TRUDNOŚCI W PRAWNEJ OCHRONIE DZIECKA PRZED PRZEMOCĄ
Maciej Wojewódka
Informacje medialne o zagrożeniach dla zdrowia (np. w wypadku pobicia)[1] [2] i życia dzieci, na skutek niewłaściwych postaw rodziców, w tym o zabójstwach dzieci przez rodziców[3] [4] - to jaskrawe przykłady szczególnie drastycznych zagrożeń dla dziecka.
O zabójstwach swoich dzieci przez ojców w Polsce informowały m. in. Gazeta Lubuska[5], Super Expres[6] i Wprost[7], a o zabójstwach swoich dzieci przez matki - w naszym kraju m. in. Fakt24[8], Gazeta Pomorska[9] i Super Ekspres[10].
Statystyki policyjne wskazują na podejrzenia, że w 2017 roku 13.515 osób małoletnich zostało dotkniętych przemocą w rodzinie[11].
Dotyczą one jedynie przypadków zgłoszonych aktów przemocy, z których część mogła być formą alienacji rodzicielskiej, polegającej w takich przypadkach – m. in. na wysnuwaniu fałszywych oskarżeń o przemoc wobec dziecka - w celu doprowadzenia do oddzielenia od niego jednego lub oboje z rodziców.
Zarówno przemoc fizyczna, jak i psychiczna, w tym alienacja rodzicielska są szkodliwe dla zdrowia dzieci, a w niektórych sytuacjach mogą doprowadzać nawet do ich śmierci.
Szymon Wójcik w publikacji: Przemoc fizyczna wobec dzieci wskazał, że: Co roku notuje się kilkadziesiąt przypadków krzywdzenia dzieci ze skutkiem śmiertelnym, a wśród skutków przemocy fizycznej występują u dzieci: uszkodzenia mózgu i ośrodkowego układu nerwowego, uszkodzenia jamy brzusznej, złamania, wybicia zębów, naruszenia bębenków usznych, nosa i oczu oraz przypalenia i oparzenia, a także urazy psychiczne jak zespół stresu pourazowego, syndrom dziecka maltretowanego, w tym osłabiona sfera emocjonalna dziecka i zaniżona jego samoocena, wycofanie się, stosowanie przemocy przez dziecko wobec innych osób, skrajna nieufność wobec obcych, problemy w nawiązywaniu relacji rówieśniczych i relacji społecznych oraz depresja[12].
Do tak tragicznych zdarzeń może dojść, zanim sąd ograniczy lub zakaże kontaktów z dzieckiem zagrażającemu mu rodzicowi, w tym w sytuacji zmiany postawy tego rodzica wobec dziecka w kierunku niebezpiecznej lub nasilenia się zaburzeń psychicznych, u tego rodzica.
Analogiczne skutki u dzieci mogą być efektem niektórych form alienacji rodzicielskiej czyli zachowań prowadzących do powstawania zaburzeń w relacji pomiędzy dzieckiem, a co najmniej jednym z rodziców, polegających na niszczeniu ich pozytywnej więzi[13].
Powyższe przykłady dowodzą, że regulacje prawne, nie zawsze są w stanie ochronić dziecko przed zagrożeniami dla jego życia i zdrowia, ze strony zagrażającego mu rodzica lub innego opiekuna.
Pomimo, że zapisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stanowią, że jeżeli utrzymywanie kontaktów z dzieckiem poważnie zagraża dobru dziecka lub je narusza - sąd zakaże ich utrzymywania, a jeżeli wymaga tego dobro dziecka sąd opiekuńczy ograniczy utrzymywanie kontaktów rodzica z dzieckiem, okres postępowania w sprawach opiekuńczych jest relatywnie długi, zwłaszcza w odniesieniu do okresu życia dziecka, a występowanie zagrożenia dla życia lub zdrowia dziecka - ze strony jego rodzica nie zawsze jest łatwe do udowodnienia.
