VLTIMA
Mitos y leyendas - Ulises (Odiseo)
Ἄνδρα μοι ἔννεπε, μοῦσα, πολύτροπον, ὃς μάλα πολλὰ
πλάγχθη, ἐπεὶ Τροίης ἱερὸν πτολίεθρον ἔπερσεν·
πολλῶν δ᾽ ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω,
πολλὰ δ᾽ ὅ γ᾽ ἐν πόντωι πάθεν ἄλγεα ὃν κατὰ θυμόν,
ἀρνύμενος ἥν τε ψυχὴν καὶ νόστον ἑταίρων.
ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ὣς ἑτάρους ἐρρύσατο, ἱέμενός περ·
αὐτῶν γὰρ σφετέρηισιν ἀτασθαλίηισιν ὄλοντο,
νήπιοι, οἳ κατὰ βοῦς Ὑπερίονος Ἠελίοιο
ἤσθιον· αὐτὰρ ὁ τοῖσιν ἀφείλετο νόστιμον ἦμαρ.
τῶν ἁμόθεν γε, θεά, θύγατερ Διός, εἰπὲ καὶ ἡμῖν.
Ὀδυσσείας α
DE VLIXIS ERRORIBVS
(textus sunt excerpti e libro cui inscriptio Fabulae Faciles a Francisco Ritchie conscripto)
Caput I
Vrbem Trōiam ā Graecīs decem annōs obsessam esse satis cōnstat; dē hōc enim bellō Homērus, māximus poētārum Graecōrum, Īliadem opus nōtissimum scrīpsit. Trōiā tandem per īnsidiās captā, Graecī longō bellō fessī domum redīre mātūrāvērunt.
Omnibus rēbus igitur ad profectiōnem parātīs nāvīs dēdūxērunt, et tempestātem idōneam nactī māgnō cum gaudiō solvērunt.
Erat inter prīmōs Graecōrum Ulixēs quīdam, vir summae virtūtis ac prūdentiae, quem dīcunt nōnnūllī dolum istum excōgitāsse quō Trōiam captam esse cōnstat. Hīc rēgnum īnsulae Ithacae obtinuerat, et paulō antequam cum reliquīs Graecīs ad bellum profectus est, puellam fōrmōsissimam, nōmine Pēnelopēn, in mātrimōnium dūxerat. Nunc igitur cum iam decem annōs quasi in exsiliō cōnsūmpsisset, māgnā cupiditāte patriae et uxōris videndae ārdēbat.
Caput II
Postquam tamen pauca mīlia passuum ā lītore Trōiae progressī sunt, tanta tempestās subitō coorta est ut nūlla nāvium cursum tenēre posset, sed aliae aliās in partīs disicerentur. Nāvis autem quā ipse Ulixēs vehēbātur vī tempestātis ad merīdiem dēlāta decimō diē ad lītus Libyae appulsa est. Ancorīs iactīs Ulixēs cōnstituit nōnnūllōs ē sociīs in terram expōnere, quī aquam ad nāvem referrent et quālis esset nātūra ēius regiōnis cōgnōscerent.
Hī igitur ē nāvī ēgressī imperāta facere parābant. Dum tamen fontem quaerunt, quibusdam ex incolīs obviam factī ab iīs hospitiō acceptī sunt. Accidit autemut māior pars vīctūs eōrum hominum in mīrō quōdam frūctū quem lōtum appellābant cōnsisteret. Quam cum Graecī gustāssent, patriae et sociōrum statim oblītī cōnfīrmāvērunt sē semper in eā terrā mānsūrōs, ut dulcī illō cibō in perpetuum vēscerentur.
Caput III
Ulixēs cum ab hōrā septimā ad vesperum exspectāsset, veritus nē sociī suī in perīculō versārentur, nōnnūllōs ē reliquīs mīsit, ut quae causa esset morae cōgnōscerent. Hī igitur in terram expositī ad vīcum quī nōn longē aberat sē contulērunt; quō cum vēnissent, sociōs suōs quasi vīnō ēbriōs repperērunt. Tum ubi causam veniendī docuērunt, iīs persuādēre cōnābantur ut sēcum ad nāvem redīrent.
Illī tamen resistere ac manū sē dēfendere coepērunt, saepe clāmitantēs sē numquam ex eō locō abitūrōs. Quae cum ita essent, nūntiī rē īnfectā ad Ulixem rediērunt. Hīs rēbus cōgnitīs ipse cum omnibus quī in nāvī relictī erant ad locum vēnit; et sociōs suōs frūstrā hortātus ut suā sponte redīrent, manibus eōrum post terga vinctīs invītōs ad nāvem reportāvit. Tum ancorīs sublātīs quam celerrimē ē portū solvit.
Caput IV
Postquam eā tōtā nocte rēmīs contendērunt, postrīdiē ad terram īgnōtam nāvem appulērunt. Tum, quod nātūram ēius regiōnis īgnōrābat, ipse Ulixēs cum duodecim ē sociīs in terram ēgressus loca explōrāre cōnstituit. Paulum ā lītore prōgressī ad spēluncam ingentem pervēnērunt, quam habitārī sēnsērunt; ēius enim introitum et nātūrā locī et manū mūnītum esse animadvertērunt. Mox, etsī intellegēbant sē nōn sine perīculō id factūrōs, spēluncam intrāvērunt; quod cum fēcissent, māgnam cōpiam lactis in vāsīs ingentibus conditam invēnērunt.
Dum tamen mīrantur quis in eā sēde habitāret, sonitum terribilem audīvērunt, et oculīs ad portam tortīs mōnstrum horribile vīdērunt, hūmānā quidem speciē et figūrā, sed ingentī māgnitūdine corporis. Cum autem animadvertissent mōnstrum ūnum oculum tantum habēre in mediā fronte positum, intellēxērunt hunc esse ūnum ē Cyclōpibus, dē quibus fāmam iam accēperant.
ἔνθα δ᾽ ἀνὴρ ἐνίαυε πελώριος, ὅς ῥα τὰ μῆλα
οἶος ποιμαίνεσκεν ἀπόπροθεν· οὐδὲ μετ᾽ ἄλλους
πωλεῖτ᾽, ἀλλ᾽ ἀπάνευθεν ἐὼν ἀθεμίστια ἤιδη.
καὶ γὰρ θαῦμ᾽ ἐτέτυκτο πελώριον, οὐδὲ ἐώικει
ἀνδρί γε σιτοφάγωι, ἀλλὰ ῥίωι ὑλήεντι
ὑψηλῶν ὀρέων, ὅ τε φαίνεται οἶον ἀπ᾽ ἄλλων.
Caput V
Cyclōpēs autem pāstōrēs erant quīdam quī īnsulam Siciliam et praecipuē montem Aetnam incolēbant; ibi enim Volcānus, praeses fabrōrum et īgnis repertor, cūius servī Cyclōpēs erant, officīnam suam habēbat. Graecī igitur simul ac mōnstrum vīdērunt, terrōre paene exanimātī in interiōrem partem spēluncae refūgērunt et sē ibi abdere cōnābantur. Polyphēmus autem (sīc enim Cyclōps appellābātur) pecus suum in spēluncam compulit; deinde, cum saxō ingentī portam obstrūxisset, īgnem in mediā spēluncā fēcit. Hōc factō, oculō omnia perlūstrābat, et cum sēnsisset hominēs in interiōre parte spēluncae esse abditōs, māgnā vōce exclāmāvit:
- "Quī hominēs estis? Mercātōrēs an latrōnēs?"
