No 2-Tuổi thai và ngày dự sinh

TUỔI THAI VÀ NGÀY DỰ SINH

Nhân dịp đọc một tờ báo mạng thấy có câu chuyện về một kết quả siêu âm thai 31 tuần ghi thai sống, hai tuần sau đến siêu âm lại thì có kết quả thai lưu 29 tuần, gây hoang mang cho sản phụ, dẫn đến kiện tụng không đáng có. Nên tôi cố gắng chia sẻ một chút kiến thức hiện có để giúp quí đồng nghiệp của tôi (đặc biệt các bác sĩ siêu âm không chuyên ngành sản khoa) hiểu rõ hơn về hai khái niệm này để có sự tiếp cận khoa học hơn về hai khái niệm rất có ý nghĩa lâm sàng này.

Bài viết không đưa ra các khái niệm sâu về học thuật, chỉ muốn đề cập đến khái niệm và ứng dụng của hai khái niệm trên đối với lĩnh vực siêu âm.

1- TUỐI THAI VÀ NGÀY DỰ SINH LÀ GÌ?

Tuổi thai (Gestational Age, viết tắt GA) là tuổi của thai nhi, được qui ước tính từ ngày đầu kỳ kinh cuối (Last Menstrual Period, viết tắt LMP) của sản phụ. Tuổi thai thường được xác định bằng siêu âm 3 tháng đầu với số đo chiều dài đầu mông (Crown Rump Length, viết tắt CRL). Tuổi thai được tính bằng tuần vô kinh.

Ngày dự sinh (Estimate Due Date, viết tắt EDD) là một khái niệm đi kèm với tuổi thai. Một tuổi thai sẽ có một ngày dự sinh. Ngày dự sinh là ngày tương ứng với tuổi thai 40 tuần vô kinh.

Như vậy có thể thấy rằng, bản thân từ gốc tiếng Anh (EDD), có nghĩa là ngày giới hạn, hoặc ngày hạn định; không có nghĩa là ngày em bé sinh ra. Riêng dịch sang Tiếng Việt có sự nhầm lẫn cho sản phụ và không ít bác sĩ.

Do đó, mục đích của tuổi thai và ngày dự sinh là xác định một tuổi thai mốc, một tuổi thai làm chuẩn để xác định thai đủ tháng hoặc thiếu tháng để có xử trí thích hợp lúc sinh.

Rất nhiều sản phụ khi siêu âm xong, liền hỏi bác sĩ siêu âm: “Ngày nào em bé của em được sinh ra?” Không ai có thể biết câu trả lời ngoại trừ ÔNG TRỜI… Bác sĩ siêu âm chỉ có thể biết nếu em bé sinh ra tại thời điểm này là khoảng bao nhiêu tuần (đủ hay thiếu tháng), dựa vào tuổi thai và ngày dự sinh gốc.

2- TUỔI THAI VÀ NGÀY DỰ SINH CÓ THAY ĐỔI KHÔNG?

Do tuổi thai và ngày dự sinh là một cột mốc quan trọng và có ý nghĩa trong đánh giá thai đủ hoặc thiếu tháng nên cột mốc này được xác định một lần duy nhất trong tam cá nguyệt đầu (sai số thấp nhất) và không thay đổi trong suốt thai kỳ.

Việc thay đổi ngày dự sinh là không cần thiết bởi các lý do (1)với sản phụ sẽ gây các hoang mang không cần thiết vì sản phụ chỉ hiểu ngày dự sinh là ngày em bé được sinh ra. Tác giả đã chứng kiến trường hợp sản phụ đi siêu âm nhiều nơi với nhiều ngày dự sinh khác nhau. Và sản phụ rất hoang mang với các kết quả như vậy. (2) với bác sĩ lâm sàng thì để đánh giá thai đủ hay thiếu tháng, thai chậm tăng trưởng hay phát triển quá mức, đều phải dựa vào tuổi thai chuẩn (3 tháng đầu). (3) Theo nguyên lý khoa học, tuổi của thai theo thời gian phải lớn dần. Không có chuyện tuổi thai lúc lớn lúc nhỏ. Giống như chuyện năm 2016 chúng ta được 30 tuổi, và sang năm 2017 chúng ta vẫn 30 tuổi (?) do không cao thêm (do số đo năm nay bằng số đo năm trước !?!). Rất vô lý!

3- VẬY BÁC SĨ SIÊU ÂM ĐO CÁC SỐ ĐO THAI ĐỂ LÀM GÌ?

Khi sản phụ kiểm tra siêu âm sẽ được đo các số đo thai (BPD, FL, AC…), khi đo đạc các thông số sẽ có hiện một tuổi thai tương ứng. Tuổi thai này sẽ được đối chiếu với tuổi thai chuẩn (mà sản phụ cung cấp) để đánh giá sự tăng trưởng và sự phát triển của thai. Như vậy số đo các lần siêu âm sau KHÔNG DÙNG để định lại tuổi thai và ngày dự sinh, mà dùng để đánh giá sự tăng trưởng và phát triển, do chúng ta đã biết thai càng lớn đánh giá tuổi thai và ngày dự sinh sẽ có sai số càng lớn.

4- BÁC SĨ SIÊU ÂM CÓ QUYỀN THAY ĐỔI TUỔI THAI VÀ NGÀY DỰ SINH KHÔNG?

Việc thay đổi tuổi thai và ngày dự sinh có thể được, nhưng rất hạn chế. Chỉ nên thay đổi khi siêu âm trong 3 tháng đầu và có nghi ngờ tính chính xác của số đo lần trước (chênh lệch nhiều so tuổi thai gốc). Nhưng riêng tác giả cũng không khuyến cáo thay đổi tuổi thai và ngày dự sinh.

