KORUPCJA W SĄDOWNICTWIE, A PRAWO RODZINNE

Maciej Wojewódka

Transparency International Polska przedstawiła omówienie Globalnego Raportu Korupcji 2007. Tym razem Transparency International zajęła się problemem korupcji w sądownictwie. Global Corruption Barometer 2007 objął badaniami dotyczącymi przejrzystości i niezawisłości sądownictwa 62 kraje, w tym Polskę.

Czytając omówienie raportu dowiadujemy się o tym, że jego autorzy w swoich wnioskach twierdzą, że na skutek korupcji w wymiarze sprawiedliwości dochodzi prawie do nieodwracalnych zmian, których efektem są m. in. podziały w społeczeństwie, lekceważenie praw człowieka oraz zahamowanie wzrostu gospodarczego.

Wśród przyczyn wymienia się społeczne przyzwolenie na występowanie korupcji czy też zbyt niskie wynagrodzenia sędziów. Global Corruption Barometer 2007 wskazuje również na korupcję wśród prokuratorów, adwokatów, urzędników sądowych i wśród policji. GCB 2007 twierdzi także że "istotną rolę w tej kwestii odgrywają również media, społeczeństwo obywatelskie, organizacje pozarządowe".

W raporcie znajdują się także propozycje dotyczące kariery ścieżek zawodowych sędziów oraz ich szkolenia.

W części poświęconej Polsce raport wskazuje na szerokie przekonanie obywateli naszego kraju o powszechności korupcji opierającej się na wykorzystywaniu posiadanej władzy publicznej, oraz znajomości rodzinnych, towarzyskich, zawodowych i biznesowych

Jako najbardziej korupcjogenne obszary w polskim wymiarze sprawiedliwości wymienione zostały:

- działalność biegłych sądowych

- pomoc prawna dla uczestników postępowania sądowego (działalność adwokatów i radców prawnych)

- działalność pracowników obsługi sądowej

- działalność sądownictwa dyscyplinarnego zawodów prawniczych

- sporządzanie protokołów z czynności procesowych

Wśród mechanizmów korupcjogennych obejmujących działalność biegłych sądowych zostały wskazane:

- brak realnych możliwości weryfikacji fachowości biegłych

- nienależyte sprawowanie nadzoru nad działalnością biegłych

- brak realnej odpowiedzialności biegłego za postawienie nieprawdziwej opinii

- uzależnienie od decyzji sędziego czy prokuratora możliwości zasięgnięcia opinii biegłego, co jest pogwałceniem równości stron postępowania sądowego

- źle podejmowana solidarność zawodowa biegłych sądowych

Wśród mechanizmów korupcjogennych obejmujących organizację i działanie korporacji prawniczych, świadczących pomoc prawną:

- sprzeniewierzanie się interesom klientów w celu osiągnięcia korzyści finansowych

- pełnienie przez adwokatów i radców prawnych, w ramach "Polski powiatowej" pośrednictwa pomiędzy różnymi ogniwami lokalnego układu korupcyjnego - sędziami, ławnikami i prokuraturą

Raport zajmuje się także czynnikami sprzyjającymi korupcji w tej sferze i mechanizmami korupcjogennymi, związanymi z procedurami postępowania sądowego, działaniami pracowników obsługi sądowej oraz czynnikami związanymi z wadliwie funkcjonującym sądownictwem dyscyplinarnym, w zakresie zawodów prawniczych.

Jednak pomimo wskazanych przez Global Corruption Baromete 2007 zaleceń dotyczących działań na rzecz zmiany sytuacji nie znalazły się w nim zalecenia dotyczące wszystkich istotnych działań, które należy podjąć, aby wyeliminować występowanie systemów korupcjogennych w funkcjonowaniu prawa rodzinnego. Problem ten rozważam szerzej w niewielkiej publikacji zatytułowanej "Co powinno się zmienić w prawie rodzinnym w przypadku rozstania rodziców".