Tum Ulixēs respondit sē neque mercātōrēs esse neque praedandī causā vēnisse; sed ā Trōiā redeuntīs vī tempestātum ā rēctō cursū dēpulsōs esse. Ōrāvit etiam ut sibi sine iniūriā abīre licēret. Tum Polyphēmus quaesīvit ubi esset nāvis quā vectī essent; sed Ulixēs cum sibi māximē praecavendum esse bene intellegeret, respondit nāvem suam in rūpīs coniectam omnīnō frāctam esse. Polyphēmus autem nūllō respōnsō datō duo ē sociīs manū corripuit, et membrīs eōrum dīvulsīs carnem dēvorāre coepit.
ὦ ξεῖνοι, τίνες ἐστέ; πόθεν πλεῖθ᾽ ὑγρὰ κέλευθα;
ἦ τι κατὰ πρῆξιν ἦ μαψιδίως ἀλάλησθε,οἷά τε ληιστῆρες, ὑπεὶρ ἅλα, τοί τ᾽ ἀλόωνταιψυχὰς παρθέμενοι κακὸν ἀλλοδαποῖσι φέροντες; ὣς ἔφαθ᾽, ἡμῖν δ᾽ αὖτε κατεκλάσθη φίλον ἦτορ,δεισάντων φθόγγον τε βαρὺν αὐτόν τε πέλωρον.ἀλλὰ καὶ ὥς μιν ἔπεσσιν ἀμειβόμενος προσέειπον· ἡμεῖς τοι Τροίηθεν ἀποπλαγχθέντες Ἀχαιοὶπαντοίοις ἀνέμοισιν ὑπὲρ μέγα λαῖτμα θαλάσσης,οἴκαδε ἱέμενοι, ἄλλην ὁδὸν ἄλλα κέλευθαἤλθομεν· οὕτω που Ζεὺς ἤθελε μητίσασθαι.λαοὶ δ᾽ Ἀτρεΐδεω Ἀγαμέμνονος εὐχόμεθ᾽ εἶναι,
τοῦ δὴ νῦν γε μέγιστον ὑπουράνιον κλέος ἐστί·
τόσσην γὰρ διέπερσε πόλιν καὶ ἀπώλεσε λαοὺς
πολλούς. ἡμεῖς δ᾽ αὖτε κιχανόμενοι τὰ σὰ γοῦνα
τὸν μὲν ἐγὼ βούλευσα κατὰ μεγαλήτορα θυμὸν
ἆσσον ἰών, ξίφος ὀξὺ ἐρυσσάμενος παρὰ μηροῦ,
οὐτάμεναι πρὸς στῆθος, ὅθι φρένες ἧπαρ ἔχουσι,
χείρ᾽ ἐπιμασσάμενος· ἕτερος δέ με θυμὸς ἔρυκεν.
αὐτοῦ γάρ κε καὶ ἄμμες ἀπωλόμεθ᾽ αἰπὺν ὄλεθρον·
οὐ γάρ κεν δυνάμεσθα θυράων ὑψηλάων
χερσὶν ἀπώσασθαι λίθον ὄβριμον, ὃν προσέθηκεν.
At cum saxum animadvertisset quō introitus obstrūctus erat, nihil sibi prōfutūrum intellēxit sī Polyphēmum interfēcisset. Tanta enim erat ēius saxī māgnitūdō ut nē ā decem quidem hominibus āmovērī posset. Quae cum ita essent, Ulixēs hōc cōnātū dēstitit et ad sociōs rediit; quī cum intellēxissent quō in locō rēs essent, nūllā spē salūtis oblātā dē fortūnīs suīs dēspērāre coepērunt. Ille tamen nē animōs dēmitterent vehementer hortātus est; dēmōnstrāvit sē iam anteā ē multīs et māgnīs perīculīs ēvāsisse, neque dubium esse quīn in tantō discrīmine dī auxilium lātūrī essent.
ἱκόμεθ᾽, εἴ τι πόροις ξεινήιον ἠὲ καὶ ἄλλωςδοίης δωτίνην, ἥ τε ξείνων θέμις ἐστίν.ἀλλ᾽ αἰδεῖο, φέριστε, θεούς· ἱκέται δέ τοί εἰμεν,
Ζεὺς δ᾽ ἐπιτιμήτωρ ἱκετάων τε ξείνων τε,
ξείνιος, ὃς ξείνοισιν ἅμ᾽ αἰδοίοισιν ὀπηδεῖ.
Caput VI
Dum haec geruntur, Graecōrum animōs tantus terror occupāvit ut nē vōcem quidem ēdere possent, sed omnī spē salūtis dēpositā mortem praesentem exspectārent. Polyphēmus, postquam famēs hāc tam horribilī cēnā dēpulsa est, humī prōstrātus somnō sē dedit. Quod cum vīdisset Ulixēs, tantam occāsiōnem reī gerendae nōn omittendam arbitrātus, in eō erat ut pectus mōnstrī gladiō trānsfīgeret. Cum tamen nihil temerē agendum exīstimāret, cōnstituit explōrāre, antequam hōc faceret, quā ratiōne ex spēluncā ēvādere possent.
αὐτὰρ ἐπεὶ Κύκλωψ μεγάλην ἐμπλήσατο νηδὺν
ἀνδρόμεα κρέ᾽ ἔδων καὶ ἐπ᾽ ἄκρητον γάλα πίνων,
κεῖτ᾽ ἔντοσθ᾽ ἄντροιο τανυσσάμενος διὰ μήλων.
Caput VII
Ortā lūce Polyphēmus iam ē somnō excitātus idem quod hesternō diē fēcit; correptīs enim duōbus ē reliquīs virīs carnem eōrum sine morā dēvorāvit. Tum, cum saxum āmōvisset, ipse cum pecore suō ex spēluncā prōgressus est; quod cum Graecī vidērent, māgnam in spem sē post paulum ēvāsūrōs vēnērunt. Mox tamen ab hāc spē repulsī sunt; nam Polyphēmus, postquam omnēs ovēs exiērunt, saxum in locum restituit.
Reliquī omnī spē salūtis dēpositā lāmentīs lacrimīsque sē dēdidērunt; Ulixēs vērō, quī, ut suprā dēmōnstrāvimus, vir māgnī fuit cōnsilī, etsī intellegēbat rem in discrīmine esse, nōndum omnīnō dēspērābat. Tandem, postquam diū haec tōtō animō cōgitāvit, hōc cōnsilium cēpit. Ē līgnīs quae in spēluncā reposita erant pālum māgnum dēlēgit. Hunc summā cum dīligentiā praeacūtum fēcit; tum, postquam sociīs quid fierī vellet ostendit, reditum Polyphēmī exspectābat.
Caput VIII
Sub vesperum Polyphēmus ad spēluncam rediit, et eōdem modō quō anteā cēnāvit. Tum Ulixēs ūtrem vīnī prōmpsit, quem forte (id quod eī erat salūtī) sēcum attulerat; et postquam māgnum pōculum vīnō complēvit, mōnstrum ad bibendum prōvocāvit. Polyphēmus, quī numquam anteā vīnum gustāverat, tōtum pōculum statim exhausit; quod cum fēcisset, tantam voluptātem percēpit ut iterum et tertium pōculum replērī iusserit.
Κύκλωψ, τῆ, πίε οἶνον, ἐπεὶ φάγες ἀνδρόμεα κρέα,
ὄφρ᾽ εἰδῆις οἷόν τι ποτὸν τόδε νηῦς ἐκεκεύθει
ἡμετέρη. σοὶ δ᾽ αὖ λοιβὴν φέρον, εἴ μ᾽ ἐλεήσας
οἴκαδε πέμψειας· σὺ δὲ μαίνεαι οὐκέτ᾽ ἀνεκτῶς.
