ΣΜΥΡΝΗ
Η Μητρόπολη του Μικρασιατικού Ελληνισμού
Εργασία του μαθητή Παναγιώτη Μυλωνόπουλου της Α΄τάξης πάνω στο ομώνυμο βιβλίο των Εκδόσεων Έφεσος, από τη βιβλιοθήκη του σχολείου μας.
α. ΟΙ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ
Σήμερα, η Σμύρνη αποτελεί το ευρωπαϊκό πρόσωπο της Τουρκίας. Αυτό οφείλεται όχι μόνο στον αυτονόητο γεωγραφικό λόγο, που συνδέεται με τη θέση της στο δυτικό μέτωπο της μικρασιατικής χερσονήσου, αλλά, κυρίως, διότι εδώ, απ’ όλες τις μεγάλες μητροπολιτικές περιοχές της χώρας, είναι λιγότερο ορατές οι συμπεριφορικές εκδηλώσεις του Ισλαμικού κινήματος, ιδίως η αμφίεση των γυναικών, που υπομιμνήσκουν το ασιατικό βάθος της τουρκικής κοινωνίας και τα απειλητικά μελλοντικά ενδεχόμενα. Ωστόσο, παρά αυτό το ευρωπαϊκό πρόσωπο, σχεδόν τίποτα στη σημερινή Σμύρνη δεν ανακαλεί κάτι από το κοσμοπολίτικο παρελθόν της πόλης, μιαν ανάμνηση από την κοσμόπολη του 19ου και του πρώιμου 20ου αιώνα, που συνάρπασε τη φαντασία τόσων ευαίσθητων παρατηρητών και αναπλάστηκε με τόσην υποβλητικότητα από αρκετούς δημιουργούς του λόγου. Μόνο τη νύχτα, όταν το σκοτάδι σκεπάζει το σημερινό αρχιτεκτονικά αδιάφορο και άμορφο πρόσωπο της πόλης, ξυπνά, με τα απειράριθμα φώτα, που ζώνουν από τρεις πλευρές τον κόλπο, η Σμύρνη του μύθου και του ονείρου, και συναντά στη φαντασία του οδοιπόρου την εικόνα των μεγάλων λιμανιών της Μεσογείου με τις φωτισμένες προκυμαίες και την αμφιθεατρική διάταξη των οικιστικών συνόλων στους γύρω λόφους. Τότε η Σμύρνη ξανασυναντά τη Νεάπολη, τη Μασσαλία, τη Θεσσαλονίκη, την Αλεξάνδρεια στον κόσμο των μητροπόλεων της Μεσογείου.
Για τη Σμύρνη αυτή η υπόσταση της μητρόπολης του Μεσογειακού κόσμου είναι μόνο μια ανάμνηση, μια ανάμνηση, ωστόσο-δεν επιτρέπεται να το ξεχνά αυτό η σοβαρή ιστορική σκέψη-που εμπεριέχει και τη δυναμική για μελλοντικές εκδοχές των πραγμάτων.
Καλή ένδειξη της θέσης της Σμύρνης στη συνείδηση του αρχαίου κόσμου είναι δύο συζητήσεις σε σχέση με τις απαρχές της ιστορίας της πόλης. Η μια συζήτηση αναφέρεται στην προέλευση της ονομασίας της πόλης. Είναι στην περίπτωση αυτή αποκαλυπτική η αναφορά στον Θησέα, που καταβάλλει την Αμαζόνα Σμύρνα, από την οποία προέρχεται το όνομα της πόλης, σε μια πράξη , όμως, τιθάσευσης της ασιατικής ισχύος από την ευρωπαϊκή ρώμη. Η άλλη συζήτηση είναι εκείνη των επτά πόλεων, που έριζαν διεκδικώντας την καταγωγή του Ομήρου. Οι αξιώσεις της Σμύρνης στη συζήτηση αυτή θεωρήθηκαν ήδη από τους αρχαίους παρατηρητές ως μεταξύ των ισχυροτέρων. Η κρίση κατοπτρίζει, βέβαια, τη θέση της αρχαϊκής Σμύρνης στον υπό διαμόρφωση πολιτισμό της Ιωνίας.
