OPIEKA NAPRZEMIENNA NAD DZIECKIEM W PRAKTYCE (OPIEKA WSPÓLNA NAD DZIECKIEM W PRAKTYCE)

Maciej Wojewódka

Joint-custody - to pojęcie, które zaczęło się pojawiać w amerykańskim prawodawstwie rodzinnym już w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Pojęcie to zakłada współpracę obojga rodziców niemal we wszystkich zakresach dla dobra dziecka (A. Ślęzak "Reforma prawa rozwodowego w USA NPO 1988 nr 10 -12). Możliwość zastosowania opieki naprzemiennej, pomimo braku zgody obojga rodziców, datuje się w Kalifornii już od 1979 roku. Ważny element joint-custody to przygotowanie i przedłożenie przez rodziców sądowi planu wychowawczego (parenting plan). W przypadku nie przestrzegania lub odrzucenia takiego planu, Parenting Act zobowiązuje sąd do takiej czynności. Taki plan to także możliwość ustalenia przez sąd pobytu dziecka na przemian u każdego z rodziców, a przypadku problemów z jego wykonywaniem, przez któregoś z rodziców - możliwość sądownej jego zmiany.

Przykładowo w założeniach The Washington State Parenting Act znalazły się 4 podstawowe funkcje:

- regulacji rozwodowej

- normatywna

- edukacyjna

- prewencyjna

W spisie literatury przedstawiam m. in. strony zawierające kolejne publikacje z zakresu rodzicielskich planów wychowawczych.

Również prawodawstwo w niektórych krajach europejskich umożliwia sprawowanie opieki naprzemiennej nad dzieckiem, w sytuacji wzajemnej zgody lub obiekcji jednego z rodziców. W Polsce zastosowanie takiego rozwiązania jest niestety możliwe tylko w sytuacji obopólnej zgody rodziców.

Przykładem kraju, w którym zastosowano możliwość sprawowania na zmianę opieki nad dzieckiem, pomimo obiekcji jednego z rodziców, są Niemcy. W 1998 roku zmiany w prawodawstwie tego kraju zostały przeprowadzone pod przewodnictwem niewielkiej grupy psychologów. Zanim jednak do tego doszło w 1982 roku, niemiecki Trybunał Konstytucyjny uznał, że przyznawanie opieki nad dzieckiem tylko jednemu z rodziców jest sprzeczne z konstytucją tego kraju. Naprzemienna opieka nad dzieckiem nie jest jednak ustanawiana sądownie, gdy oboje rodziców jej nie chcą lub gdy istnieją istotne, z punktu widzenia niemieckiego sądu, uniemożliwiające jej sprawowanie przyczyny. Z kolei we Francji, w 2002 roku, wprowadzono możliwość opieki naprzemiennej nawet w sytuacji, gdy rodzice z sobą nigdy razem uprzednio nie mieszkali. Możliwości prawne sądownego zarządzania opieki naprzemiennej istnieją, od od końca ubiegłego wieku, także w Szwecji, Finlandii i Anglii.

Wprowadzenie opieki naprzemiennej skutkuje zarówno wzrostem efektywności wychowania dziecka jak i wskazuje na potrzebę rozwiązania dalszych problemów. Zdaniem Rolanda Prokscha wprowadzenie zmian w prawie rodzinnym zaskutkowało korzystnymi zmianami podczas rozwiązywania problemów wychowawczych. Przykładowo nastąpił trzykrotny wzrost rozmów pomiędzy rodzicami, dwukrotny wzrost w przekazywaniu pomiędzy nimi krótkich informacji oraz, co jest niezmierne ważne, 2,5 krotny wzrost rozmów rodziców z dzieckiem. Z drugiej strony w niewielkim stopniu wzrosła różnica zdań dotycząca edukacji dzieci. W takiej sytuacji byłoby wskazane skorzystanie z pomocy mediatora lub terapeuty rodzinnego.

Warto również wspomnieć, o pracach amerykańskiego psychologa Roberta Bausermana z Departamentu Zdrowia i Higieny Psychicznej w Baltimore, który w ostatnim dwudziestoleciu ubiegłego wieku przebadał ponad 2500 przypadków dzieci i stwierdził, że wraz ze wzrostem przebywania dzieci pod opieką obojga rodziców wzrasta ich przystosowanie społeczne.

Naprzemienna opieka nad dzieckiem otwiera także drogę do rozwiązywania kolejnych problemów. Należą do nich:

1. Zagadnienia związane z ustaleniem miejsca zamieszkania dziecka (również nie ma przeszkód aby dziecko mieszkające podczas szkolnego tygodnia u jednego z rodziców spotykało się na bieżąco z drugim rodzicem)

2. Specyficzne preferencje dotyczące odżywiania dziecka, opieki i profilaktyki zdrowotnej, spędzania ferii i wakacji, edukacji szkolnej i zajęć pozalekcyjnych oraz wychowania religijnego lub jego braku

3. Działania na rzecz wzrostu rodzicielskiej motywacji i kompetencji w zakresie wychowania, umacniania więzi emocjonalnej z dzieckiem i spędzaniem z nim czasu, zarówno wolnego jak i przeznaczonego na czynności edukacyjno - wychowawcze

4. Działania na rzecz zwiększania szansy osiągania sukcesów stosowanej opieki naprzemiennej, w sytuacji mniejszej wydolności wychowawczej rodziców, która może być związana z ich wiekiem, wykształceniem czy statusem społecznym

5. Wzmacnianie i podnoszenie kompetencji placówek i osób zajmujących się pomocą i rozwiązywaniem problemów w sprawach opiekuńczych i wychowawczych (doradztwo, sądownictwo, pomoc psychologiczna, mediacja, organizacje religijne)