Według oficjalnych danych Ministerstwa Sprawiedliwości, w I półroczu 2017 roku czas trwania postępowania sądowego, od dnia pierwszej rejestracji do dnia uprawomocnienia się sprawy (łącznie z okresem trwania mediacji) - w sądach rejonowych, w sprawach opiekuńczych trwał - 4,3 miesiąca. Niektóre postępowania w sprawach opiekuńczych toczyły się nawet ponad 8 lat, w tym 6 – 12 miesięcy toczyło się 11.841 spraw, 1 – 2 lat – 4.988 spraw, 2 - 3 lat – 876 spraw, 3 – 5 lat - 294 sprawy, 5 – 8 lat - 41 spraw, a powyżej 8 lat – 5 spraw. Dotyczyło to postępowań zawisłych tylko w pierwszej instancji[14].
Ponadto nie zawsze jest możliwe wykazanie adekwatnych zagrożeń dla dziecka, w celu uzyskania postanowienia zabezpieczającego (tymczasowego), dotyczącego zakazu lub ograniczenia kontaktów z dzieckiem, aby chronić to dziecko przed szkodliwym zachowaniem wobec niego jednego z rodziców.
Na występowanie trudności podczas rozstrzygania problemu na drodze postępowania sądowego mają wpływ, nie zawsze zadawalające przypominanie i rozpoznawanie istoty problemu przez dzieci i dorosłych, podatność dzieci na sugestię, możliwość występowania błędów podczas diagnostyki, problem z utrzymywaniem adekwatnej atmosfery podczas przeprowadzania badań, posługiwanie się niezgodnymi z rzeczywistością skryptami zdarzeń przez dzieci, problemy z odróżnieniem prawdziwych wspomnień od wyobrażeń przez dzieci, posługiwanie się stereotypami przez dzieci oraz wadliwe procedury, stosowane podczas gromadzenia materiału śledczego[15].
Również przeprowadzane przez psychologów opiniowanie w sprawach rodzinnych jest uważane przez nich - za najtrudniejsze pod względem merytorycznym i etycznym, a rodzice kwestionują obiektywizm, rzetelność i trafność zastosowanych metod diagnostycznych oraz kompetencje zawodowe psychologa, a wątpliwości nagłaśniane są w mediach[16].
Jednocześnie rozważając problematykę sankcji za przemoc wobec dzieci ze strony ich rodziców, należy wskazać, że dr Danya Glaser, z Wydziału Neurobiologii Szpitala Dziecięcego Great Ormond Street w Londynie, zwraca uwagę, że postępowanie karne w sprawach o krzywdzenie i zaniedbywanie emocjonalne nie jest optymalne z punktu widzenia interwencji terapeutycznych[17].
[1] Fakt24, Ojciec pobił dziecko. [Online]. Dostępne w Internecie: http://www.fakt.pl/ojciec-pobil-dziecko [dostęp: 04.05.2018 r.]
[2] Fakt24, Matka pobiła dziecko. [Online]. Dostępne w Internecie: http://www.fakt.pl/matka-pobila-dziecko [dostęp: 04.05.2018 r.]
[3] Fakt24, Ojciec zabił dziecko. [Online]. Dostępne w Internecie: http://www.fakt.pl/ojciec-zabil-dziecko [dostęp: 04.05.2018 r.]
[4] Fakt24, Matka zabiła dziecko. [Online]. Dostępne w Internecie: http://www.fakt.pl/matka-zabila-dziecko [dostęp: 04.05.2018 r.]
[5] T. Hucał. Z. Janicki, Ojciec zabił dziecko, a sam się powiesił. „Gazeta Lubuska” 24.03 2007. [Online]. Dostępne w Internecie:
http://www.gazetalubuska.pl/wiadomosci/art/7691711,ojciec-zabil-dziecko-a-sam-sie-powiesil,id,t.html [dostęp: 04.05.2018 r.]
