Rookgerei

Definities; Recreatie (KNA) Rookgerei (PAN Functie) Pijpgerei (Pan-typen 35-02)

In Europa werd in het laatste kwart van de 16de eeuw op kleine schaal, in de hogere kringen, tabak als genotsmiddel gerookt in kleipijpen. Door de stijgende aanvoer en de dalende prijs van tabak, werd rond 1630 roken een betaalbaar en populair genotartikel. Hierdoor werd pijproken gangbaar bij de gewone man. Aan het gebruik van kleipijpen zijn een aantal (vaste) karakteristieke attributen verbonden, de zogenaamde rookgerei, zoals een plankje en mesje om de in strengen gesponnen tabak te snijden, een vuurtest. Maar ook metalen voorwerpen; de tabaksdoos om verse tabak in op te bergen, stoppers en krabbers om de pijp te stoppen en schoon te maken en vonkvanger, de zogenaamde rookgerei.

Vonkenvanger

Definities; Recreatie (KNA) Rookgerei (PAN Functie) Vonkenvanger (Pan-typen 35-03)

Om te voorkomen dat er bij het roken brandend tabak of vonken uit de pijp konden springen, en de angst dat er zo brand kon ontstaan, werd de pijpenkop soms voorzin van een zogenaamde “vonkenvanger”. We zien ze vanaf de tweede helft van de zeventiende-eeuw voor komen. De meeste exemplaren waren gemaakt van gevlochten netjes van koperdraad, welk aan de pijpensteel werd vast gemaakt. Maar er bestonden ook uit metaal gestanste doppen als vonkvangers.

Reutelaar

Definities; Recreatie (KNA) Rookgerei (PAN Functie) Pijpgerei = Reutelaar (Pan-typen 35-02-03) Pijpkraber, Pijpwroeter

Reutelaar ook wel pijpenwroeter pijpenkrabber, pijpenstopper of pijpenstamper genoemd. Zoals de naam doet vermoeden worden pijpenwroeters gebruikt bij het roken met een tabakspijp. Om na het roken de resten van de verbrande tabak uit de pijpenkoppen (ketel) te verwijderen (wroeten/krabben) wordt gebruik gemaakt van een puntig botje of metalen pennetje, de zogenaamde pijpenkrabber of reutelaar. De goedkoopste oplossing was het gebruiken van een takje, botje of een grote spijker. Er bestonden ook zogenaamde pijpenstoppers, hiermee kon je tijdens het vullen van de pijp het tabak aanstampen. Al snel ontstonden er een reutelaars die een combinatie waren van een pijpenwroeter en pijpenstopper. Vanaf de 17e tot en met de 19e eeuw was het pijproken erg populair, en zo ook de hulpmiddelen zoals de reutelaar. Reutelaars komen dan ook in verschillende materialen voor zoals been, brons, koperlegering, messing maar ook in zilver. De zilveren exemplaren werden als een luxe object gebruikt. De reutelaar kent vele varianten, welke modegevoelig waren, met afbeeldingen van bijvoorbeeld dieren of gereedschappen, die weer iets konden vertellen over het beroep van de gebruiker. Maar er waren ook reutelaars met de beeltenissen van bekende historische figuren, bijvoorbeeld Napoleon Bonaparte. Ook zijn er voorbeelden, die tegenwoordig als discriminerend worden zien. Zoals het pijp-rokende Moriaantje, die verwijst naar de Afrikaanse slaven die op de tabaksplantages werkten. Door de grote populariteit, over meerdere eeuwen, zijn reutelaars moeilijk te dateren, behalve dan de gemerkte exemplaren van zilver.

Tabaksdoos

Definities; Recreatie (KNA) Rookgerei (PAN Functie) Tabaksdoos (Pan-typen 35-05)

De tabaksdoos was populair en een praktische gebruiksartikel, en werd gebruikt om ,het kostbare, tabak vers te houden en te voorkomen dat deze verkruimelde. Het formaat van, vooral de eerste, tabaksdozen werd bepaald door de prijs van het tabak. Toen de tabak nog kostbaar was had je kleine tabaksdoosjes. De oudste vermelding van een tabaksdoos stamt uit 1607 en spreekt van een klein ivoren doosje. Vanaf ca. 1630 was het pijproken in Nederland zo ingeburgerd, da bijna elke pijproker hierbij een tabaksdoos gebruikte. In andere landen werd veel minder gerookt, de Duitsers noemde de (rokende) Nederlanders dan ook wel “Dosentrager”. Tabaksdozen werden in verschillende materialen gemaakt, messing werd het meest toegepast, er waren ook exemplaren in roodkoper maar ook andere materialen zoals ivoor, schildpad en hoorn. Een combinatie van materialen komt ook voor. Voor de productie op grote schaal werd messing gebruikt. Hierbij werd het doosje door een koperslager uit een messingplaten gehamerd en gesoldeerd. Ook komen er, door de geelgieter, gegoten exemplaren voor. Maar een combinatie van beide technieken werd ook gebruikt. In het eerste kwart van de achttiende eeuw, word de productie van tabaksdozen steeds seriematiger, en krijgt hij een standaardformaat met een vaste vormgeving. Ondanks dat de tabaksdoos een gebruiksvoorwerp was, werd deze als snel een modegevoelig statusobject.

Aan de hand van een vormindeling kunnen we de volgende hoofdtypen onderscheiden;

1. Eenlingen en vroege vormen 1600-1630 veelhoekig 1640-1670 eivorm of ovaalvorm 1640-17102. Lensvormig en platte ovaalvorm 1660-17303. Gedrukte bodem- en dekselranden ovaalvorm met gedrukte randen 1710-1760 gedrukt deksel met accoladevormige einden 1730-1760 langgerekt met gedrukte randen 1740-17604. Langwerpige dozen met ronde einden 1710-1840 met afgeschuinde hoeken 1770-1790 langwerpig met gepunte einden 1780-18205. Rechthoekig en vlak met geflensde randen 1780-1820 met gladde randen 1800-1830

Hazensprong

Het botje van de achterpoot van een haas, de “hazensprong”, bleek erg geschikt en vooral goedkoop te zijn om gebruikt te worden als pijpenwroeter. Toen de pijpenwroeter steeds meer een prestige object werd, zien we dat deze “hazensprong” in metaal, zoals zilver, werden nagemaakt. Hiermee werd een goedkoop object omgevormd in een kostbaar gebruiksvoorwerp.

Door © ArGeoS