Artistieke beschouwing van de kunstenaar
Inleiding
Elk jaar leid ik een cursus icoonschilderen op dit kleine eiland. En in mijn vrije tijd, met de camera in de hand, probeer ik de schoonheid ervan vast te leggen. Toch hebben conventionele fotografietechnieken me nooit helemaal tevreden gesteld. Het vaste kader – het frame - dat ze opleggen beperkt mijn vermogen om ook mijn gevoelens te vertalen naar het beeld. De schoonheid van een landschap ligt immers niet alleen voor je neus: het is een totaalervaring, die alles wat er zich om je heen bevindt mee integreert.
In 2010 ontdekte ik een nieuwe computertechniek, waarmee ik gemaakte foto's kon verzamelen en transformeren in bolvormige panorama's. Dit proces wou ik absoluut testen.
De eerste afbeelding
Dit is mijn allereerste beeld: het klooster van het gastenverblijf van de abdij van Notre Dame de Lérins. Ik was blij dat de foto de structuur van de aarde en de planten aan mijn voeten goed weergaf, evenals de hele omtrek van het klooster en de opening naar de hemel, nog geaccentueerd door de opgaande vorm van de palmbomen.
Mijn eerste indrukken van deze fotografische techniek lieten me echter met een gemengd gevoel achter. Te speels, en te afleidend. Ik betwijfelde of het me zou toestaan een samenhangende reeks foto's te maken. Ik bleef echter de mogelijkheden testen, meer uit nieuwsgierigheid dan uit enthousiasme.
De ontdekking van het beeldend potentieel
Ik vond een kleine boom die, hoewel hij neerligt door de heersende wind, probeert te overleven door zijn takken naar de hemel te gooien. Ik nam opnieuw een reeks foto's om een bolvormig panorama te kunnen samenstellen. Terug voor mijn computerscherm ontdekte ik de magie : het bolle beeld projecteerde heel de omgeving van het moment waarop de foto’s werden gemaakt. Ik kon er virtueel in bewegen, er uit komen, of juist dieper er in gaan. In deze ene fotografische bol leek de variatie van gezichtsvelden onbeperkt. Ik ontdekte dat ik met deze techniek het interpretatieve potentieel van een landschap aanzienlijk kon vergroten.
De storm
Omdat ik er bewust voor gekozen heb om mijn fotografisch onderzoek te beperken tot dit ene kleine Saint-Honorat, heb ik snel een inventarisatie gemaakt van alle mogelijke uitzichten rondom het eiland. Het was snel duidelijk dat ik nood had aan een variatie die verder gaat dan enkel het fotograferen van verschillende onderwerpen. Daarom capteerde ik dezelfde scène dikwijls onder verschillende lichtsferen, en onder de verschillende gemoedstoestanden van lucht en wolken.
Die avond sloeg het weer abrupt om. Op het moment van deze foto was de storm aan de noordkust al opgetrokken. Een sterke wind vervormde het elegante silhouet van de palmbomen en kraakte het wateroppervlak. In de stormachtige lucht was de azuurblauwe achtergrond de laatste herinnering aan een mooie middag. Ik vatte snel het moment op beeld alvorens te gaan schuilen.
Het vuur van de lucht
De reiziger die uit het noorden komt en naar het zuiden van Frankrijk reist, wordt op brute wijze overvallen door een heel bijzondere vervoering en genot. Net als voor Vincent van Gogh, in de tijd dat hij zich in Arles vestigde, blijven de intensiteit van licht, kleuren en geuren onuitputtelijke inspiratiebronnen.
Die middag viel een enorme wolk de lucht binnen. In een paar minuten was het hele landschap het toneel geworden van een laaiend gevecht tussen licht en wolken. Tenslotte legde de horizon, door de zon te verbergen, dit gedenkwaardige einde van de dag te slapen.
Daar komt de nacht
Het beleven van een zonsondergang, en de schemering die daarop volgt, zorgt voor een vreemde emotionele verdieping. Alsof onze innerlijke intimiteit zich uitbreidt tot de afmetingen van het hele landschap, en de betekenis van ons leven zich met een onverwachte helderheid aan ons openbaart. De verdwijning van de zon herinnert me aan het vooruitzicht van mijn eigen dood, en geeft me een paar bevoorrechte minuten om dat moment te vatten. Het moment is des te kostbaarder omdat het beperkt is, want het schouwspel van het afnemende licht bestendigt zich snel. En dan begint de nacht, een vijandiger universum.