Podjęcie zmian w prawie rodzinnym, z punktu widzenia wyeliminowania mechanizmów korupcjogennych, jest na tyle ważne, że na dzień dzisiejszy badania praktycznie decydujące o przyszłości dziecka po rozstaniu rodziców, (poza nielicznymi wyjątkami) przeprowadzane są przez rodzinne ośrodki diagnostyczne - konsultacyjne. Standardy opiniowania w rodzinnych ośrodkach diagnostyczno - konsultacyjnych, dotyczące procedur badań oraz diagnozowania zostawiają zbyt dużo dowolności, a sama stosowana tam metodyka jest często niejasna dla osób nie będących specjalistami w tej dziedzinie, co oczywiście sprzyja powstawaniu i funkcjonowaniu mechanizmów korupcjogennych i parakorupcjogennych.

Ponadto w tych standardach brakuje metodologii diagnostycznych dotyczących alienacji rodzicielskiej i jej negatywnych efektów, a działalność RODK-ów jest szeroko krytykowana.

Problematykę funkcjonowania rodzinnych ośrodków diagnostyczno - konsultacyjnych, w tym świetle oraz w kontekście innych nieprawidłowości, poruszałem kilkakrotnie, od 2007 roku, w korespondencji z Ministerstwem Sprawiedliwości, w moich publikacjach oraz na prowadzonych przeze mnie internetowych forach dyskusyjnych.

Według oficjalnych informacji Departamentu Sądów Powszechnych Ministerstwa Sprawiedliwości, od sierpnia 2009 roku, trwały prace nad modyfikacją standardów opiniowania w rodzinnych ośrodkach diagnostyczno - konsultacyjnych, które zakończyły się w marcu 2011 roku zatwierdzeniem nowych standardów opiniowania w tych ośrodkach. Jednak pomimo pewnych zmian w stosunku do standardów z 2005 roku, dotyczących wyboru stosowanych narzędzi metodologicznych oraz zapisania w nich ogólnego zobowiązania do zachowania obiektywizmu, bezstronności, rzetelności diagnostycznej i ochrony małoletnich, moim zdaniem, te korekty nie wniosły w praktyce istotnych zmian w obszarze poruszanych przeze mnie problemów. Należy dodać, że te standardy nie są aktem normatywnym, a rodzajem zaleceń wydanych w trybie nadzoru zwierzchniego sprawowanego przez Ministra Sprawiedliwości.

W 2009 roku, na zlecenie Fundacji im. Stefana Batorego, w ramach tzw. działań strażniczych została również przeprowadzona, po raz pierwszy od powstania RODK-ów, społeczna kontrola jakości wydawanych przez nich opinii, a także kwalifikacji zatrudnionych tam osób oraz warunków w jakich przeprowadzane są badania. W zespole przeprowadzającym kontrolę efektów prac rodzinnych ośrodków konsultacyjno - diagnostycznych znaleźli się prawnicy i psycholodzy. Jej koordynator Prezes Zarządu Centrum Praw Ojca i Dziecka wskazał, że podczas tej kontroli stwierdzono m. in. fabrykowanie opinii, istotne błędy merytoryczne oraz brak odniesienia do materiału procesowego. Fundacja im. Stefana Batorego to organizacja pozarządowa działająca na rzecz rozwoju demokracji i społeczeństwa obywatelskiego.

Odnosząc się do tego raportu, który nosi nazwę "Monitoring pracy wybranych rodzinnych ośrodków diagnostyczno-konsultacyjnych", w artykule "Rodzinne Ośrodki Konsultacyjno-Diagnostyczne na cenzurowanym" - w nr 24 z 2013 roku Kwartalnika Sędziów Rodzinnych "Rodzina i Prawo", dr Alicja Czerederecka z Instytutu Ekspertyz Sądowych im. prof. dr Jana Sehna w Krakowie pomimo wskazania przez nią, że "zdarzają się także błędy, brak obiektywizmu, niekompetencja i naruszanie zasad kodeksu etyczno-zawodowego przez biegłych", stwierdziła, że "raport ten pomimo pozorów podstaw obiektywizmu budzi podstawowe zastrzeżenia metodologiczne". Skrytykowała w tym artykule także sposób dokonania charakterystyki opinii przez Barbarę Gujską, jednocześnie wskazując, że nie jest ona ani psychologiem, ani biegłą sądową.