σχέτλιε, πῶς κέν τίς σε καὶ ὕστερον ἄλλος ἵκοιτο
ἀνθρώπων πολέων, ἐπεὶ οὐ κατὰ μοῖραν ἔρεξας;
ὣς ἐφάμην, ὁ δ᾽ ἔδεκτο καὶ ἔκπιεν· ἥσατο δ᾽ αἰνῶς
ἡδὺ ποτὸν πίνων καὶ μ᾽ ἤιτεε δεύτερον αὖτις·
᾽δός μοι ἔτι πρόφρων, καί μοι τεὸν οὔνομα εἰπὲ
αὐτίκα νῦν, ἵνα τοι δῶ ξείνιον, ὧι κε σὺ χαίρηις·
καὶ γὰρ Κυκλώπεσσι φέρει ζείδωρος ἄρουρα
οἶνον ἐριστάφυλον, καί σφιν Διὸς ὄμβρος ἀέξει·
ἀλλὰ τόδ᾽ ἀμβροσίης καὶ νέκταρός ἐστιν ἀπορρώξ.
ὣς φάτ᾽, ἀτάρ οἱ αὖτις ἐγὼ πόρον αἴθοπα οἶνον
τρὶς μὲν ἔδωκα φέρων, τρὶς δ᾽ ἔκπιεν ἀφραδίηισιν.
Tum, cum quaesīvisset quō nōmine Ulixēs appellārētur, ille respondit sē Nēminem appellarī; quod cum audīvisset, Polyphēmus ita locūtus est:
- "Hanc, tibi grātiam prō tantō beneficiō referam; tē postrēmum omnium dēvorābō."
Hōc cum dīxisset, cibō vīnōque gravis recubuit et brevī tempore somnō oppressus est. Tum Ulixēs sociīs convocātīs
- "Habēmus," inquit, "quam petiimus facultātem; nē igitur tantam occāsiōnem reī gerendae omittāmus."
αὐτὰρ ἐπεὶ Κύκλωπα περὶ φρένας ἤλυθεν οἶνος,
καὶ τότε δή μιν ἔπεσσι προσηύδων μειλιχίοισι·
Κύκλωψ, εἰρωτᾶις μ᾽ ὄνομα κλυτόν, αὐτὰρ ἐγώ τοι
ἐξερέω· σὺ δέ μοι δὸς ξείνιον, ὥς περ ὑπέστης.
Οὖτις ἐμοί γ᾽ ὄνομα· Οὖτιν δέ με κικλήσκουσι
μήτηρ ἠδὲ πατὴρ ἠδ᾽ ἄλλοι πάντες ἑταῖροι.
ὣς ἐφάμην, ὁ δέ μ᾽ αὐτίκ᾽ ἀμείβετο νηλέι θυμῶι·
Οὖτιν ἐγὼ πύματον ἔδομαι μετὰ οἷς ἑτάροισιν,
τοὺς δ᾽ ἄλλους πρόσθεν· τὸ δέ τοι ξεινήιον ἔσται.
Caput IX
Hāc ōrātiōne habitā, postquam extrēmum pālum īgnī calefēcit, oculum Polyphēmī dormientis ferventī līgnō perfōdit; quō factō omnēs in dīversās spēluncae partīs sē abdidērunt.
At ille subitō illō dolōre oculī ē somnō excitātus clāmōrem terribilem sustulit, et dum per spēluncam errat, Ulixem manū prehendere cōnābātur; cum tamen iam omnīnō caecus esset, nūllō modō hōc efficere potuit.
καὶ τότ᾽ ἐγὼ τὸν μοχλὸν ὑπὸ σποδοῦ ἤλασα πολλῆς,
ἧος θερμαίνοιτο· ἔπεσσι δὲ πάντας ἑταίρους
θάρσυνον, μή τίς μοι ὑποδείσας ἀναδύη.
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ τάχ᾽ ὁ μοχλὸς ἐλάινος ἐν πυρὶ μέλλεν
ἅψεσθαι, χλωρός περ ἐών, διεφαίνετο δ᾽ αἰνῶς,
καὶ τότ᾽ ἐγὼν ἆσσον φέρον ἐκ πυρός, ἀμφὶ δ᾽ ἑταῖροι
ἵσταντ᾽· αὐτὰρ θάρσος ἐνέπνευσεν μέγα δαίμων.
οἱ μὲν μοχλὸν ἑλόντες ἐλάινον, ὀξὺν ἐπ᾽ ἄκρωι,
ὀφθαλμῶι ἐνέρεισαν· ἐγὼ δ᾽ ἐφύπερθεν ἐρεισθεὶς
δίνεον, ὡς ὅτε τις τρυπῶι δόρυ νήιον ἀνὴρ
τρυπάνωι, οἱ δέ τ᾽ ἔνερθεν ὑποσσείουσιν ἱμάντι
ἁψάμενοι ἑκάτερθε, τὸ δὲ τρέχει ἐμμενὲς αἰεί.
ὣς τοῦ ἐν ὀφθαλμῶι πυριήκεα μοχλὸν ἑλόντες
δινέομεν, τὸν δ᾽ αἷμα περίρρεε θερμὸν ἐόντα.
πάντα δέ οἱ βλέφαρ᾽ ἀμφὶ καὶ ὀφρύας εὗσεν ἀυτμὴ
γλήνης καιομένης, σφαραγεῦντο δέ οἱ πυρὶ ῥίζαι.
ὡς δ᾽ ὅτ᾽ ἀνὴρ χαλκεὺς πέλεκυν μέγαν ἠὲ σκέπαρνον
εἰν ὕδατι ψυχρῶι βάπτηι μεγάλα ἰάχοντα
φαρμάσσων· τὸ γὰρ αὖτε σιδήρου γε κράτος ἐστίν
ὣς τοῦ σίζ᾽ ὀφθαλμὸς ἐλαϊνέωι περὶ μοχλῶι.
σμερδαλέον δὲ μέγ᾽ ὤιμωξεν, περὶ δ᾽ ἴαχε πέτρη,
ἡμεῖς δὲ δείσαντες ἀπεσσύμεθ᾽· αὐτὰρ ὁ μοχλὸν
ἐξέρυσ᾽ ὀφθαλμοῖο πεφυρμένον αἵματι πολλῶι.
τὸν μὲν ἔπειτ᾽ ἔρριψεν ἀπὸ ἕο χερσὶν ἀλύων,
Intereā reliquī Cyclōpēs clāmōre audītō undique ad spēluncam convēnērunt, et ad introitum adstantēs quid Polyphēmus ageret quaesīvērunt, et quam ob causam tantum clāmōrem sustulisset. Ille respondit sē graviter vulnerātum esse et māgnō dolōre adficī. Cum tamen posteā quaesīvissent quis eī vim intulisset, respondit ille Nēminem id fēcisse; quibus rēbus audītīs ūnus ē Cyclōpibus:
- "At sī nēmō," inquit, "tē vulnerāvit, haud dubium est quīn cōnsiliō deōrum, quibus resistere nec possumus nec volumus, hōc suppliciō adficiāris."
Hōc cum dīxisset, abiērunt Cyclōpēs eum in īnsāniam incidisse arbitrātī.
αὐτὰρ ὁ Κύκλωπας μεγάλ᾽ ἤπυεν, οἵ ῥά μιν ἀμφὶς
ὤικεον ἐν σπήεσσι δι᾽ ἄκριας ἠνεμοέσσας.
