Kledinghaakjes

Definities; Persoonlijke accessoires (KNA) Kleding en textiel (PAN Functie) Kledinghaak (Pan-typen 08-02)

De kledinghaak werd gebruikt voor het sluiten van kleding, maar ook voor het bevestigen van o.a. mutsen, kappen, sluiers en linten. De kledinghaak werd vooral in de 16e en 17e eeuw erg populair. wat samen hangt met de heersende mode, waarbij meerdere gewaden over elkaar werden gedragen. Maar het gebruik van kledinghaakjes is al veel ouder, in Engeland zijn exemplaren uit de 9e eeuw bekend. Ze werden meestal direct op de kleding bevestigd, maar werden ook wel aan linten bevestigd. Hoe en waar kledinghaakjes werden gemaakt is niets bekend, het lijkt aannemelijk dat de messing exemplaren uit Neurenberg kwamen. Een van de belangrijkste productiecentrums van vooral gebruiksvoorwerpen van onedele metalen zoals, vingerhoeden en rekkenpenningen die bekend stonden als Neurenberger waren. Of het maken van kledinghaakjes een apart beroep met gilde was, of dit werd uitgevoerd door knopenmakers of geelgieters is (nog) niet bekend. Er zijn verschillende groepen binnen de kledinghaakje te herkennen; Mantelhaak, Schakelhaak, Kettingsluiting, Plaathaak en de Enkelvoudige haken .

Haken en ogen

Het eenvoudigste systeem voor het sluiten van kleding met metalen haakje is die met haken en ogen. Ze werden met de oogjes aan de kleding vast genaaid, en werden vooral gebruikt voor het sluiten van kleding, zoals kragen en manchetten. Ze komen vanaf de 15e eeuw voor en werden vooral gebruikt tot in de 18e eeuw voor, tegenwoordig komen ze nog steeds onveranderd voor. Deze werden gebogen uit rond of rechthoekige en soms getorst koperdraad van verschillen grootte en draaddikte. De haakjes verschillen in afmeting, soms werd na het buigen van de haak de onderzijde plat gehamerd. Bij een type werden de twee oogjes over elkaar heen gebogen. De oogjes werden alleen gebogen. Er zijn twee hoofdtypen te onderscheiden met open en gesloten ogen. Binnen de open variant zijn weer twee modellen te herkennen, een ovaal en een rond oog. Bij de gesloten exemplaren werd het koperdraad ter hoogte van de lus om elkaar heen gedraaid. Er bestaat nog wel een afwijkend type, en dat zijn de gordijnhaken. Hierbij is het deel met de bevestigingen lussen omgebogen.

A.1.0.01

A.1.1.01

A.1.2.01

A.1.3.01

A.1.4.01

Mantelhaak

Een mantelhaak bestaat uit een gelijkarmige beugel, waarbij de uiteinden tot een haak zijn omgebogen. Ze werden gebruikt voor het dichthouden van kledingstukken die gemaakt waren van steviger materiaal zoals mantels. Ze vervingen aan het einde van de 14e eeuw de fibulae, en verdwenen als gevolg van een veranderend modebeeld in de tweede helft van de 17e eeuw. Ze werden gemaakt van ijzer, tin, latoenkoper, koperdraad of messing en een enkele keer in zilver. Een typologie is opgezet door H.Hasselt, en gepubliceerd in de “The Coinhunter Magazine No.96”.

A.1.0.01 Draadvormige gladde mantelhaak (ca.1375-1450)

van getrokken ronde koperdraad
aangepunte uiteinden gebogen tot haken

A.1.1.01 Draadvormige getorste mantelhaak (ca.1425-1500)

een platte getorste beugel , meerdere windingen mogelijk.
Kunnen sterk in lengte variëren

A.1.2.01 Balustervormige mantelhaak (ca.1475-1575)

versierd als onversierd

A.1.3.01 Cartouchevormige mantelhaak (ca.1500-1550)

meestal met de tekst IHS of MARIA

A.1.4.01 Gevlochten mantelhaak (ca.1600-1650)

soms onversierd
gebogen ronde koperdraad
omwonden met fijner (koper) draad

Schakelhaken

Heeft dezelfde functie als de mantelhaak en kettinghaak. Maar de schakelhaak bestond uit twee enkelvoudige haken, die met een enkele S-vormige schakel werden verbonden. Er zijn nog maar heel weinig exemplaren gevonden. Opvallend is dat de versiering van de twee haken vaak verschillend is, iets wat bij kettingsluitingen ook regelmatig voorkomt. Het is dan ook de vraag of het een product van de gebruiker zelf is geweest, die een hele korte kettingschakel nodig had. Het lijkt logisch dat wanneer deze schakelhaken als geheel gekocht zouden zijn, de voorstellingen ook gelijk zijn.

Kettingsluitingen

Kettingsluitingen bestaan uit een ketting met aan weerskanten een enkelvoudige haak. En werden voor het sluiten van mantels en bovenkleding. Ze werden waarschijnlijk door mannen in het begin van de 17e eeuw gebruikt.