Zgodnie z otrzymaną przeze mnie informacją z Ministerstwa Sprawiedliwości, według stanu na 12 września 2014 roku, po przeprowadzeniu przez to ministerstwo "kontroli i wizytacji w 19 rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych w zakresie wypełniania obowiązków określonych" w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 sierpnia 2001 roku w sprawie organizacji i zakresu działania rodzinnych ośrodków diagnostyczno-konsultacyjnych oraz przestrzegania Standardów Opiniowania - w części kontrolowanych placówek stwierdzono nieprawidłowości w prowadzeniu dokumentacji" "oraz w prowadzeniu wywiadów przez zespół badający.

W pierwszej połowie 2015 roku kontrolę zgodności działania z prawem i rzetelności funkcjonowania rodzinnych ośrodków diagnostyczno-konsultacyjnych oraz prawidłowości sprawowania nad nimi nadzoru przeprowadza Najwyższa Izba Kontroli.

W RODK-ach, a także poza rodzinnymi ośrodkami diagnostyczno-konsultacyjnymi dopuszczalna jest zbyt duża dowolność dobierania metod diagnostycznych do celów sądowych, poziom znajomości problematyki alienacji rodzicielskiej i jej negatywnych efektów zbyt mały, a wyciągane wnioski okazują się nieadekwatne do ewentualnie stwierdzonego problemu (ta sytuacja dotyczy nie tylko tych ośrodków).

Ponadto w funkcjonowaniu tych ośrodków występuje rozmycie odpowiedzialności personalnej za prowadzone w nich badania (dotychczas badania są prowadzone przez min. 2 osoby i nie wiadomo kto co napisał w opinii podpisanej przez min. 3 osoby). Rozmyty jest również system sprawowania kontroli i nadzoru nad tymi jednostkami pomiędzy Ministerstwo Sprawiedliwości oraz prezesów sądów okręgowych i wojewodów względem ich obszarów działania.

Natomiast działania prowadzone w kierunku ograniczania tego problemu tylko do problematyki stosowania podczas tych badań testów projekcyjnych - to działania podtrzymujące nieprawidłowości w prowadzeniu badań sądowych dotyczących w obszarze opieki nad dzieckiem.

Zgodnie z art. 25 ust. 1 Ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 roku o opiniodawczych zespołach sądowych specjalistów rodzinne ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stają się opiniodawczymi zespołami sądowych specjalistów. Ustawa ta wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2016 roku.

W mojej ocenie na nieprawidłowości w funkcjonowaniu prawa rodzinnego mają również wpływ m. in. wyłączanie jawności postępowań sądowych w sprawach rodzinnych oraz praktyczny brak efektywnych mechanizmów kontrolnych w sytuacji ułomnego funkcjonowania systemu dwuinstancyjności postępowań sądowych, co prowadzi do zaburzenia równowagi, w trójstopniowym podziale władzy oraz w efekcie wpływa na erozję struktur państwa.

Literatura:

1. Czerederecka A. "Rodzinne Ośrodki Konsultacyjno-Diagnostyczne na cenzurowanym" Kwartalnik Sędziów Rodzinnych "Rodzina i Prawo" nr 24 z 2013 roku (str. 20 - 21)

2. Dzierżęga I. "Ojcowie stają do boju", Charaktery nr 2 z 2010 roku

3. . Omówienie Globalnego Raportu Korupcji 2007, Transparency International Polska http://www.transparency.pl/www/index.php?a=36&text=228

4. Raport z działań strażniczych "Monitoring pracy wybranych Ośrodków Diagnostyczno - Konsultacyjnych", Centrum Praw Ojca i Dziecka, Warszawa 2009

5.. "Report on the Transparency International Global Corruption Barometer 2007", Transparency International the global coalition against corruption, Berlin 2007 http://www.transparency.org/news_room/in_focus/2007/gcb_2007

6. "Standardy opiniowania w Rodzinnych Ośrodka Konsultacyjno - Diagnostycznych", Ministerstwo Sprawiedliwości, Warszawa, wrzesień 2005

7. "Standardy opiniowania w Rodzinnych Ośrodkach Konsultacyjno - Diagnostycznych", Ministerstwo Sprawiedliwości, Warszawa, marzec 2011

Prawa autorskie zastrzeżone 2008 - 2015 Maciej Wojewódka