5- ỨNG DỤNG

Siêu âm 3 tháng đầu: đây là thời điểm để tính tuổi thai và ngày dự sinh. Tuổi thai và ngày dự sinh chính xác nhất được xác định dựa vào số đo CRL sớm nhất. Ngày dự sinh nên được ghi có sai số.

VD: Kết quả siêu âm:

Một thai sống khoảng 7 tuần 2 ngày.

Ngày dự sinh: 19/08/2016 ± 3 ngày

Siêu âm 3 tháng giữa và cuối: nhất thiết phải tham khảo ngày dự sinh trước (đã có trong 3 tháng đầu), các số đo siêu âm hiện tại dùng để so sánh với tuổi thai chuẩn.

Trong trường hợp sản phụ không có siêu âm trong tam cá nguyệt đầu, thì siêu âm hiện tại (trong tam cá nguyệt hai hoặc ba) sẽ được dùng tính tuổi thai. Tùy thời điểm sẽ lựa chọn BPD hay FL làm số đo chính xác hơn. Tất nhiên sai số trong trường hợp này sẽ cao hơn trong tam cá nguyệt đầu.

Lâm sàng rất hay gặp là các số đo trên siêu âm có thể khác biệt một ít so tuổi thai gốc. Điều này là bình thường, vì các nguyên nhân sau (1) Sự khác biệt tuổi thai của các tác giả được chọn trên máy siêu âm. VD: Cùng một thông số BPD sẽ khác tuổi thai do máy siêu âm A cài đặt tác giả Hadlock, máy siêu âm B cài đặt tác giả Tokyo… (2) Sự khác biệt do kỹ thuật đo. Bác sĩ siêu âm hãy cố gắng để có mặt cắt chuẩn nhất có thể. (3) Sự phát triển theo sinh lý của thai. Cũng giống như một em bé ngoài đời có thể trạng khác nhau, có thể cùng tuổi nhưng một bé trai có thể trạng khác bé gái, có bé mập, bé ốm, bé cao, bé thấp...

Như vậy khi siêu âm trong giai đoạn này, nhất thiết phải tham khảo và ghi lại tuổi thai theo kết quả cũ. Số đo hiện tại được dùng so sánh. Quí đồng nghiệp tham khảo thêm các tài liệu chuyên ngành để biết khi chênh lệch bao nhiêu độ lệch chuẩn là số đo lớn hay nhỏ hơn tuổi thai trong các số đo tương ứng.

VD: Sản phụ có tuổi thai theo siêu âm 3 tháng đầu là 20 tuần. Đến siêu âm có thể gặp các tình huống sau.

Tình huống 1: Tuổi thai siêu âm hiện tại BPD # 20 tuần 3, FL # 19 tuần 4, AC # 21 tuần. Như vậy số đo chênh lệch không nhiều so tuổi thai gốc. Nên kết quả siêu âm sẽ ghi:

Một thai sống khoảng 20 tuần (ghi lại theo tuổi thai gốc), đang phát triển.

Ngày dự sinh: 19/08/2016 ± 3 ngày (ghi lại theo tuổi thai gốc)

Tình huống 2: Tuổi thai siêu âm hiện tại BPD # 22 tuần 3, FL # 23 tuần 4, AC # 24 tuần. Như vậy số đo chênh lệch lớn hơn so tuổi thai gốc. Nên kết quả siêu âm sẽ ghi:

Một thai sống khoảng 20 tuần (ghi lại theo tuổi thai gốc). Các chỉ số sinh học lớn hơn tuổi thai. (ngụ ý thai phát triển lớn so với chuẩn do nhiều nguyên nhân)

Ngày dự sinh: 19/08/2016 ± 3 ngày (ghi lại theo tuổi thai gốc)

Tình huống 3. Tuổi thai hiện tại BPD # 18 tuần 3, FL # 17 tuần 4, AC # 17 tuần. Như vậy số đo chênh lệch nhỏ hơn so tuổi thai gốc. Nên kết quả siêu âm sẽ ghi:

Một thai sống khoảng 20 tuần (ghi lại theo tuổi thai gốc), Các chỉ số sinh học nhỏ hơn tuổi thai. (ngụ ý thai phát triển nhỏ so với chuẩn do nhiều nguyên nhân)

Ngày dự sinh: 19/08/2016 ± 3 ngày (ghi lại theo tuổi thai gốc)

Tình huống 4: Tuổi thai siêu âm hiện tại BPD # 20 tuần 3, FL # 17 tuần 4, AC # 20 tuần 3. Như vậy chỉ có số đo FL chênh lệch nhỏ hơn so tuổi thai gốc. Nên kết quả siêu âm sẽ ghi:

Một thai sống khoảng 20 tuần (ghi lại theo tuổi thai gốc), FL nhỏ hơn tuổi thai (ngụ ý xương đùi ngắn, bất thường phát triển chi)

Ngày dự sinh: 19/08/2016 ± 3 ngày (ghi lại theo tuổi thai gốc)

Trở lại với tình huống đầu bài viết, sau 2 tuần bác sĩ nên kết luận thai lưu # 33 tuần (rõ ràng thai đang ở tuổi thai 33 tuần) thì đã không có kiện tụng xảy ra.

KẾT LUẬN:

Tuổi thai và ngày dự sinh chỉ nên được thực hiện một lần trong tam các nguyệt 1 (chính xác nhất) và không thay đổi trong suốt thai kỳ.

Bác sĩ siêu âm cần tham khảo tuổi thai gốc và so sánh với số đo hiện tại để có kết luận thích hợp. Tuổi thai trên phiếu siêu âm nên ghi theo tuổi thai gốc.

BS. Nguyễn Hoàng Thuấn

Email: cua6cang@gmail.com