Penningen van lood (Armenpenning)

Definities; Handel (KNA) Munt/munt gerelateerd (PAN Functie) Armenpenning (Pan-typen 27-02)

Kleine loden penningen, metalen muntachtige voorwerpen, gegoten of geslagen uit lood, tin of een mengsel hiervan, waarop vaak enkele letters of simpele voorstellingen staan afgebeeld. Ze worden meestal aangeduid als armenloodje/penningen of speelpenning, maar meestal eenvoudig “loodje” genoemd (Pelsdonk 2003,7). Waar loden penningen voor zijn gebruikt en gemaakt is niet zo eenvoudig te beantwoorden. Ze zijn verbonden met de sociale en economische ontwikkelingen in Nederland vanaf de 13e eeuw toen de geldeconomie sterk opkwam. Er moeten duizenden loden penningen voor diverse doeleinden zijn gebruikt (Pelsdonk 2003,125). Hierbij kan gedacht worden aan speelpenning, toegangspenning, tegoedpenning, betaalbewijs...?.

In een groot deel van de middeleeuwen was er een gebrek aan kleingeld, alternatieve betaalmiddelen waren toen een serieuze optie.

Een deel van de loden penningen werden gebruikt als plaatselijk kleingeld, en maakten van 1275-1450 onderdeel uit van de Nederlandse muntcirculatie (Pelsdonk 2003,125). Binnen de loden penningen onderscheid Pelsdonk drie perioden, welke dateren van de dertiende- tot in de zestiende-eeuw (Pelsdonk 2003,125-126);

1- Tot 1350 vooral gekopieerd naar de sterling en Tourse groot.

2- 1350 tot ca.1434 veel eenvoudige typen niet gekopieerd naar bestaande munten.

3- Ca.1434 – 16e eeuw Bourgondische tijd weer gekopieerd naar gangbare munten aantal loden penningen als kleingeld neemt sterk af waarschijnlijk door toename zilveren kleingeld, en een verbod op gebruik van loden penningen ergens rond 1450.

Vanaf tweede helft van de vijftiende-eeuw werden de loden penningen (op enkele uitzonderingen na) niet meer als plaatselijk kleingeld gebruikt Vanaf dan nog wel loden penningen maar dan met een specifiek doel, zoals armenpenningen of tolpenningen.

Armenpenningen werden door de kerk na een (zondagse) dienst aan de armen uitgedeeld. Deze konden vervolgens ingeleverd worden voor brood, kleding, brandstof en andere levensbehoeften. Ook kloosters gaven deze armenpenningen aan de armen. In de loop van de zestiende-eeuw werden de loden penningen vervangen door koperen exemplaren. De reden hiervoor was vooral dat lood snel slijt, en de loden penningen makkelijk waren te vervalsen.

De dissertatie van J Pelsdonk ”Pennincxkens van loode” gaat over loden penningen; https://www.academia.edu/31060321/Pennincxkens_van_Loode_pdf

Twee voorbeelden

boven kleine loden penning gevonden bij klooster Bloemkamp, diameter 14,55mm,

onder armenpenning gevonden bij klooster Thabor, diameter ca 25mm