Komisja Etymologiczna przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów

Aktualności

Etymologické symposion Brno 8.–10. 09. 2026 2026

(Etymological Symposium Brno 8.–10. 09. 2026)

Wydział Etymologiczny Instytutu Języka Czeskiego Akademii Nauk Republiki Czeskiej, ma zaszczyt poinformować o organizacji międzynarodowej konferencji naukowej pod tytułem:

Etymologické Sympozjum Brno 2026: Etymologia Słowiańska w Kontekście Indoeuropejskim

Konferencja ma charakter jubileuszowy i jest dedykowana upamiętnieniu 100. rocznicy urodzin wybitnego badacza, profesora Adolfa Erharta (1926–2003).

Termin i Miejsce: Brno, 8–10 września 2026 r.

Szczegółowe informacje na temat sympozjum znajdują się poniżej

Etymologické symposion Brno 2026 czes.

Etymological Symposium Brno 2026 eng.

Словарь говоров Русского Севера tom VIII

W ramach kontynuacji serii Słownik dialektów Północy Rosyjskiej (Словарь говоров Русского Севера) ukazał się tom ósmy, oznaczony literą 'Н'. Poniżej przedstawiono jego zapis bibliograficzny:

Словарь говоров Русского Севера. — Т. 8 : Н. — Екатеринбург : Изд-во Урал. ун-та, 2025. — 324 с.

Najnowszy wolumen słownika udostępniono pod adresem: https://disk.yandex.ru/i/kGq3Pj35FeKUMg

Komplet dotychczas opublikowanych tomów można pobrać pod linkiem: https://disk.yandex.ru/d/jKoSdfUQahHU6Q

Sprawozdanie z działalności Komisji Etymologicznej przy MKS - 30.06.2025

СПРАВАЗДАЧА

За перыяд дзейнасці Этымалагічнай камісіі (далей – ЭК) пры МКС пасля 16 (Бялградскага) з’езда славістаў з 01.9.2018 да 30.06.2025 гг. праведзена наступная работа:

Пасяджэнні камісіі.

1. Пад час правядзення IV Міжнароднай навуковай канферэнцыі «Этналінгвістыка. Анамастыка. Этымалогія» (Екацерынбург, Расія) 11.09.2019 г. адбылося пасяджэнне Этымалагічнай камісіі з абмеркаваннем бягучых планавых пытанняў. На пасяджэнні па прапанове старшыні ЭК у склад камісіі была ўключэнна акадэмік С. M. Талстая (Расія).

Сябра камісіі С. А. Мызнікаў прэзентаваў (і ў якасці падарунка перадаў арганізатарам канферэнцыі ў асобе А. Л. Беразовіч) падрыхтаваны ім новы рускі этымалагічны слоўнік буйнога памеру (133 друкаваных аркушы; каля 20 тыс. лексічных адзінак; выходныя даныя гл. ніжэй у пераліку публікацый).

1.1. У сувязі з пандэміяй каранавіруса (з сакавіку 2020 г.), вядомымі падзеямі ў Беларусі (з жніўня 2020 г.), ва Ўкраіне (з лютага 2022 г.), а таксама вымушаным ад’ездам з Беларусі пасля звальнення з акадэмічнай установы старшыні ЭК (з кастрычніка 2022 г.) камунікацыя сяброў камісіі адбывалася праз імэйл-ліставанне.

1.1.1. У 2021 г. былі падрыхтаваны заяўка і матэрыялы для тэматычнага блока “Славянская этимологическая лексикография 21 века: традиции и инновации” на 17 Міжнародным з’ездзе славістаў (Парыж, Францыя, 2023 г., пазней перанесенага на 2025 год; падрабязна гл. ніжэй у адпаведным раздзеле).

1.1.2. У 2022 г. арганізавана абмеркаванне членамі камісіі звароту Нацыянальнага камітэта славістаў Францыі па пытаннях правядзення чарговага 17 з’езда славістаў у Парыжы ў 2023 г. і падрыхтаваны пратакол гэтага абмеркавання, перададзены ў Аргкамітэтэ з’езда.

1.1.3. У 2023 г. арганізавана абмеркаванне членамі камісіі гэтай справаздачы аб дзейнасці ЭК.