οἱ δὲ βοῆς ἀίοντες ἐφοίτων ἄλλοθεν ἄλλος,
ἱστάμενοι δ᾽ εἴροντο περὶ σπέος ὅττι ἑ κήδοι·
τίπτε τόσον, Πολύφημ᾽, ἀρημένος ὧδ᾽ ἐβόησας
νύκτα δι᾽ ἀμβροσίην καὶ ἀύπνους ἄμμε τίθησθα;
ἦ μή τίς σευ μῆλα βροτῶν ἀέκοντος ἐλαύνει;
ἦ μή τίς σ᾽ αὐτὸν κτείνει δόλωι ἠὲ βίηφιν;
τοὺς δ᾽ αὖτ᾽ ἐξ ἄντρου προσέφη κρατερὸς Πολύφημος·
ὦ φίλοι, Οὖτίς με κτείνει δόλωι οὐδὲ βίηφιν.
οἱ δ᾽ ἀπαμειβόμενοι ἔπεα πτερόεντ᾽ ἀγόρευον·
εἰ μὲν δὴ μή τίς σε βιάζεται οἶον ἐόντα,
νοῦσον γ᾽ οὔ πως ἔστι Διὸς μεγάλου ἀλέασθαι,
ἀλλὰ σύ γ᾽ εὔχεο πατρὶ Ποσειδάωνι ἄνακτι.
ὣς ἄρ᾽ ἔφαν ἀπιόντες, ἐμὸν δ᾽ ἐγέλασσε φίλον κῆρ,
ὡς ὄνομ᾽ ἐξαπάτησεν ἐμὸν καὶ μῆτις ἀμύμων.
Caput X
Polyphēmus ubi sociōs suōs abiisse sēnsit, furōre atque āmentiā impulsus Ulixem iterum quaerere coepit; tandem cum portam invēnisset, saxum quō obstrūcta erat āmōvit, ut pecus in agrōs exīret. Tum ipse in introitū cōnsēdit, et ut quaeque ovis ad hunc locum vēnerat, ēius tergum manibus trāctābat, nē virī inter ovīs exīre possent. Quod cum animadvertisset Ulixēs, intellēxit omnem spem salūtis in dolō magis quam in virtūte pōnī.
Itaque hōc cōnsilium iniit. Prīmum trīs quās vidit pinguissimās ex ovibus dēlēgit, quās cum inter sē viminibus coniūnxisset, ūnum ex sociīs suīs ventribus eārum ita subiēcit ut omnīnō latēret; deinde ovīs hominem sēcum ferentīs ad portam ēgit. Id accidit quod fore suspicātus erat. Polyphēmus enim postquam terga ovium manibus trāctāvit, eās praeterīre passus est. Ulixēs ubi rem tam fēlīciter ēvēnisse vīdit, omnīs sociōs suōs ex ōrdine eōdem modō ēmīsit; quō factō ipse novissimus ēvāsit.
Caput XI
Iīs rēbus ita cōnfectīs, Ulixēs veritus nē Polyphēmus fraudem sentīret, cum sociīs quam celerrimē ad lītus contendit; quō cum vēnissent, ab iīs quī nāvī praesidiō relictī erant māgnā cum laetitiā exceptī sunt. Hī enim cum ānxiīs animīs iam trīs diēs continuōs reditum eōrum exspectāvissent, eōs in aliquod perīculum māgnum incidisse (id quidem quod erat) suspicātī, ipsī auxiliandī causā ēgredī parābant. Tum Ulixēs nōn satis tūtum arbitrātus in eō locō manēre, quam celerrimē proficīscī cōnstituit. Iussit igitur omnīs nāvem cōnscendere, et ancorīs sublātīs paulum ā lītore in altum prōvectus est. Tum māgnā vōce exclāmāvit:
- "Tū, Polyphēme, quī iūra hospitī spernis, iūstam et dēbitam poenam immānitātis tuae solvistī."
ἀλλ᾽ ὅτε τόσσον ἀπῆν, ὅσσον τε γέγωνε βοήσας,
καὶ τότ᾽ ἐγὼ Κύκλωπα προσηύδων κερτομίοισι·
Κύκλωψ, οὐκ ἄρ᾽ ἔμελλες ἀνάλκιδος ἀνδρὸς ἑταίρους
ἔδμεναι ἐν σπῆι γλαφυρῶι κρατερῆφι βίηφι.
καὶ λίην σέ γ᾽ ἔμελλε κιχήσεσθαι κακὰ ἔργα,
σχέτλι᾽, ἐπεὶ ξείνους οὐχ ἅζεο σῶι ἐνὶ οἴκωι
ἐσθέμεναι· τῶι σε Ζεὺς τίσατο καὶ θεοὶ ἄλλοι.
Hāc vōce audītā Polyphēmus īrā vehementer commōtus ad mare sē contulit, et ubi nāvem paulum ā lītore remōtam esse intellēxit, saxum ingēns manū correptum in eam partem coniēcit unde vōcem venīre sēnsit. Graecī autem, etsī nōn multum āfuit quīn submergerentur, nūllō damnō acceptō cursum tenuērunt.
ὣς ἐφάμην, ὁ δ᾽ ἔπειτα χολώσατο κηρόθι μᾶλλον,
ἧκε δ᾽ ἀπορρήξας κορυφὴν ὄρεος μεγάλοιο,
κὰδ δ᾽ ἔβαλε προπάροιθε νεὸς κυανοπρώιροιο.
ἐκλύσθη δὲ θάλασσα κατερχομένης ὑπὸ πέτρης·
τὴν δ᾽ αἶψ᾽ ἤπειρόνδε παλιρρόθιον φέρε κῦμα,
πλημυρὶς ἐκ πόντοιο, θέμωσε δὲ χέρσον ἱκέσθαι.
αὐτὰρ ἐγὼ χείρεσσι λαβὼν περιμήκεα κοντὸν
ὦσα παρέξ, ἑτάροισι δ᾽ ἐποτρύνας ἐκέλευσα
ἐμβαλέειν κώπηις, ἵν᾽ ὑπὲκ κακότητα φύγοιμεν,
κρατὶ κατανεύων· οἱ δὲ προπεσόντες ἔρεσσον.
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ δὶς τόσσον ἅλα πρήσσοντες ἀπῆμεν,
καὶ τότε δὴ Κύκλωπα προσηύδων· ἀμφὶ δ᾽ ἑταῖροι
μειλιχίοις ἐπέεσσιν ἐρήτυον ἄλλοθεν ἄλλος·
Caput XII
Pauca mīlia passuum ab eō locō prōgressus Ulixēs ad īnsulam Aeoliam nāvem appulit. Haec patria erat ventōrum,
...Hīc vāstō rēx Aeolus antrō
luctantīs ventōs tempestātēsque sonōrās
imperiō premit ac vinclīs et carcere frēnat. (Vergilii, Aeneidos I 55-60)
Αἰολίην δ᾽ ἐς νῆσον ἀφικόμεθ᾽· ἔνθα δ᾽ ἔναιεν
Αἴολος Ἱπποτάδης, φίλος ἀθανάτοισι θεοῖσιν,
πλωτῆι ἐνὶ νήσωι· πᾶσαν δέ τέ μιν πέρι τεῖχος
χάλκεον ἄρρηκτον, λισσὴ δ᾽ ἀναδέδρομε πέτρη.