De opkomende zon
Bij het aanbreken van de dag werd het licht gedurende lange minuten langzaam helder. Deze stilte werd plotseling verbroken door de zon die aan de horizon verscheen. Haar eerste stralen waren brutaal, bijna agressief, en een voorteken van een drukkend warme dag. Maar op dergelijk moment geven de schittering en uitstraling van die eerste zonnestralen ons een schouwspel van onvergetelijke intensiteit. Zoveel schoonheid. Zo vroeg. Zo dichtbij.
De foto’s onthullen een ander opmerkelijk aspect van de techniek: ze laat toe om op hetzelfde beeld zowel de lichtbron als het onderwerp dat verlicht wordt weer te geven.
Thuiskomen bij onuitsprekelijke gevoelens
Bepaalde foto's roepen intense, soms pijnlijke herinneringen op. Dit is met name het geval voor de foto's met een concave projectie, waarbij de lucht in het midden ons lijkt te willen opzuigen, ons lijkt te willen wegrukken uit een moeilijke oversteek, verdonkerd door het silhouet van onherbergzame rotsen vermengd met troebel water. Een evocatie van de beroemde tunnel van licht, beschreven door mensen die een bijna-doodervaring hebben meegemaakt.
Een beeld dat er in slaagt de herinnering te scheppen aan een gevoel dat men in alle intimiteit heeft moeten doorstaan, kan een bron van troost worden. Het doorbreekt de eenzaamheid van de beproeving en geeft haar een universeel karakter.
Deze foto is gemaakt met behulp van twee lichtbronnen: die van de koude en broze maan, en die van de zonnestralen die er van achter de horizon in slagen om de witte stenen van het versterkte klooster te verzachten met een oranje gloed.
Een bovennatuurlijk moment
De zee was die avond ongewoon kalm. Geen zuchtje wind, het wateroppervlak was helemaal glad. Toen ik op een overhangende rots ging staan, was de rand van het wateroppervlak onzichtbaar geworden. Aan de horizon lichtten de laatste zonnestralen op achter een boom, en ze leken het gebladerte in een gouden rand te kleden. De lucht, het licht, de aarde en de zeebodem werden één. Ik voelde een uitzonderlijke beleving, alsof dit moment mij de diepe verbondenheid van de hele schepping openbaarde.
Deze foto, en de herinnering aan dat moment, hebben me er definitief van overtuigd dat de fotografische techniek aan mijn verwachtingen kon voldoen, en dat ik er een artistiek werk mee kon bouwen.
Visuele ademhaling
Ik probeerde het silhouet van deze oostelijke puntkust te vormen, met uitzicht op de offshore wind. Maar terug voor mijn computerscherm wist ik niet goed hoe ik deze opname kon gebruiken, omdat de kleuren te lelijk waren ... Ik heb daarom, een beetje uit wrok, de test gedaan om deze opname om te zetten in zwart-wit. Nadat ik het resultaat had afgedrukt, zag ik meteen het voordeel dat zwart-witfoto's zouden kunnen hebben voor een tentoonstelling: ademend, nuchter en stabiel te midden van uitbundige kleuren en vormen.
Geassocieerd met de encycliek Laudato Si’ vermenigvuldigen deze tentoonstellingen zich ondertussen als kleine zaadjes, en in hun kielzog volgen vele prachtige ontmoetingen. Als we er ons echter bewust van worden hoe zwaar deze beelden in contrast staan met de huidige ecologische uitdagingen, kan een gevoel van hulpeloosheid ons overweldigen.
Wil de transformatie van onze manier van leven ook maar een beetje zinvol zijn, dan moeten ook we radicaal durven veranderen wie we zijn. Het is een standpunt dat paus Franciscus prachtig heeft samengevat (LS 217):
De ecologische crisis is een oproep
tot een diepgaande innerlijke bekering.
Jacques Bihin, 2021