1.1.4. На працягу 2024-2025 гг. да членаў камісіі даводзілася бягучая інфармацыя па пытаннях, звязаных з правядзеннем 17 з’езда славістаў, а ў рамках яго праграмы – пасяджэнняў ЭК і тэматычнага блока.

1.1.5. __ чэрвеня 2025 г. адбылося заключнае перад з’ездам справаздачнае пасяджэнне ЭК, на якім была абмеркавана і ўхвалена справаздача камісіі аб яе дзейнасці за перыяд между 16 і 17 з’ездамі ў 2018-2025 гг., а таксама вырашаны пытанні аб новым кіраўніцтве, чарговай акрэдытацыі ЭК, пашырэнні камісіі і планах яе будучай дзейнасці.

Правядзенне навуковых мерапрыемстваў: канферэнцый і Круглых сталоў.

1. 25.06.2019 г. намаганнямі супрацоўнікаў Этымалагічнага сектара Інстытута чэшскай мовы Акадэміі навук Чэшскай Рэспублікі, сяброў ЭК Х. Карлікавай і І. Янышкавай у Брно было арганізавана ўрачыстае пасяджэнне і Круглы стол, прысвечаны памяці з нагоды 90-годдзя з дня нараджэння выдатнага чэшскага этымолага і арганізатара навукі Эвы Гаўлавай. Сярод іншых супрацоўнікаў Інстытута чэшскай мовы ва ўрачыстасці прынялі ўдзел таксама дырэктар Інстытута чэшскай мовы ў Празе, доктар М. Прошак, прадстаўнікі замежных навуковых цэнтраў, у тым ліку старшыня ЭК М. П. Антропаў (НАН Беларусі) і дырэктар Інстытута ўкраінскай мовы П. Я. Грыцэнка (НАН Украіны). Мерапрыемства прайшло пад патранатам Чэшскага таварыства славістыкі, балканістыкі і візанталогіі, а таксама ЭК пры МКС.

З дакладамі на Круглым стале выступілі сябры ЭК Л. Кралік, І. Янышкава і Х. Карлікава.

2. 9-13.09.2019 г. у Екацерынбургу (Расія) адбылася традыцыйная IV Міжнародная навуковая канферэнцыя «Этналінгвістыка. Анамастыка. Этымалогія», якая праводзілася Ўральскім федэральным ўніверсітэтам пры ўдзеле ЭК пры МКС.

2.1. На канферэнцыі на 2-х пленарных пасяджэннях выступілі сябры ЭК М. П. Антропаў, Л. Кралік, Л. В. Куркіна і А. Лома.

2.2. Таксама былі арганізаваныя адмысловыя секцыі: а) “Анамастыка і этымалогія”, б) “Славянская і руская этымалогія” і в) “Слова і імя sub specie этымалогіі”, – пад час работы якіх заслуханы і абмеркаваны каля 20 дакладаў па ўласна этымалогіі і звязанай з ёй праблематыкай. З 7 дакладамі на секцыях выступілі сябры ЭК Б. Астроўскі, М. Белеціч, І. С. Кошкін, С. А. Мызнікаў, П. Саботка, М. Якубовіч, І. Янышкава.

3. 7-11.09.2022 г. у Екацерынбургу (Расія) адбылася традыцыйная V Міжнародная навуковая канферэнцыя «Этналінгвістыка. Анамастыка. Этымалогія», якая праводзілася Ўральскім федэральным ўніверсітэтам пры ўдзеле ЭК пры МКС.

3.1. На канферэнцыі на 2-х пленарных пасяджэннях выступілі сябры ЭК А. Е. Анікін, Ж. Ж. Варбат, А. С. Мызнікаў і С. М. Талстая.

3.2. Таксама былі арганізаваныя адмысловыя секцыі: а) “Анамастыка і этымалогія”, б) “Руская і славянская этымалогія” і в) “Этымалогія і этнічная гісторыя”, – пад час работы якіх заслуханы і абмеркаваны каля 30 дакладаў па ўласна этымалогіі і звязанай з ёй праблематыкай. З 2 дакладамі на секцыях выступілі сябры ЭК М. П. Антропаў і І. С. Кошкін.