τοῦ καὶ δώδεκα παῖδες ἐνὶ μεγάροις γεγάασιν,
ἓξ μὲν θυγατέρες, ἓξ δ᾽ υἱέες ἡβώοντες·
Ibi rēx ipse Graecōs hospitiō excēpit, atque iīs persuāsit ut ad recuperandās vīrīs paucōs diēs in eā regiōne commorārentur. Septimō diē cum sociī ē labōribus sē recēpissent, Ulixēs, nē annī tempore ā nāvigātiōne exclūderētur, sibi sine morā proficīscendum statuit.
Tum Aeolus, quī sciēbat Ulixem cupidissimum esse patriae videndae, eī iam profectūrō māgnum saccum ē coriō cōnfectum dedit, in quō ventōs omnīs praeter ūnum inclūserat. Zephyrum tantum solverat, quod ille ventus ab īnsulā Aeoliā ad Ithacam nāvigantī est secundus. Ulixēs hōc dōnum libenter accēpit, et grātiīs prō tantō beneficiō āctīs saccum ad mālum adligāvit. Tum omnibus rēbus ad profectiōnem parātīs merīdiānō ferē tempore ē portū solvit.
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ καὶ ἐγὼν ὁδὸν ἤιτεον ἠδ᾽ ἐκέλευον
πεμπέμεν, οὐδέ τι κεῖνος ἀνήνατο, τεῦχε δὲ πομπήν.
δῶκε δέ μ᾽ ἐκδείρας ἀσκὸν βοὸς ἐννεώροιο,
ἔνθα δὲ βυκτάων ἀνέμων κατέδησε κέλευθα·
κεῖνον γὰρ ταμίην ἀνέμων ποίησε Κρονίων,
ἠμὲν παυέμεναι ἠδ᾽ ὀρνύμεν, ὅν κ᾽ ἐθέληισι.
νηὶ δ᾽ ἐνὶ γλαφυρῆι κατέδει μέρμιθι φαεινῆι
ἀργυρέηι, ἵνα μή τι παραπνεύσηι ὀλίγον περ·
αὐτὰρ ἐμοὶ πνοιὴν Ζεφύρου προέηκεν ἀῆναι,
ὄφρα φέροι νῆάς τε καὶ αὐτούς· οὐδ᾽ ἄρ᾽ ἔμελλεν
ἐκτελέειν· αὐτῶν γὰρ ἀπωλόμεθ᾽ ἀφραδίηισιν.
Caput XIII
Novem diēs secundissimō ventō cursum tenuērunt, iamque in cōnspectum patriae suae vēnerant, cum Ulixēs lassitūdine cōnfectus (ipse enim gubernābat) ad quiētem capiendam recubuit. At sociī, quī iam dūdum mīrābantur quid in illō saccō inclūsum esset, cum ducem somnō oppressum vidērent, tantam occāsiōnem nōn omittendam arbitrātī sunt; crēdēbant enim aurum et argentum ibi esse cēlāta.
Itaque spē lucrī adductī saccum sine morā solvērunt, quō factō ventī
...velut āgmine factō
quā data porta ruunt, et terrās turbine perflant. (Vergilii, Aeneidos I 83-84)
Hīc tanta tempestās subitō coorta est ut illī cursum tenēre nōn possent sed in eandem partem unde erant profectī referrentur. Ulixēs ē somnō excitātus quō in locō rēs esset statim intellēxit; saccum solūtum, Ithacam post tergum relictam vīdit. Tum vērō īrā vehementer exārsit sociōsque obiūrgābat quod cupiditāte pecūniae adductī spem patriae videndae prōiēcissent.
οἱ δ᾽ ἕταροι ἐπέεσσι πρὸς ἀλλήλους ἀγόρευον,
καί μ᾽ ἔφασαν χρυσόν τε καὶ ἄργυρον οἴκαδ᾽ ἄγεσθαι
δῶρα παρ᾽ Αἰόλου μεγαλήτορος Ἱπποτάδαο.
ὧδε δέ τις εἴπεσκεν ἰδὼν ἐς πλησίον ἄλλον·
ὦ πόποι, ὡς ὅδε πᾶσι φίλος καὶ τίμιός ἐστιν
ἀνθρώποις, ὅτεών τε πόλιν καὶ γαῖαν ἵκηται.
πολλὰ μὲν ἐκ Τροίης ἄγεται κειμήλια καλὰ
ληίδος, ἡμεῖς δ᾽ αὖτε ὁμὴν ὁδὸν ἐκτελέσαντες
οἴκαδε νισσόμεθα κενεὰς σὺν χεῖρας ἔχοντες·
καὶ νῦν οἱ τάδ᾽ ἔδωκε χαριζόμενος φιλότητι
Αἴολος. ἀλλ᾽ ἄγε θᾶσσον ἰδώμεθα ὅττι τάδ᾽ ἐστίν,
ὅσσος τις χρυσός τε καὶ ἄργυρος ἀσκῶι ἔνεστιν.
ὣς ἔφασαν, βουλὴ δὲ κακὴ νίκησεν ἑταίρων·
ἀσκὸν μὲν λῦσαν, ἄνεμοι δ᾽ ἐκ πάντες ὄρουσαν.
τοὺς δ᾽ αἶψ᾽ ἁρπάξασα φέρεν πόντονδε θύελλα
κλαίοντας, γαίης ἄπο πατρίδος. αὐτὰρ ἐγώ γε
ἐγρόμενος κατὰ θυμὸν ἀμύμονα μερμήριξα,
ἠὲ πεσὼν ἐκ νηὸς ἀποφθίμην ἐνὶ πόντωι,
ἦ ἀκέων τλαίην καὶ ἔτι ζωοῖσι μετείην.
ἀλλ᾽ ἔτλην καὶ ἔμεινα, καλυψάμενος δ᾽ ἐνὶ νηὶ
κείμην. αἱ δ᾽ ἐφέροντο κακῆι ἀνέμοιο θυέλληι
αὖτις ἐπ᾽ Αἰολίην νῆσον, στενάχοντο δ᾽ ἑταῖροι.
Caput XIV
Brevī spatiō intermissō Graecī īnsulae cuidam appropinquāvērunt in quā Circē, fīlia Sōlis, habitābat. Quō cum nāvem appulisset, Ulixēs in terram frūmentandī causā ēgrediendum esse statuit; nam cōgnōverat frūmentum quod in nāvī habērent iam dēficere. Sociīs igitur ad sē convocātīs quō in locō rēs esset et quid fierī vellet ostendit.
ἔνθεν δὲ προτέρω πλέομεν ἀκαχήμενοι ἦτορ,
ἄσμενοι ἐκ θανάτοιο, φίλους ὀλέσαντες ἑταίρους.Αἰαίην δ᾽ ἐς νῆσον ἀφικόμεθ᾽· ἔνθα δ᾽ ἔναιεΚίρκη ἐυπλόκαμος, δεινὴ θεὸς αὐδήεσσα,
αὐτοκασιγνήτη ὀλοόφρονος Αἰήταο·
ἄμφω δ᾽ ἐκγεγάτην φαεσιμβρότου Ἠελίοιο
μητρός τ᾽ ἐκ Πέρσης, τὴν Ὠκεανὸς τέκε παῖδα.
Cum tamen omnēs memoriā tenērent quam crūdēlī morte necātī essent iī quī nūper ē nāvī ēgressī essent, nēmō repertus est quī hōc negōtium suscipere vellet. Quae cum ita essent, rēs ad contrōversiam dēducta est. Tandem Ulixēs cōnsēnsū omnium sociōs in duās partīs dīvīsit, quārum alterī Eurylochus, vir summae virtūtis, alterī ipse praeesse. Tum hī inter sē sortītī sunt uter in terram ēgrederētur. Hōc factō, Eurylochō sorte ēvēnit ut cum duōbus et vīgintī sociīs rem susciperet.