Plaathaken

Een plaathaak bestaat uit een meestal versierde plaat,met aan de randen drie openingen. Hieraan konden kledinghaken worden bevestigd, met behulp van ringetje of een S-vormige schakel.

Haken en ogen

Het eenvoudigste systeem voor het sluiten van kleding met metalen haakje is die met haken en ogen. Deze werden gebogen uit rond of rechthoekige en soms getorst koperdraad. Ze werden met de oogjes aan de kleding vast genaaid, en werden vooral gebruikt voor het sluiten van kleding. Ze komen vanaf de 15e eeuw tot in de 18e eeuw voor.

Enkelvoudige haken

De enkelvoudige haak werd gebruikt voor het sluiten van kleding, maar ook voor het bevestigen van o.a. mutsen, kappen, sluiers en linten. De haak werd aan het kledingstuk vast gemaakt. Ze werden meestal gegoten, een enkel exemplaar is uit een plaat geknipt. Het grootste deel is uitgevoerd in messing, daarnaast komen er exemplaren in koper en tin of een combinatie van beiden voor, zeldzaam zijn zilveren exemplaren. Er is een grote verscheidenheid in vormen en versiering.

E.1.0.01

E.2.0.01

E.3.0.00

E.3.3.01

E.4.0.02

E.5.1.01

E.6.0.01

E.7.1.02

E.8.0.00

E.10.0.01

E,11.0.01

E.12.5.01

E.14.1.01

ET0.0.01

De meest volledige typologie is opgezet door H.Hasselt, en gepubliceerd in de “The Coinhunter Magazine No.96”.

E.1.0.00 (ca.1475-1525)De aanhechtingstoog en haak gevormd uit een gebogen ronde, platte of vierkante draad.Als afdekking is er een plaatje of knopje op gesoldeerd. Varianten;

E.1.0.01

o ruitvormig afdekplaatjeo plaatje versierd met een 8 bladige bloem

E.1.0.02 (Afbeelding)

o rond afdekplaatjeo plaatje versierd met een 8 bladige bloem

E.1.1.01

o Umbo-vormig knopje
E.2.0.00 “vuurijzer” (ca.1500-1575)Versierd met een vuurijzer. Varianten;

gedetailleerd vuurijzer (E.2.0.01 )
eenvoudige vuurijzer (E.2.0.02 - Afbeelding)
eenvoudige overgang naar haak (E.2.0.03 )
vuurijzer met een stokkenkruis (E.2.1.01 )

E.3.0.00 “knoophaakjes”De versiering lijkt min of meer op een kleding knoop. Hierbinnen is een grote variatie van versieringen zichtbaar, die we ook bij de knopen zien. Varianten;

E.3.0.01 (ca.1600-1650)

o roosvormige versiering

E.3.0.02 (ca.1525-1600)

o bloemmotief

E.3.0.03 (ca.1550-1600)

o Stervormige versiering met bollen tussen de punten

E.3.0.04 (ca.1500-1575)

o beugel is getordeerd, iets wat bij tin vaak voorkomt, maar deze is van brons

E.3.1.01 (ca.1550-1575)

o opengewerkte bloemmotief

E.3.2.01 (ca.1550-1550)

o Opengewerkt langkruis

E.3.3.01 (ca.1550-1575) (Afbeelding)

o IHS met kabelrand, in een keer gegoten

E.3.3.02 (ca.1550-1575)

o IHS maar nu gegraveerd

E.3.4.01 (ca. 1475-1525)

o latoenkopero opengewerkte bloemo Satyr op de haak E.4.0.00 “de krakeling” (ca.1500-1600)Dit type wordt regelmatig gevonden. De haak word versierd door een gevlochten kabel in de vorm van een krakeling, met aan het einde twee rozetjes. Varianten;

E.4.0 01 (basistype)

o Kabel robuusteo onderste lus is rond

E.4.0.02 (Afbeelding)

o Kabel fijnero onderste lus eivormig

E.4.0.03

o onderste lus eivormigo eivormige lus onder robuust

E.4.1.01

o Op de knoop een centrale hoge roos

E.4.1.02

o Op de knoop een centrale platte roos

E.4.2.01

o Ingewikkeld kabelpatroono oortje op overgang naar het oog

E.4.3.01

o langgerekt kabelpatroon E.5.0.00Opengewerkte motieven, behalve de gevlochten kabbel.Varianten;

E.5.0.01 (ca.1500-1600)

o Vijf ronde openingen o grove rand

E.5.0.01 (ca.1500-1600)

o Zes ronde openingen o grove rand

E.5.1.01 (ca.1500-1600) (Afbeelding)

o twee keer 4 openingen o tussen de openingen een bloem of vrucht

E.5.2.01 (ca.1500-1525)

o onder vijf ronde openingen o boven drie klaverblad vormige uitsparingen

E.5.2.02 (ca.1500-1525)

o lelieachtige versiering o 10 ronde uitsparingen

E.5.3.01 (1475-1525)

o Adelaar tussen drie bloemen

E.5.4.01 (ca.1500-1600)

o burcht o dennenappel, waarop de burcht staat o twee ranken naast de burcht o twee ronde uitsparingen