4. 18.05.2023 г. у Этымалагічным сектары Інстытута чэшскай мовы АН Чэшскай Рэспублікі (г. Брно) пры ўдзеле ЭК пры МКС праведзены Круглы стол “Этымалагічны слоўнік стараславянскай мовы вачыма аўтараў і карыстальнікаў (з нагоды заканчэння Etymologickeho slovniku jazyka staroslověnskeho і 70-годдзя заснавання Этымалагічнага сектара)”, на якім удзельнікі заслухалі 11 дакладаў, у ліку якіх 2 даклады сяброў ЭК І. Янышкавай і Х. Карлікавай.

5. 01.11.2024 г. у Інстытуце рускай мовы імя В. У. Вінаградава РАН (Масква, Расія) у анлайн-фармаце быў праведзены Круглы стол “50 год праславянскай этымалагічнай лексікаграфіі новага часу”, прысвечаны юбілеям пачатку публікацый «Этимологического словаря славянских языков» (Масква, Расія) і «Słownika prasłowiańskiego» (Кракаў, Польшча). Мерапрыемства было падрыхтавана Этымалагічнай камісіяй і Інстытутам рускай мовы РАН пры ўдзеле Камісіі па лексікалогіі і лексікаграфіі пры АГФН РАН.

На пасяджэнні было прачытана 15 дакладаў, з якіх 7 падрыхтаваны сябрамі ЭК:

1) Антропов, Николай П. (Минск, Беларусь). Вступительное слово.

2) Варбот, Жанна Ж. (Москва, Россия). ЭССЯ: проект, проблемы, состояние и перспективы.

3) Jakubowicz, Mariola. 50 lat Słownika prasłowiańskiego.

4) Толстая, Светлана М. (Москва, Россия). Праславянское словообразование в зеркале этимологических словарей.

5) Pronk, Tijmen. (Загреб, Хорватия / Лейден, Нидерланды). Etimološki rječnici i njihov značaj za ЭССЯ i SP: od hrvatskoga do indoeuropskoga.

6) Мызников, Сергей А. (Москва, С.-Петербург, Россия). Русские диалектные материалы в ЭССЯ.

7) Аникин, Александр Е. (Новосибирск, Россия). Из русской лексики.

8) Саенко, Михаил Н. (Москва, Россия). Проблема реконструкции морфологических дублетов в этимологических словарях.

9) Цветановски, Гоце (Скопье, Северная Македония). Македонската етимолошка наука и предизвиците на новото време (концепција за создавање два типа етимолошки речници на македонскиот јазик ‒ тезаурусен и научнопопуларен).

10) Горбушина, Ирина А. (Москва, Россия). Из опыта ЭССЯ: разделение омонимов и псевдоомонимов в соответствии с их этимологией.

11) Сергеева, Ольга М. (Москва, Россия). О некоторых новых этимологических решениях в ЭССЯ 43.

12) Березович, Елена Л. (Екатеринбург, Россия). Этимологические заметки на полях экспедиционного блокнота (Верхнее Поволжье).

13) Напольских, Владимир В., Сурикова, Олеся Д. (Екатеринбург, Россия). Этимология русского этнонима мордва и его дорусские истоки.

14) Шалаева, Татьяна В. (Москва, Россия). О происхождении русской диалектной лексемы лекозоб ‘рыба пескарь, Gobio gobio’.

15) Якушкина, Екатерина И., Саенко Михаил Н. (Москава, Россия). Идеографический словарь славянских языков: задачи и принципы составления.

Удзел сяброў ЭК у адмысловых навуковых імпрэзах, прысвечаных этымалогіі.

1. 22.01.2024 г. у Цэнтры славяна-еўразійскіх даследаванняў (Універсітэт Хакайда; Сапара, Японія) адбылося пасяджэнне сталага лінгвістычнага семінара (кіраўнік – праф. Матокі Намаці), на якім з дакладам «Восточнославянские рефлексы *telt в свете этимологических решений для континуантов *selg-» выступіў Мікалай П. Антропаў.