αὐτὰρ ἐγὼ δίχα πάντας ἐυκνήμιδας ἑταίρους
ἠρίθμεον, ἀρχὸν δὲ μετ᾽ ἀμφοτέροισιν ὄπασσα·
τῶν μὲν ἐγὼν ἦρχον, τῶν δ᾽ Εὐρύλοχος θεοειδής.
κλήρους δ᾽ ἐν κυνέηι χαλκήρεϊ πάλλομεν ὦκα·
ἐκ δ᾽ ἔθορε κλῆρος μεγαλήτορος Εὐρυλόχοιο.
βῆ δ᾽ ἰέναι, ἅμα τῶι γε δύω καὶ εἴκοσ᾽ ἑταῖροι
κλαίοντες· κατὰ δ᾽ ἄμμε λίπον γοόωντας ὄπισθεν.
Caput XV
Hīs rēbus ita cōnstitūtis iī quī sortītī erant in interiōrem partem īnsulae profectī sunt. Tantus tamen timor animōs eōrum occupāverat ut nihil dubitārent quīn mortī obviam īrent. Vix quidem poterant iī quī in nāvī relictī erant lacrimās tenēre; crēdēbant enim sē sociōs suōs numquam post hōc tempus vīsūrōs. Illī autem aliquantum itineris prōgressī ad vīllam quandam pervēnērunt summā māgnificentiā aedificātam, cūius ad ōstium cum adiissent, cantum dulcissimum audīvērunt. Tanta autem fuit ēius vōcis dulcēdō ut nūllō modō retinērī possent quīn iānuam pulsārent.
εὗρον δ᾽ ἐν βήσσηισι τετυγμένα δώματα Κίρκης
ξεστοῖσιν λάεσσι, περισκέπτωι ἐνὶ χώρωι·
ἀμφὶ δέ μιν λύκοι ἦσαν ὀρέστεροι ἠδὲ λέοντες,
τοὺς αὐτὴ κατέθελξεν, ἐπεὶ κακὰ φάρμακ᾽ ἔδωκεν.
οὐδ᾽ οἵ γ᾽ ὡρμήθησαν ἐπ᾽ ἀνδράσιν, ἀλλ᾽ ἄρα τοί γε
οὐρῆισιν μακρῆισι περισσαίνοντες ἀνέσταν.
ὡς δ᾽ ὅτ᾽ ἂν ἀμφὶ ἄνακτα κύνες δαίτηθεν ἰόντα
σαίνωσ᾽, αἰεὶ γάρ τε φέρει μειλίγματα θυμοῦ,
ὣς τοὺς ἀμφὶ λύκοι κρατερώνυχες ἠδὲ λέοντες
σαῖνον· τοὶ δ᾽ ἔδεισαν, ἐπεὶ ἴδον αἰνὰ πέλωρα.
ἔσταν δ᾽ ἐν προθύροισι θεᾶς καλλιπλοκάμοιο,
Κίρκης δ᾽ ἔνδον ἄκουον ἀειδούσης ὀπὶ καλῆι,
ἱστὸν ἐποιχομένης μέγαν ἄμβροτον, οἷα θεάων
λεπτά τε καὶ χαρίεντα καὶ ἀγλαὰ ἔργα πέλονται.
Hōc factō ipsa Circē forās exiit, et summā cum benīgnitāte omnīs in hospitium invītāvit. Eurylochus īnsidiās sibi comparārī suspicātus forīs exspectāre cōnstituit, sed reliquī reī novitāte adductī intrāvērunt. Cēnam māgnificam omnibus rēbus īnstrūctam invēnērunt et iūssū dominae libentissimē accubuērunt. At Circē vīnum quod servī apposuērunt medicāmentō quōdam miscuerat; quod cum Graecī bibissent, gravī somnō subitō oppressī sunt.
ἡ δ᾽ αἶψ᾽ ἐξελθοῦσα θύρας ὤιξε φαεινὰς
καὶ κάλει· οἱ δ᾽ ἅμα πάντες ἀιδρείηισιν ἕποντο·
Εὐρύλοχος δ᾽ ὑπέμεινεν, ὀισάμενος δόλον εἶναι.
εἷσεν δ᾽ εἰσαγαγοῦσα κατὰ κλισμούς τε θρόνους τε,
ἐν δέ σφιν τυρόν τε καὶ ἄλφιτα καὶ μέλι χλωρὸν
οἴνωι Πραμνείωι ἐκύκα· ἀνέμισγε δὲ σίτωι
φάρμακα λύγρ᾽, ἵνα πάγχυ λαθοίατο πατρίδος αἴης.
αὐτὰρ ἐπεὶ δῶκέν τε καὶ ἔκπιον, αὐτίκ᾽ ἔπειτα
ῥάβδωι πεπληγυῖα κατὰ συφεοῖσιν ἐέργνυ.
Caput XVI
Tum Circē, quae artis magicae summam scientiam habēbat, baculō aureō quod gerēbat capita eōrum tetigit; quō factō omnēs in porcōs subitō conversī sunt. Intereā Eurylochus īgnārus quid in aedibus agerētur ad ōstium sedēbat; postquam tamen ad sōlis occāsum ānxiō animō et sollicitō exspectāvit, sōlus ad nāvem regredī cōnstituit. Eō cum vēnisset, sollicitūdine ac timōre tam perturbātus fuit ut quae vīdisset vix dīlūcidē nārrāre posset. Ulixēs autem satis intellēxit sociōs suōs in perīculō versārī, et gladiō correptō Eurylochō imperāvit ut sine morā viam ad istam domum dēmōnstrāret.
οἱ δὲ συῶν μὲν ἔχον κεφαλὰς φωνήν τε τρίχας τε
καὶ δέμας, αὐτὰρ νοῦς ἦν ἔμπεδος, ὡς τὸ πάρος περ.
ὣς οἱ μὲν κλαίοντες ἐέρχατο, τοῖσι δὲ Κίρκη
πάρ ῥ᾽ ἄκυλον βάλανόν τε βάλεν καρπόν τε κρανείης
ἔδμεναι, οἷα σύες χαμαιευνάδες αἰὲν ἔδουσιν.
Ille tamen multīs cum lacrimīs Ulixem complexus obsecrāre coepit nē in tantum perīculum sē committeret; sī quid gravius eī accidisset, omnium salūtem in summō discrīmine futūram. Ulixēs autem respondit sē nēminem invītum sēcum adductūrum; eī licēre, sī māllet, in nāvī manēre; sē ipsum sine ūllō praesidiō rem susceptūrum. Hōc cum māgnā vōce dīxisset, ē nāvī dēsiluit et nūllō sequente sōlus in viam sē dedit.
Εὐρύλοχος δ᾽ αἶψ᾽ ἦλθε θοὴν ἐπὶ νῆα μέλαιναν
ἀγγελίην ἑτάρων ἐρέων καὶ ἀδευκέα πότμον.
οὐδέ τι ἐκφάσθαι δύνατο ἔπος ἱέμενός περ,
κῆρ ἄχεϊ μεγάλωι βεβολημένος· ἐν δέ οἱ ὄσσε
δακρυόφιν πίμπλαντο, γόον δ᾽ ὠίετο θυμός.
ἀλλ᾽ ὅτε δή μιν πάντες ἀγασσάμεθ᾽ ἐξερέοντες,
καὶ τότε τῶν ἄλλων ἑτάρων κατέλεξεν ὄλεθρον·
ὣς ἔφατ᾽, αὐτὰρ ἐγὼ περὶ μὲν ξίφος ἀργυρόηλον
ὤμοιιν βαλόμην, μέγα χάλκεον, ἀμφὶ δὲ τόξα·
τὸν δ᾽ ἂψ ἠνώγεα αὐτὴν ὁδὸν ἡγήσασθαι.