E.5.5.01 (ca.1577-1625)

o cherubijnenkopje o bloemenkruis, waarop het cherubijnenkopje ligt o ronde uitsparingen E.6.0.00 (ca.1500-1700)Kleine groep, van meestal grote vormen (ca. 4,5 tot 5,5cm) .Kenmerkend zijn de prominente uitsteeksels op de hoeken van de bovenbeugel. Deze uitsteeksels hebben vaak de vorm van dennenappels, korenaren of getordeerde tongen. Varianten;

E.6.0.01 (Afbeelding)

o getordeerde tongen o op aanhechtingsoog aan beide zijden een kleine en grote nop o drie groeven op de overgang naar de haak

E.6.1.01 (ca.1500-1700)

o op aanhechtingsoog aan beide zijden een kleine en grote nop o uitbundiger versierd o aanhechtingsoog bijna opgevuld E.7.0.00 “uiltje” (1575-1650)Op de overgang naar de haak lijkt een uilenkop te staan.Boven deze uilenkop in het centrum van de beugel is altijd een rond nopje aanwezig. Verder zijn er altijd aan de Weerzijden van de haak open oogjes aangebracht.De aanhechtingsoog kan rechthoekig, driehoekig of rond zijn. Varianten;

E.7.0.01

o driehoekig aanhechtingoog o duidelijke uilenkop

E.7.0.02

o rechthoekige aanhechtingoog o duidelijke uilenkop o met korte en lange haak

E.7.1.01

o ronde aanhechtingoog o gedegenereerd uilenkop

E.7.1.02 (Afbeelding)

o ronde aanhechtingoog o duidelijke uilenkop E.8.0.00 (ca,1575-1650)Lijkt sterk op de knoophaakjes, maar er is een extra versiering aangebracht op de overgang naar de haak. Ook gebruikt als kettinghaken.Varianten;

Bloemmotief als onderste versiering (E.8.0.01)
Margriet als onderste versiering (E.8.0.02 ca,1575-1650)

E.9.0.00 “kruis” (ca.1575-1650)Een kruis met een punt in het hart omgeven door ranken.Kleine variaties binnen deze groep zichtbaar. E.10.0.00 (ca.1550-1650)onder de aanhechtingshaak gelijnde manchetten, met daaronder twee hangende krullen die op zwanen lijken. Er is een slanke (E.10.0.01 - Afbeelding) en robuuste vorm te herkennen (E.10.0.02) E.11.0.00Gesloten menselijke en dierlijke afbeeldingen.Meestal een lengte tussen de 3,5 en 4,2cm.Alleen bij dit type kan de afbeelding in de breedte- of lengterichting staan .Varianten;

Cherubijnenkopjes (E,11.0.01 /02 ca1575-1625)
Man met hoofddeksel (Friese boer) (E.11.01.01 ca.1575-1650)

E.12.0.00 “geornamenteerde haakjes”Gesloten ornamenten die niet binnen de vorige groepen passen.Varianten;

E.12.0.01/02/03 (ca.1575-1650)

o Rijk versierd o Overgang naar haak een soort gekroond wapenschild geflankeerd door krullen

E.12.1.01 (ca.1600-1650)

o Klein kledinghaakje o Bloemknop op driearmig kruis

E.12.2.01 (ca.1500-1575)

o Versiering tussen twee manchetten

E.12.3.01 (ca.1500-1575)

o Aambeeld vormig

E.12.4.01 (ca.1500-1575)

o Pinakel –vormige overgang van de haak naar een verdiepte band afgezet met twee getorste randen.

E.12.5.01 (ca.1500-1600) (Afbeelding)

o Verhoogde bloem op een ronde achtergrond

E.12.5.02 (ca.1475-1550)

o Drie knoppen met een bleommotief E.13.0.00 (ca.1475-1550)Mogelijk voorzien van een applicatie of emaille. E.14.0.00 (ca.1475-1550)Met een letter, gespvormig of een raamwerkVarianten;

Gespvormige beugel (E14.0.01)
Raamwerk (E.14.1.01 - Afbeelding)

ET0.0.00 (ca.1475-1550)Tinnen kledinghaakjes.Soms is de beugel en of het haakje van koperdraad gemaakt.Versieringen variëren sterk van een eenvoudig knoopversiering tot een rijke rankenpatroon.Varianten;

ET0.0.01 (Afbeelding)

o Acanthus bladeren (twee) tegenover elkaar o Bloem in een cirkel onder de bladeren

ET0.1.01

o Hollandse roos met zes bladeren

ET0.2.01

o Knoopachtige versiering

Site met veel voorbeelden van mantel- en kledinghaken, een aantal van de gebruikte afbeeldingen zijn afkomstig van deze site.http://people.zeelandnet.nl/phengsdijk/klehaak/klehaakres.htm

Door © ArGeoS