2. 20.06.2024 г. у Інстытуце славяназнаўства РАН (Масква, Расія) было праведзена чарговае пасяджэнне сталага навуковага семінара “Сучасныя тэндэнцыі ў славянскім мовазанўстве” (кіраўніца – д.ф.н. Ірына А. Седакова), на якім з дакаладамі выступілі:

1) Дэйкава, Хрысціна (Інстытут балгарскай мовы імя Любаміра Андрэйчына БАН; Сафія, Балгарыя) з дакладам «Български етимологичен речник: состояние и проблемы»;

2) Беляціч, Марта (Інстытут сербскай мовы САНМ; Бялград, Сербія) з дакладам «Современное состояние этимологических исследований в Сербии».

3. 28.05.2025 г. у в. Углейёў (Úhlejov; Усходняя Чэхія) прайшлі ўрачыстыя мерапрыемствы ў гонар В. Махэка з нагоды 60-годдзя яго сыходу з жыцця: выстава і вернісаж, арганізаваныя Этымалагічным аддзяленнем Інстытута чэшскай мовы АН Чэшскай рэспублікі (у тым ліку сябрамі ЭК Іланай Янышкавай і Хеленай Карлікавай).

Удзел у 17 з’ездзе славістаў (Парыж, 25-30 жніўня 2025 г.). Тэматычны блок па этымалагичнай лексикаграфии.

1.1. На пленарным пасяджэнні 25.08 адным з чатырох выступоўцаў пазначаны сябра ЭК акадэмік А. Лома.

1.2. Згодна з пададзенымі заяўкамі ў Праграму з’езда ўключана адмысловая здвоеная секцыя: 26.08: Session 1.1.1.2. Le protoslave et ses dialectes & 1.1.3. Etymologie, у якой заяўлены наступныя даклады сяброў ЭК:

1) Loma Aleksandar (Serbie). D’un mot simple à un composé et à l’envers.

2) Janyšková Ilona (République tchèque). Etymology as an arbiter of the reflection of paganism in the Old Church Slavonic lexicon: doctors and healers.

3) Sobotka Piotr (Pologne). Происхождение славянских экспонентов «истины» с функциональной точки зрения: заметки по этимологии и методу.

1.3. На іншых секцыях, і таксама 26 жніўня, будуць агучаны яшчэ
3 даклады сяброў ЭК:

1) Waniakowa Jadwiga, Dębowiak Przemysław (Pologne). Leksykalne zapożyczenia romańskie w gwarach słowiańskich na podstawie Ogólnosłowiańskiego atlasu językowego (OLA) [Session 1.1.2.1. Influence des langues non slaves et de diverses familles].

2) Мызников Сергей (Россия). Лексика западнорусского пограничья в севернорусском контексте на восточнославянском фоне [Sessions 1.3.1. Geographie linguistique et etudes areales sur les langues slaves & 1.3.4. Lexicographie et lexicologie dialectale].

3) Mladenova Olga (Canada). Translation in the Balkans: The sixteenth‐century state of the art [Session 2.2.1. Les cultures écrites slaves à différents stades de leur développement].

2. У першай палове 2021 г. сябрамі ЭК было арганізавана абмеркаванне агульнай назвы, зместу, назваў і анатацый дакладаў для планаванага тэматычнага блоку па славянскай этымалогіі на чарговым 17 з’ездзе славістаў у Парыжы. На пасяджэнні Прэзідыума МКС у верасні 2021 г. (Браціслава, Славакія) тэматычны блок ухвалены і ўключаны ў праграму з’езда, а заяўка выкладзена на сайтах Аргкамітэта 17 з’езда (https://mks-paris.sciencesconf.org) і ЭК пры МКС.

2.1. На тэматычны блок “Славянская этимологическая лексикография 21 века: традиции и инновации” заяўлена 6 дакладаў, якія будуць прадстаўлены на пасяджэнні 30.08 7 адмыслоўцамі (з іх шэсць – сябры ЭК) з 5 краін: Беларусі, Балгарыі, Сербіі, Славакіі і Польшчы.

1) Антропов, Н. П. (Мінск, Беларусь). Славянская этимологическая лексикография в свете новых идей и методологических подходов.

2) Sobotka, Piotr (Кракаў, Польшча). «Słownik prasłowiański» – przejście od wersji drukowanej do wersji cyfrowej.

3) Дейкова, Христина (Сафія, Балгарыя). «Българският етимологичен речник» – специфика, проблеми, перспективи.