αὐτὰρ ὅ γ᾽ ἀμφοτέρηισι λαβὼν ἐλλίσσετο γούνων
καί μ᾽ ὀλοφυρόμενος ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
μή μ᾽ ἄγε κεῖσ᾽ ἀέκοντα, διοτρεφές, ἀλλὰ λίπ᾽ αὐτοῦ.
οἶδα γάρ, ὡς οὔτ᾽ αὐτὸς ἐλεύσεαι οὔτε τιν᾽ ἄλλον
ἄξεις σῶν ἑτάρων. ἀλλὰ ξὺν τοίσδεσι θᾶσσον
φεύγωμεν· ἔτι γάρ κεν ἀλύξαιμεν κακὸν ἦμαρ.
ὣς ἔφατ᾽, αὐτὰρ ἐγώ μιν ἀμειβόμενος προσέειπον·
Εὐρύλοχ᾽, ἦ τοι μὲν σὺ μέν᾽ αὐτοῦ τῶιδ᾽ ἐνὶ χώρωι
ἔσθων καὶ πίνων κοίληι παρὰ νηὶ μελαίνηι·
αὐτὰρ ἐγὼν εἶμι, κρατερὴ δέ μοι ἔπλετ᾽ ἀνάγκη.
Caput XVII
Aliquantum itineris prōgressus ad vīllam māgnificam pervēnit, quam cum oculīs perlūstrāsset, statim intrāre statuit; intellēxit enim hanc esse eandem domum dē quā Eurylochus mentiōnem fēcisset. At cum in eō esset ut līmen intrāret, subitō eī obviam stetit adulēscēns fōrmā pulcherrimā aureum baculum gerēns. Hīc Ulixem iam domum intrantem manū corripuit et
- "Quō ruis?" inquit. "Nōnne scīs hanc esse Circēs domum? Hīc inclūsī sunt amīcī tuī ex hūmānā speciē in porcōs conversī. Num vīs ipse in eandem calamitātem venīre?"
Ulixēs simul ac vōcem audīvit, deum Mercurium āgnōvit; nūllīs tamen precibus ab īnstitūtō cōnsiliō dēterrērī potuit. Quod cum Mercurius sēnsisset, herbam quandam eī dedit, quam contrā carmina multum valēre dīcēbat.
- "Hanc cape," inquit, "et ubi Circē tē baculō tetigerit, tū strictō gladiō impetum in eam vidē ut faciās."
Mercurius postquam fīnem loquendī fēcit,
mortālīs vīsūs mediō sermōne relīquit,
et procul in tenuem ex oculīs ēvānuit auram.
ὣς εἰπὼν παρὰ νηὸς ἀνήιον ἠδὲ θαλάσσης.
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ ἄρ᾽ ἔμελλον ἰὼν ἱερὰς ἀνὰ βήσσας
Κίρκης ἵξεσθαι πολυφαρμάκου ἐς μέγα δῶμα,
ἔνθα μοι Ἑρμείας χρυσόρραπις ἀντεβόλησεν
ἐρχομένωι πρὸς δῶμα, νεηνίηι ἀνδρὶ ἐοικώς,
πρῶτον ὑπηνήτηι, τοῦ περ χαριεστάτη ἥβη·
ἔν τ᾽ ἄρα μοι φῦ χειρί, ἔπος τ᾽ ἔφατ᾽ ἔκ τ᾽ ὀνόμαζε·
πῆι δὴ αὖτ᾽, ὦ δύστηνε, δι᾽ ἄκριας ἔρχεαι οἶος,
χώρου ἄιδρις ἐών; ἕταροι δέ τοι οἵδ᾽ ἐνὶ Κίρκης
ἔρχαται ὥς τε σύες πυκινοὺς κευθμῶνας ἔχοντες.
ἦ τοὺς λυσόμενος δεῦρ᾽ ἔρχεαι; οὐδέ σέ φημι
αὐτὸν νοστήσειν, μενέεις δὲ σύ γ᾽, ἔνθα περ ἄλλοι.
ἀλλ᾽ ἄγε δή σε κακῶν ἐκλύσομαι ἠδὲ σαώσω.
τῆ, τόδε φάρμακον ἐσθλὸν ἔχων ἐς δώματα Κίρκης
ἔρχευ, ὅ κέν τοι κρατὸς ἀλάλκηισιν κακὸν ἦμαρ.
πάντα δέ τοι ἐρέω ὀλοφώια δήνεα Κίρκης.
τεύξει τοι κυκεῶ, βαλέει δ᾽ ἐν φάρμακα σίτωι.
ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ὣς θέλξαι σε δυνήσεται· οὐ γὰρ ἐάσει
φάρμακον ἐσθλόν, ὅ τοι δώσω, ἐρέω δὲ ἕκαστα.
ὁππότε κεν Κίρκη σ᾽ ἐλάσηι περιμήκεϊ ῥάβδωι,
δὴ τότε σὺ ξίφος ὀξὺ ἐρυσσάμενος παρὰ μηροῦ
Κίρκηι ἐπαῖξαι, ὥς τε κτάμεναι μενεαίνων.
ἡ δέ σ᾽ ὑποδείσασα κελήσεται εὐνηθῆναι·
ἔνθα σὺ μηκέτ᾽ ἔπειτ᾽ ἀπανήνασθαι θεοῦ εὐνήν,
ὄφρα κέ τοι λύσηι θ᾽ ἑτάρους αὐτόν τε κομίσσηι·
ἀλλὰ κέλεσθαί μιν μακάρων μέγαν ὅρκον ὀμόσσαι,
μή τί τοι αὐτῶι πῆμα κακὸν βουλευσέμεν ἄλλο,
μή σ᾽ ἀπογυμνωθέντα κακὸν καὶ ἀνήνορα θήηι.
ὣς ἄρα φωνήσας πόρε φάρμακον ἀργεϊφόντης
ἐκ γαίης ἐρύσας, καί μοι φύσιν αὐτοῦ ἔδειξε.
ῥίζηι μὲν μέλαν ἔσκε, γάλακτι δὲ εἴκελον ἄνθος·
μῶλυ δέ μιν καλέουσι θεοί· χαλεπὸν δέ τ᾽ ὀρύσσειν
ἀνδράσι γε θνητοῖσι, θεοὶ δέ τε πάντα δύνανται.
Caput XVIII
Brevī intermissō spatiō Ulixēs ad omnia perīcula subeunda parātus iānuam pulsāvit, et foribus patefactīs ab ipsā Circē benīgnē exceptus est. Omnia eōdem modō atque anteā facta sunt. Cēnam māgnificē īnstrūctam vīdit et accumbere iūssus est. Mox, ubi famēs cibō dēpulsa est, Circē pōculum aureum vīnō replētum Ulixī dedit. Ille etsī suspicātus est venēnum sibi parātum esse, pōculum exhausit; quō factō Circē postquam caput ēius baculō tetigit, ea verba locūta est quibus sociōs ēius anteā in porcōs converterat.
Ἑρμείας μὲν ἔπειτ᾽ ἀπέβη πρὸς μακρὸν Ὄλυμπον
νῆσον ἀν᾽ ὑλήεσσαν, ἐγὼ δ᾽ ἐς δώματα Κίρκης
ἤια, πολλὰ δέ μοι κραδίη πόρφυρε κιόντι.