[6] Lubików. Ojciec POWIESIŁ córkę, a potem popełnił samobójstwo?! Dziecko obchodziło 8. urodziny... „se.pl”. 31.03.2017. [Online]. Dostępne w Internecie:
http://www.se.pl/wiadomosci/polska/ojciec-powiesil-letnia-corke-a-potem-horror-w-lubikowie-woj-mazowieckie_974282.html [dostęp: 04.05.2018 r.]
[7] Tragedia w Pile. Zabił dziecko, bo przegrywał w grze komputerowej?. „Wprost” 23.03.2017. [Online]. Dostępne w Internecie:
https://www.wprost.pl/zycie/10047805/Tragedia-w-Pile-Zabil-dziecko-bo-przegrywal-w-grze-komputerowej.html [dostęp: 04.05.2018 r.]
[8] Dzieci krzyczały, gdy mordowała je matka. Dlaczego nikt im nie pomógł?. „Fakt 24”, 24.01. [Online]. Dostępne w Internecie:
http://www.fakt.pl/wydarzenia/polska/wroclaw/lubin-matka-zabila-dzieci-i-probowala-popelnic-samobojstwo/7857wg0 [dostęp: 04.05.2018 r.]
[9] Matka zmarłej Amelki jest poczytalna. Ona zabiła dziecko?. „Gazeta Pomorska” 27.10.2011. [Online]. Dostępne w Internecie:
[dostęp: 04.05.2018 r.]
[10] Byli cudownym małżeństwem. Dlaczego matka ZABIŁA noworodka i siebie?. „se.pl” 29.11.2017. [Online]. Dostępne w Internecie:
[dostęp: 04.05.2018 r.]
[11] Biuro Prewencji KGP Wydział Prewencji, Informacja dotycząca realizacji przez Policję procedury „Niebieskiej karty w 2017 r.” 2017. [Online]. Dostępne w Internecie: http://statystyka.policja.pl/download/1/269069/SprawozdanieNK2017r.pdf [dostęp: 04.05.2018 r.]
[12] S. Wójcik. Przemoc fizyczna wobec dzieci. „Dziecko krzywdzone” 2012 nr 2(39). s. 23 – 24 [Online]. Dostępne w Internecie: http://fdds.pl/wp-content/uploads/2016/05/Wojcik_S_2012_Przemoc_fizyczna_wobec_dzieci.pdf [dostęp: 04.05.2018]
[13] Por. M. Wojewódka, Dziecko, rodzic i rozwód oraz alienacja rodzicielska. Wydanie II poprawione. Kraków 2015, s. 13 - 16
[14] Ministerstwo Sprawiedliwości, Podstawowa informacja o działalności sądów powszechnych – I półrocze 2017 roku na tle poprzednich okresów statystycznych. „Informator Statystyczny Wymiaru Sprawiedliwości”. s. 24. [Online]. Dostępne w Internecie: https://isws.ms.gov.pl/pl/baza-statystyczna/publikacje/download,2779,0.html [dostęp: 04.05.2018]
[15] A. Memon. A. Vrij. R. Bull, Prawo i psychologia: Wiarygodność zeznań podczas procesu dowodowego, przeł. J. Radzicki, Gdańsk 2010. s. 233 - 242
[16] M. Toepliz-Winiewska, Opieka nad dziećmi – standardy opiniowania psychologicznego w sprawach rozwodowych. „Psychologia wychowawcza” 2014 nr 5, s. 180. [Online]. Dostępne w Internecie: https://e-psychologiawychowawcza.pl/api/files/view/67864.pdf [dostęp: 04.05.2018]
[17] D. Glaser, Jak sobie radzić z problemem krzywdzenia i zaniedbywania emocjonalnego – dalszy rozwój ram konceptualnych (FRAMEA), przeł. A. Czajkowska-Błaziak. „Dziecko krzywdzone” 2011. vol. 10. nr 4 (37). s. 26. [Online]. Dostępne w Internecie: http://fdds.pl/wp-content/uploads/2016/05/Glaser_D_2011_Jak_sobie_radzic_z_problemem.pdf [dostęp: 04.05.2018]