Μεταξύ των αρχαίων πηγών η οίκηση της Σμύρνης από τους Αιολείς της Κύμης μνημονεύεται από τον Ηρόδοτο, όπως και οι αγώνες των Σμυρναίων κατά των Λυδών του βασιλέως Γύγη. Μετά την καταστροφή της πόλης από τους Λυδούς, η Σμύρνη ξανασυνοικίστηκε από τον Μέγα Αλέξανδρο στη σημερινή της θέση. Με την επανίδρυση συνδέεται και η δημιουργία του λιμένα, στον οποίο οφείλεται η ακμή, αλλά και οι περιπέτειες της πόλης στη διαδρομή των αιώνων. Η Σμύρνη των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων είναι η λαμπρή μητρόπολη της Ασίας, που θαυμάζουν ο Στραβών, ο Κικέρων και ο Πλίνιος, ο οποίος την αποκαλεί lumen, φως της σελήνης. Έτσι ο μύθος της Σμύρνης, δια της λατινικής φιλολογίας, εντάσσεται στην ευρωπαϊκή συνείδηση.
Αυτή η πόλη θα αποβεί από τους αποστολικούς χρόνους κοιτίδα της χριστιανικής πίστης και το μέλλον , για δυο σχεδόν, χιλιετίες, θα καθοριστεί από την παρουσία της εκκλησίας. Ο πιο εύγλωττος συμβολικός λόγος σε σχέση με τη Σμύρνη καταγράφεται σε χριστιανικό κείμενο, την Αποκάλυψη του Ιωάννη:
Αυτό το αποκαλυπτικό όραμα, από το οποίο εκπορεύεται η χριστιανική ιστορία της πόλης συνδέει την ιστορία αυτή με τη βίωση του μαρτυρίου, από τον ιερό Πολύκαρπο, ακροατή του Ιωάννη του Ευαγγελιστή και δεύτερο επίσκοπο Σμύρνης, έως τον τελευταίο της επίσκοπο, τον Σμύρνης Χρυσόστομο.
Την αίγλη της ελληνορωμαϊκής εποχής θα διαδεχθούν περιπέτειες και σκοτεινές εποχές, που δεν μπορούν να φωτιστούν ικανοποιητικά από τις πηγές. Όμως, κατά την εποχή της αποσύνθεσης της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η Σμύρνη χάρη, κυρίως, στο λιμάνι της θα αποβεί το επίκεντρο νέων πολιτικών σχηματισμών, των σελτζουκικών εμιράτων, που εγκαινιάζουν μια νέα εποχή στην ιστορία της Μικράς Ασίας. Πρόκειται για εποχή δραματική και επώδυνη, κατά την οποία συντελείται μια πραγματική μεταμόρφωση της πόλης και της ευρύτερης περιοχής με την έξοδο προς τη Θράκη του χριστιανικού πληθυσμού και τον εξισλαμισμό και εκτουρκισμό της χώρας. Έτσι, αρχίζουν οι πληθυσμιακές παλινδρομήσεις στη Σμύρνη και την περιοχή της, που καλύπτουν ολόκληρη τη δεύτερη χιλιετία και συντελούν στις αλλεπάλληλες μεταμορφώσεις της φυσιογνωμίας της πόλης.
Συγχρόνως, όμως, παραμένει σταθερή η γεωγραφική παράμετρος της ιστορικής εμπειρίας: το λιμάνι θα καθορίσει το μέλλον της πόλης και θ’ αποβεί ο αποφασιστικός συντελεστής της ευημερίας και του νέου μύθου, που συνυφαίνεται με την ιστορία της πόλης κατά τους νέους χρόνους. Μετά την οριστική επιβολή της οθωμανικής κυριαρχίας και με τη σταδιακή πολιτική ενοποίηση του χώρου του Αιγαίου, η Σμύρνη εξελίσσεται στο σημαντικότερο κέντρο της Αυτοκρατορίας στη Μικρά Ασία. Ήδη τον 17ο αιώνα η Σμύρνη, μαζί με την Μασσαλία και το Λίβορνο, έχει εξελιχθεί σ’ ένα από τα τρία σημαντικότερα λιμάνια της Μεσογείου. Αυτό οφείλεται, σύμφωνα με τον Fernand Braudel, στην απόληξη των δρόμων του χερσαίου εμπορίου της Δυτικής Ασίας από το Χαλέπι στη Σμύρνη.
