Naalden, Naaldenkoker en priemen

Definities; Nijverheid (KNA) Nijverheid (PAN Functie) Naainaald (Pan-typen 19-06)

Definities; Nijverheid (KNA) Werktuig/gereedschap (PAN Functie) Priem (Pan-typen 17-27)

Voor het aanbrengen van gaten en stiksels in textiel en leer werden vroeger naalden, priemen en elzen gebruikt. Deze werden in verschillende materialen uitgevoerd zoals been, hout, ijzer en koper. Ze werden gebruikt voor verschillende doeleinden door onder andere kleermakers, schoenmakers, zeilmakers, kaarsmakers, timmerlieden maar ook in de geneeskunde. Het onderscheid tussen naalden en priemen is soms lastig te maken, maar in het algemeen zijn priemen grover van vorm, en de meeste priemen hebben geen oog. Door de vraag naar luxegoederen, werd de weeftechniek verbeterd, waardoor er fijnere stoffen werden geproduceerd. Om deze fijne stoffen te bewerken waren dunne metalen naalden nodig. Hierdoor zien we dan ook dat vanaf de late middeleeuwen, de metalen naald zijn benen voorgangers verdrong, en werden ze in verschillende maten en vormen gemaakt. Het naalden- en speldenmakers ambacht had in het begin geen hoog aanzien. Het was toen een typisch huisindustrie, waarbij de hele familie meehielp. Later werd dit werk steeds meer gedaan in gespecialiseerde ateliers. Om kleine naalden te maken knipt de naaldenmaker deze uit ijzer- of koperdraad. Vervolgens wordt het oogeinde geplet, het oog erin geslagen en bijgevijld, en het geheel geschuurd en de punt aangeslepen. Om de naald sterker te maken wordt deze hierna verhit. Koperen en bronzen exemplaren werden ook wel gegoten. Een priem was over het algemeen grover dan een naald, de els werd vooral gebruikt in de leerbewerking. De ijzeren priemen en elzen werden in de smidse gesmeed.

Spelden

De speld werd reeds voor de middeleeuwen algemeen gebruikt als attribuut bij hand- of naaiwerk en bij de kleding. Spelden werden uit dezelfde materialen vervaardigd als de naalden. Al naar gelang de functie varieerden materiaal, lengte, dikte en knop van de speld. Tot in de 19e eeuw werden metalen spelden met de hand gemaakt. De meeste naalden werden vervaardigd door metaaldraad, in de gewenste dikte en lengte te trekken. Hierna wordt de kop gemaakt door twee of drie opgerolde windingen koperdraad, en aan de naald bevestigen. In de loop van de 18e eeuw doet de speld met, de nu nog gebruikte, platte knop zijn intrede. Er zijn twee hoofdgroepen te onderscheiden. De grotere spelden dienden als kledingaccessoires en waren rijker uitgevoerd; speld of knop werden soms vertind of verguld. De kleinere, vooral koperen, spelden werden gebruikt bij hand- en naaiwerk.

Naaldenkoker

Dit fijn, maar ook kostbaar, naaigerei moest goed en veilig bewaard kunnen worden. Hiervoor werden speciaal naaldenkokers vervaardigd. Naaldenkomkers zijn aan de zijkant voorzien van een aantal, minimaal 4, oogjes. Hierdoorheen werd een koord getrokken, die door de oogjes van de deksel naar beneden door de onderste oogjes werd getrokken, en hier vast gezet. Hierdoor kon de deksel los van de koker bewegen, en kon de deksel maar ook de inhoud van de koker niet verloren worden. Ze werden in verschillende materialen uitgevoerd, zowel metaal als niet metaal. Mooi versierde, meestal zilveren, exemplaren zijn te vinden binnen de vrouwelijke klederdracht. Als teken van haar nijverheid droeg de vrouw een Châtelaine met een schaar, speldenkussen, bewaarkoker en een naaldenkoker.