ἔστην δ᾽ εἰνὶ θύρηισι θεᾶς καλλιπλοκάμοιο·
ἔνθα στὰς ἐβόησα, θεὰ δέ μευ ἔκλυεν αὐδῆς.
ἡ δ᾽ αἶψ᾽ ἐξελθοῦσα θύρας ὤιξε φαεινὰς
καὶ κάλει· αὐτὰρ ἐγὼν ἑπόμην ἀκαχήμενος ἦτορ.
εἷσε δέ μ᾽ εἰσαγαγοῦσα ἐπὶ θρόνου ἀργυροήλου
καλοῦ δαιδαλέου· ὑπὸ δὲ θρῆνυς ποσὶν ἦεν·
τεῦχε δέ μοι κυκεῶ χρυσέωι δέπαι, ὄφρα πίοιμι,
ἐν δέ τε φάρμακον ἧκε, κακὰ φρονέουσ᾽ ἐνὶ θυμῶι.
Rēs tamen omnīnō aliter ēvēnit atque illa spērāverat. Tanta enim vīs erat ēius herbae quam Ulixī Mercurius dederat ut neque venēnum neque verban quicquam efficere possent. Ulixēs autem, ut eī praeceptum erat, gladiō strictō impetum in eam fēcit et mortem minitābātur. Circē cum artem suam nihil valēre sēnsisset, multīs cum lacrimīs eum obsecrāre coepit nē sibi vītam adimeret.
᾽τίς πόθεν εἰς ἀνδρῶν; πόθι τοι πόλις ἠδὲ τοκῆες;
θαῦμά μ᾽ ἔχει ὡς οὔ τι πιὼν τάδε φάρμακ᾽ ἐθέλχθης·
οὐδὲ γὰρ οὐδέ τις ἄλλος ἀνὴρ τάδε φάρμακ᾽ ἀνέτλη,
ὅς κε πίηι καὶ πρῶτον ἀμείψεται ἕρκος ὀδόντων.
σοὶ δέ τις ἐν στήθεσσιν ἀκήλητος νόος ἐστίν.
ἦ σύ γ᾽ Ὀδυσσεύς ἐσσι πολύτροπος, ὅν τέ μοι αἰεὶ
φάσκεν ἐλεύσεσθαι χρυσόρραπις ἀργεϊφόντης,
ἐκ Τροίης ἀνιόντα θοῆι σὺν νηὶ μελαίνηι.
Caput XIX
Ulixēs autem ubi sēnsit eam timōre perterritam esse, postulāvit ut sociōs suōs sine morā in hūmānam speciem redūceret (certior enim factus erat ā deō Mercuriō eōs in porcōs conversōs esse); nisi id factum esset, sē dēbitās poenās sūmptūrum ostendit. Circē hīs rēbus graviter commōta eī ad pedēs sē prōiēcit, et multīs cum lacrimīs iūre iūrandō cōnfīrmāvit sē quae ille imperāsset omnia factūram. Tum porcōs in ātrium immittī iussit.
ὣς ἐφάμην, Κίρκη δὲ διὲκ μεγάροιο βεβήκει
ῥάβδον ἔχουσ᾽ ἐν χειρί, θύρας δ᾽ ἀνέωιξε συφειοῦ,
ἐκ δ᾽ ἔλασεν σιάλοισιν ἐοικότας ἐννεώροισιν.
οἱ μὲν ἔπειτ᾽ ἔστησαν ἐναντίοι, ἡ δὲ δι᾽ αὐτῶν
ἐρχομένη προσάλειφεν ἑκάστωι φάρμακον ἄλλο.
τῶν δ᾽ ἐκ μὲν μελέων τρίχες ἔρρεον, ἃς πρὶν ἔφυσε φάρμακον οὐλόμενον, τό σφιν πόρε πότνια Κίρκη·
ἄνδρες δ᾽ ἂψ ἐγένοντο νεώτεροι ἢ πάρος ἦσαν,
καὶ πολὺ καλλίονες καὶ μείζονες εἰσοράασθαι.
Illī datō sīgnō inruērunt, et cum ducem suum āgnōvissent, māgnō dolōre adfectī sunt quod nūllō modō eum dē rēbus suīs certiōrem facere poterant. Circē tamen unguentō quōdam corpora eōrum ūnxit; quō factō sunt omnēs statim in hūmānam speciem reductī. Māgnō cum gaudiō Ulixēs suōs amīcōs āgnōvit, et nūntium ad lītus mīsit, quī reliquīs Graecīs sociōs receptōs esse dīceret. Illī autem hīs rēbus cōgnitīs statim ad domum Circaeam sē contulērunt; quō cum vēnissent, ūniversī laetitiae sē dēdidērunt.
Caput XX
Postrīdiē ēius diēī Ulixēs ex hāc īnsulā quam celerrimē discēdere in animō habēbat. Circē tamen cum haec cōgnōvisset, ex odiō ad amōrem conversa omnibus precibus eum ōrāre et obtestārī coepit ut paucōs diēs apud sē morārētur; quā rē tandem impetrātā tanta beneficia in eum contulit ut facile eī persuāsum sit ut diūtius manēret. Postquam tamen tōtum annum apud Circēn cōnsūmpserat, Ulixēs māgnō dēsīderiō patriae suae mōtus est. Sociīs igitur ad sē convocātīs quid in animō habēre tostendit. Ubi tamen ad lītus dēscendit, nāvem suam tempestātibus tam adflīctam invēnit ut ad nāvigandum paene inūtilis esset.
ὢ Κίρκη, τέλεσόν μοι ὑπόσχεσιν ἥν περ ὑπέστης,
οἴκαδε πεμψέμεναι· θυμὸς δέ μοι ἔσσυται ἤδη,
ἠδ᾽ ἄλλων ἑτάρων, οἵ μευ φθινύθουσι φίλον κῆρ
ἀμφ᾽ ἔμ᾽ ὀδυρόμενοι, ὅτε που σύ γε νόσφι γένηαι.
ὣς ἐφάμην, ἡ δ᾽ αὐτίκ᾽ ἀμείβετο δῖα θεάων·
διογενὲς Λαερτιάδη, πολυμήχαν᾽ Ὀδυσσεῦ,
μηκέτι νῦν ἀέκοντες ἐμῶι ἐνὶ μίμνετε οἴκωι.
ἀλλ᾽ ἄλλην χρὴ πρῶτον ὁδὸν τελέσαι καὶ ἱκέσθαι
εἰς Ἀίδαο δόμους καὶ ἐπαινῆς Περσεφονείης,
ψυχῆι χρησομένους Θηβαίου Τειρεσίαο,
μάντηος ἀλαοῦ, τοῦ τε φρένες ἔμπεδοί εἰσι·
τῶι καὶ τεθνηῶτι νόον πόρε Περσεφόνεια,
οἴωι πεπνῦσθαι, τοὶ δὲ σκιαὶ ἀίσσουσιν.
Hāc rē cōgnitā omnia quae ad nāvīs reficiendās ūsuī essent comparārī iussit, quā in rē tantam dīligentiam omnēs adhibēbant ut ante tertium diem opus perfēcerint. At Circē ubi omnia ad profectiōnem parāta esse vīdit, rem aegrē ferēbat et Ulixem vehementer obsecrābat ut eō cōnsiliō dēsisteret. Ille tamen, nē annī tempore a nāvigātiōne exclūderētur, mātūrandum sibi exīstimāvit, et tempestātem idōneam nactus nāvem solvit.
Multa quidem perīcula Ulixī subeunda erant antequam in patriam suam pervenīret, quae tamen hōc locō longum est perscrībere...