Στην κοινωνική δυναμική, που δημιουργούν οι παράγοντες αυτοί, οφείλεται η ευημερία και ο κοσμοπολιτισμός της πόλης τους επόμενους αιώνες. Ήδη για τον 17ο αιώνα διαθέτουμε τη μαρτυρία του Άγγλου πρόξενου Paul Rycaut. Οι μαρτυρίες θα πολλαπλασιαστούν αργότερα και θα συντείνουν στον διάλογο του μύθου και της ιστορίας, που διαμορφώνουν τον θρύλο της Σμύρνης των νέων χρόνων. Αυτή η δυναμική θα καθορίσει και τη δημιουργία της Σμύρνης των Ελλήνων.
Οι οικονομικές συγκυρίες και οι κοινωνικές ανάγκες, που συνδέονται με αυτές θα συμβάλουν από τον 16ο αιώνα στον επανοικισμό της Σμύρνης με τη μετοικεσία χριστιανικών πληθυσμών από άλλα σημεία της Μικράς Ασίας, αλλά ιδίως από τα ελληνικά νησιά. Έτσι, θα δημιουργηθεί ο ακμαίος ελληνισμός της Σμύρνης και θα εξακολουθήσει να ενισχύεται από αλλεπάλληλα κύματα επικοισμού, απόληξη των οποίων θα είναι η «γκιαούρ Ιζμίρ» του 20ου αιώνα.
Στους κόλπους της ελληνικής κοινωνίας της Σμύρνης θα δημιουργηθούν ισχυρές εστίες παιδείας, όπως η Ευαγγελική Σχολή και θα γίνει δεκτός, τον πρώιμο 19ο αιώνα, ο Διαφωτισμός, σε μια συγκυρία κορύφωσης των προσδοκιών, αλλά και των ιδεολογικών ζυμώσεων και αντιθέσεων. Η πυκνότητα της πνευματικής ζωής, ιδίως στη διαδρομή του 19ου αιώνα, θα αποτελέσει το υπόβαθρο και μιας ιδιότυπης αυτοσυνειδησίας της Σμυρναϊκής διανόησης σε σχέση με τον χαρακτήρα και τον ιστορικό προορισμό της πόλης. Η αυτοσυνειδησία αυτή θα εκφραστεί σε κείμενα όπως η «Αυτοσχέδιος διατριβή περί Σμύρνης» του Κωνσταντίνου Οικονόμου (1817), τα «Σμυρναϊκά Ανάλεκτα» του Κ. Ν. Κωστή και οι πρωτοποριακές παλαιογραφικές έρευνες του νεαρού Αθανάσιου Παπαδόπουλου Κεραμέως. Αυτές οι αναζητήσεις της Σμυρναϊκής λογιοσύνης διαπλέκονται με τα ανοίγματα και τη δεικτικότητα προς την ευρωπαϊκή γραμματεία. Μεταφράσεις του Μολιέρου και του Montesquieu, « Ο Φιλάργυρος» του Κωνσταντίνου Οικονόμου (1816) και η πρώτη ελληνική έκδοση του έργου «Περσικαί Επιστολαί» από τον Νεοκλή Παπάζογλου (1836), όπως και άλλες αντίστοιχες πρωτοβουλίες, που πυκνώνουν με την πάροδο των δεκαετιών, συμβάλλουν στη ζωτικότητα του πολυπολιτισμικού πνευματικού κλίματος, μέσα στο οποίο διαμορφώνεται η αυτοσυνείδηση της σμυρναϊκής λογιοσύνης. Αυτή υπήρξε η ελληνική συνιστώσα του κοσμοπολιτισμού της Σμύρνης, που είναι εξαιρετικά δύσκολο ν’ ανακτήσουμε και να εκτιμήσουμε στις πραγματικές του διαστάσεις με μεταγενέστερα, συχνά πολύ στενότερα ακόμη και απελπιστικά επαρχιώτικα, κριτήρια. Ο κοσμοπολιτισμός αυτός, μαζί με τη Σμύρνη των Ελλήνων καταποντίστηκε τραγικά στον βαθύκολπο λιμένα, τον Σεπτέμβριο του 1922. Η σταθερή και αμετάβλητη γεωγραφική παράμετρος με το βάρος της φυσικής νομοτέλειας αναιρεί εν τέλει τη μακραίωνη ιστορική εμπειρία. Η Σμύρνη δεν έχει συνέλθει ποτέ από αυτή την Καταστροφή.
β. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ
Χάρη στην ξεχωριστή της γεωγραφική θέση στην Ανατολική Μεσόγειο, η Σμύρνη, δεύτερη πόλη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αποτελούσε ήδη στην καμπή του 16ου αιώνα, ένα διεθνές λιμάνι. Παρατηρείται, τότε, η σταδιακή εγκατάσταση Δυτικοευρωπαίων (Βενετών, Γενουατών, Γάλλων, Άγγλων, Ολλανδών), οι οποίοι θέτουν τις βάσεις μιας ακμάζουσας ευρωπαϊκής παροικίας. Η British LevantCompany και η Compagnie francaise d’ Orient ιδρύονται, το 1583 η πρώτη, το 1664 η δεύτερη, και διακινούν το μεγαλύτερο μέρος του εμπορίου. Από το λιμάνι της Σμύρνης εξάγονται νήματα, μεταξωτά υφάσματα, χρωστική ύλη χρήσιμη στην υφαντουργία, τάπητες, κερί, σταφίδες και φοινικόξυλο. Εγκαθίστανται προξενικές αρχές των περισσοτέρων ευρωπαϊκών δυνάμεων, οι οποίες όχι μόνο προστατεύουν τους υπηκόους τους σε δύσκολες περιστάσεις, αλλά παρεμβαίνουν, επίσης, σε γενικότερες πολιτικές εξελίξεις. Στην εποχή της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δημιουργείται, λοιπόν, στην περιφέρεια της, ένα ισχυρό οικονομικό και πολιτισμικό κέντρο με διεθνή ακτινοβολία.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Η Σμύρνη σήμερα
Ένα οδοιπορικό στη Σμύρνη του σήμερα από τον απόφοιτο του 2ου ΓΕΛ Αγ. Δημητρίου Νίκο Πουλόπουλο.
Κάποιος έγραψε στον πίνακα λυκείου της Σμύρνης το μάθημα στα ελληνικά...
Θα ξαφνιαστούν οι μαθητές το πρωΐ!
Απίστευτη συνάντηση στην Σμύρνη με αυτές τις δύο, γλυκύτατες κυριούλες!!
Την κυρία αριστερά μου την λένε Φετανέ (Φωτεινή!!!): Οι γονείς τις είχαν πολύ καλές σχέσεις με τους Ρωμιούς της Σμύρνης. Μοιράζονταν τα αυγά που είχαν... Με την καταστροφή της Σμύρνης και τον ξεριζωμό, οι δύο φίλες (τούρκα και ρωμιά) έδωσαν υπόσχεση να δώσουν σε κάποιο παιδί τους το όνομα της άλλης... Έτσι, προέκυψε η Φετανέ (Φωτεινή!) ενώ κάπου στην Ελλάδα ίσως βρίσκεται σήμερα κάποια Εσμά...
Χωριό Κιρκιντζέ (σημερινό Σιριντζέ), κοντά στην αρχαία Έφεσο.
Όσοι έχετε διαβάσει τα "Ματωμένα Χώματα" της Διδούς Σωτηρίου, θα το θυμάστε.
Εξολοκλήρου ελληνικό χωριό, πριν την καταστροφή.
Επιγραφή στην Αγορά της Αρχαίας Σμύρνης.
Τελειώνει με την φράση "Η ΓΛΥΚΥΤΑΤΗ ΠΑΤΡΙΣ"...