6. Konieczność dalszego prowadzenia badań dotyczących skutków rozstania się rodziców i związanych z tą sytuacją postaw rodzicielskich oraz społecznych i cywilizacyjnych reperkusji rozpadu rodziny, a także na temat sposobów wspomagających rozwój dzieci

7. Udoskonalanie przesłanek orzecznictwa w kierunku sprawowania opieki naprzemiennej, działania na rzecz usuwania przeszkód w tym zakresie oraz dywersyfikacja rozwiązań

W efekcie w/w działania przyniosą korzyści zarówno indywidualne, jak i ogólnospołeczne. Częściową propozycję rozwiązania związanych z tymi zagadnieniami problemów przedstawiam w publikacji - Co się powinno zmienić w prawie rodzinnym w przypadku rozstania rodziców (2007).

http://kpor.pl/index.php?option=com_content&task=blogsection&id=16&Itemid=42

W Polsce określając opiekę naprzemienną nad dzieckiem używa się także określeń opieka wspólna lub opieka równoważna nad dzieckiem.

Ostatnio w naszym kraju wskazuje się także na rozwiązania holenderskie, australijskie i skandynawskie w tym zakresie, a Inicjatywa Społeczna Porozumienie Rawskie powołuje się na prawo włoskie, podkreślając konieczność wprowadzenia przyznawania obojgu rodzicom od 1/3 do połowy czasu sprawowania opieki nad dzieckiem, zniesienia alimentów oraz prawa pierwszeństwa do sprawowania opieki nad dzieckiem przez drugiego rodzica, gdy jeden z nich nie może w danym momencie takiej opieki sprawować.

Bibliografia i materiały medialne:

1. "An Analysis of Options for Changes in the Legal Regulation of Child Custody and Access", Department of Justice Canada http://www.justice.gc.ca/en/ps/pad/reports/2001-FCY-2/option2e.html

2. Australian Goverment Child Support Agency Me , my Kids and my Ex: Forming a workable relationship for the benifit of your children" http://www.csa.gov.au/publications/pdf/1229.pdf

3. Bauserman R. "Child Adjustment in Joint-Custody Versus Sole-Custody Arrangements: A Meta-Analytic Review," Robert Bauserman, Ph.D., AIDS Administration/Department of Health and Mental Hygiene; Journal of Family Psychology, Vol 16, No 1

4. Inicjatywa Społeczna Porozumienie Rawskie ""Przykłady harmonogramów dla zrównoważonego pobytu dzieci z rodzicami"

http://www.porozumienierawskie.pl/W%B3oskie%20Harmonogramy.pdf

5. Kucharska M. Zawrotniak "Jak tworzyć Rodzicielski Plan Wychowawczy" http://www.rodzina.sos.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=52:jak-tworzyc-rodzicielski-plan-wychowawczy&catid=4:publikacje&Itemid=57

7. Kucharska M. Zawrotniak "Wzór rodzicielskiego planu wychowawczego"

http://www.wstroneojca.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=1033&Itemid=1

8. Kuhne A. " Psychological Aspects of Joint custody Benefits ad Disadvantages", Facing the Challanges of Changing World [in] A. Czerederecka, T. Jaśkiewicz - Obydzińska, J. Wójcikiewicz [eds], Institute of Forensic Research Publishers, Kraków

9. Kuhne A. "The Psyhological View of the Best Interest of Child" [in:] Forensic Psychology and Law: Traditional Quetions and New Ideas, A. Czerederecka, T. Jaśkiewicz - Obydzińska, J. Wójcikiewicz [eds], Institute of Forensic Research Publishers, Kraków

10. opiekarownowazna.pl Tłumaczenie włoskich przepisów prawnych z zakresu opieki równoważnej - ustawa nr 54 z 08.02.2006 autorstwa J. Czaplińskiej

11. opiekarownowazna.pl "Rewolucja Kopernikowska Prawa w zakresie opieki nad dziećmi we Włoszech" "http://www.opiekarownowazna.pl/rewolucjakopernikowska.htm

12. "Parenting After Divorce", Department of Justice Canada http://www.justice.gc.ca/en/ps/pad/index.html

13. Proksch R. "Begleitforschung als Umsetzung der Regelungen zur Reform des Kindschaftsrechts", BMJ 2000

14. Sąd Najwyższy w Arizonie, Biuro Administracyjne Sądów, Wydział Obsługi Sądów, Wydział Prawa Rodzinnego"Zalecane harmonogramy opieki dla dziecka i rodzica w przypadku separacji czy rozwodu (polskie tłumaczenie opiekarownowazna.pl)

http://opiekarownowazna.pl/ModelowePlanyWychowawcze.pdf

15. Sokołowski T. "Skutki prawne rozwodu", Wydawnictwo naukowe UAM Poznań

16. Strona internetowa opiekarownowazna.pl

17. Willinbacher B "Consequences of Joint Custody" [in:] Facing the Challanges of Changing World [in] A. Czerederecka, T. Jaśkiewicz - Obydzińska, J. Wójcikiewicz [eds], Institute of Forensic Research Publishers, Kraków

18. "Zlikwidować sądy rodzinne", Rozmowa z Rafałem Dobrowolskim, przewodniczącym Inicjatywy Społecznej Porozumienie Rawskie, w dniu 10.03.2010, sygnały dnia Polskie Radio, program 1; rozmawiali K. Grzesiowski i W. Molak" http://www.polskieradio.pl/jedynka/sygnalydnia/?id=21215

Prawa autorskie zastrzeżone 2007 - 2010 Maciej Wojewódka