] D. Glaser, Jak sobie radzić z problemem krzywdzenia i zaniedbywania emocjonalnego – dalszy rozwój ram konceptualnych (FRAMEA), przeł. A. Czajkowska-Błaziak. „Dziecko krzywdzone” 2011. vol. 10. nr 4 (37). s. 19. [Online]. Dostępne w Internecie: http://fdds.pl/wp-content/uploads/2016/05/Glaser_D_2011_Jak_sobie_radzic_z_problemem.pdf [dostęp: 04.05.2018]
[19] Ministerstwo Sprawiedliwości, Podstawowa informacja o działalności sądów powszechnych – I półrocze 2017 roku na tle poprzednich okresów statystycznych. „Informator Statystyczny Wymiaru Sprawiedliwości”. s. 24. [Online]. Dostępne w Internecie: https://isws.ms.gov.pl/pl/baza-statystyczna/publikacje/download,2779,0.html [dostęp: 04.05.2018]
[20] A. Memon. A. Vrij. R. Bull, Prawo i psychologia: Wiarygodność zeznań podczas procesu dowodowego, przeł. J. Radzicki, Gdańsk 2010. s. 233 - 242
[21] M. Toepliz-Wiśniewska, Opieka nad dziećmi – standardy opiniowania psychologicznego w sprawach rozwodowych. „Psychologia wychowawcza” 2014 nr 5, s. 180. [Online]. Dostępne w Internecie: https://e-psychologiawychowawcza.pl/api/files/view/67864.pdf [dostęp: 04.05.2018]
[22] M. Wojewódka. Dziecko ...., 36 - 37
[23] A. Czeredercka, E. Wach, Adaptation of Persons Experiencing Marital Failures. „Z zagadnień nauk sądowych” 1994 nr XXX s. 64 - 77
Google Sites
Report abuse