4) Králik, Ľubor (Браціслава, Славакія). К вопросу о взаимосвязи этимологии и лексикографии: этимология и «Словарь словацких диалектов».

5) Петровић, Снежана, Вучковић, Марија (Бялград, Сербія). Лексикографска обрада калкова у «Приручном етимолошком речнику српског језика» (у поређењу са словеначким и бугарским етимолошким речницима).

6) Waniakowa, Jadwiga (Кракаў, Польшча). O związkach etymologii z etnolingwistyką na przykładzie gwarowych nazw roślin.

Падрыхтаваныя тэзісы дакладаў і ў вызначаны тэрмін 02.05.2025 г. перададзены ў Аргкамітэт з’езда для публікацыі на яго сайце. Яны таксама выкладзены на сайце ЭК.

3. Такім чынам, нягледзячы на не цалкам спрыяльныя ўмовы правядзення 17 з’езда славістаў у Парыжы, якія звязаныя перш за ўсё з няўдзелам у ім Нацыянальных камітэтаў славістаў Расіі, Украіны і Беларусі, а таксама з праблемамі фінансавання пэўнай часткі ўдзельнікаў, Этымалагічная камісія пры МКС і яе сябры здолелі знайсці магчымасці для дастаткова паўнавартнаснага ўдзелу ў яго працы з запланаванымі традыцыйным пасяджэннем камісіі 28 жніўня і правядзеннем тэматычнага блока па этымалогіі 30 жніўня.

Усяго заяўлена 13 выступленняў 9 сяброў ЭК з дакладамі на пленарным пасяджэнні, 4 секцыях і адмысловым тэматычным блоку.

Найбольш важныя публікацыі, звязаныя з дзейнасцю сяброў ЭК.

Слоўнікі

1-6. Аникин, А. Е.Русский этимологический словарь. Вып. 13 (два – дигло́). Москва: Ин-т рус. яз. им. В. В. Виноградова РАН; Ин-т филологии Сибирского отд. РАН, 2019; Вып. 14 (дигнитарь – дрощи). Москва, 2020; Вып. 15 (друг I – еренга). Москва, 2021; Вып. 16 (ерепе́ниться – житьё). Москва, 2022; Вып. 17 (жихарь I – засьюндывать). Москва, 2023; Вып. 18 (затвóр I – зять). Москва, 2024.

7. Мызников, С. А. Русский диалектный этимологический словарь. Лексика контактных регионов. Москва; Санкт-Петербург: Нестор-История, 2019.

8-9. Этимологический словарь славянских языков. Праславянский лексический фонд / Под ред. Ж. Ж. Варбот. Вып. 41: *раlа – *pažьnъ(jь). Москва: Наука, 2018; Вып. 42: *peča - *perzъ. Москва: Наука, 2021.

10. Etimološki rječnik hrvatskoga jezika. 2. svezak: O-Ž / Urednik: Ranko Matasović. Zagreb: Institut za hrvatski jezik i jezikoslovlje, 2021.

11-13. Etymologický slovník jazyka staroslověnského / Hl. red. Ilona Janyšková. 19: zakonъ – žьzlъ. Bibliografický aparát. Brno: Tribun EU 2018; 20. Rejstříky slovanských jazyků. Brno: Tribun EU 2021; 21. Rejstříky neslovanských jazyků. Brno: Tribun EU 2022.

14. Smoczyński, W. Lithuanian Etymological Dictionary / Eds Axel Holvoet [et al.]. Berlin: Peter Lang GmbH, 2018 [электроннае выданне].

15. Етимолошки речник српског језика. Св. 4: БЛ-БЉ / Уредник Александар Лома. Београд: Институт за српски језик САНУ, 2023.

16. Приручни етимолошки речник српског језика. Књ. 1 (А-Ј) / Уредник тома Александар Лома. Београд: Институт за српски језик САНУ, 2023.

17-19. Słownik prasłowiański. T. X (Ka–Ko) / Red. tomu Mariola Jakubowicz. Warszawa, 2024; T. XI (Kǫ–Ky) / Red. tomu Mariola Jakubowicz. Warszawa, 2023; Zintegrowany wykaz skrótów do tomów I–VIII, X, XI / Opracowanie: Mariola Jakubowicz, Szymon Pogwizd. Warszawa, 2023.

20. Цветановски, Гоце. Македонски етимолошки речник : А–Б [пробныя артыкулы] // Etymologica Macedonica : Македонско списание за етимологија / Глав. и одгов. уредник Гоце Цветановски. Година I-II. Скопје, 2023-2024.

21. Etymologický slovník jazyka staročeského. Archeologie slov : C Č / Hl. red. Bohumil Vykypěl. Praha: NLN, 2024.

Перыядычныя выданні; зборнікі навуковых прац

22-23. Труды Института русского языка им. В. В. Виноградова. 18: Этимология / Гл. ред. А. М. Молдован. Москва, 2018; № 4 [Этимология]: К 90-летию акад. О. Н. Трубачева. Москва, 2021.

24. Old Church Slavonic Heritage in Slavonic and Other Languages / Eds Ilona Janyšková, Helena Karlíková & Vít Boček. Praha: NLN, 2021. [Studia etymologica Brunensia 25].

25-26. Etymologica Macedonica : Македонско списание за етимологија / Глав. и одгов. уредник Гоце Цветановски. Година I. Скопје, 2023; Година II. Скопје, 2024[1].

Манаграфіі; аўтарскія зборнікі

27. Boček, V., Karlíková, H., Janyšková, I., Vykypěl, B. Staroslověnské dědictvi ve staré češtině (S příspěvky D. Kalhouse a M. Vepřka). Praha: NLN, 2021. [Studia etymologica Brunensia 26].

28. Варбот, Ж. Ж. Память славян в словах. Этимологические этюды. Москва: Ин-т русского языка им. В. В. Виноградова РАН, 2023.

29. Vykypěl, B., Vykypělová, T., Karlíková, H., Janyšková, I., Boček, V. Církevněslovanské dědictví ve staré, střední a nové češtině (S příspěvkem E. M. Hrdinové). Praha: NLN, 2022 [Studia etymologica Brunensia 28].

30. Králik, L. Etymológia a nárečová lexikografia (na materiáli Slovníka slovenských nárečí). Bratislava: VEDA, 2020.

31. Králik, L. Dimenzie slovenskej etymológie. Bratislava: VEDA, 2023.

32. Куркина, Л. В. Славянское слово во времени и пространстве. Москва: Индрик, 2021.

33. Этимология как образ жизни: коллективная монография к 70-летию академика А. Е. Аникина / отв. ред. И. Е. Ким; Институт филологии СО РАН. С.-Петербург: Алетейя, 2023.

Высновы.

1. Дзейнасць Этымалагічнай камісіі пры МКС за перыяд 2018-2025 гг. трэба прызнаць здавальняючай, нягледзячы на перашкоды рознага кшталту, выкліканымі нестабільнымі працэсамі знешняга характару, несумяшчальнымі з нармальным развіццём навукі.

2. Дзейнасць ЭК павінна быць працягнута на перыяд да наступнага,
18-га з’езда славістаў, які мае быць адбыцца ў Празе (Чэхія) у 2028 г.

3. Старшыня камісіі абавязваецца падаць заяўку на акрэдытацыю камісіі, а таксама справаздачу і пратакол апошняга яе пасяджэння каардынатару работы сталых камісій пры МКС праф. П. Жэнюху перад пачаткам работы 17-га з’езда.

4. У сувязі са значным скарачэннем складу камісіі (з 36 да 29 чалавек) па прычыне сыходу яе сяброў з жыцця паўстае тэрміновая неабходнасць пашырэння ЭК за лік адмыслоўцаў-этымолагаў маладзейшых генерацый.

Старшыня Этымалагічнай камісіі

пры Міжнародным камітэце славістаў Мікалай П. Антропаў

“__” чэрвеня 2025

[1] Хаця галоўны рэдактар новага профільнага часопіса праф. Г. Цвятанаўскі не з’яўляецца сябрам ЭК, падалося неабходным уключыць гэтую пазіцыю ў агульны спіс, па-першае, таму, што гэта адмысловы перыёдык па славянскай этымалогіі, а па-другое, таму, што ў склад яго міжнароднай рэдакцыйнай рады ўваходзяць 6 сяброў ЭК: М. Антропаў, Б. Астроўскі, Я. Ванякова, А. Глухак, Л. Кралік і С. Петравіч.