Λαγκατζάρια
Το έθιμο αυτό γίνεται στην Κάτω Μηλιά . Είναι πολύ παλιό και το θυμούνται και οι γιαγιάδες μας. Λένε πως γίνεται για να διώξουν οι κάτοικοι του χωριού τα κακά πνεύματα από τον τόπο τους.
Συμμετέχουν νεαρά αγόρια, τα οποία φορούν τεράστιες κουδούνες και μάσκες, για να μην μπορεί κανείς να τους γνωρίσει. Ξεκινάνε από την αρχή του χωριού και μπαίνουν σε όλα τα σπίτια, για να κεραστούν και να τους δώσουν χρήματα. Διασκεδάζουν τον κόσμο και πειράζουν τους μεγαλύτερους του χωριού.
Έρευνα -κείμενο: Ηλέκτρα Σαμαρά, Ε΄τάξη Δ.Σ Καλλιθέας.
Οι Απόκριες
Μια εβδομάδα πριν τη Σαρακοστή, της Τυρινής, έτρωγαν μόνο τυρί και γαλακτοκομικά. Έφτιαχναν πίτες από τυρί, ενώ πολλές νοικοκυρές μοίραζαν τα αποθέματα του τυριού τους στη γειτονιά ή σε όποιον είχε ανάγκη. Σύμφωνα με τη συνήθεια τα τουλούμια έπρεπε να αδειάσουν ώστε να μη μείνει ίχνος τυριού για τη Σαρακοστή.
Την Κυριακή της Τυρινής, με το σούρουπο, οι κάτοικοι κάθε συνοικισμού μαζευόταν σε ένα ανοιχτό μέρος για να κάνουν τον «καψαλό».
Μεγάλες φωτιές ανάβονταν στις Λάκκες, τη Μπάρα, τα Τζηκάδικα κ.λ.π., και το χωριό γέμιζε από τις φωνές, τα τραγούδια και τους χορούς που στήνονταν γύρω.
Μόλις ο καψαλός τελείωνε, η κάθε οικογένεια μαζευόταν στο σπίτι του παππού για να συγχωρεθεί με τους συγγενείς.
Οι γυναίκες έφερναν μαζί τους φαγητά, τυρόπιτες, τραχανά και άφθονα αυγά. Όλοι μαζί έτρωγαν καθισμένοι κάτω σε μεγάλες "μεσάλες", σ' ένα κλίμα χαράς και γέλιου, με πολλές ιστορίες από τους μεγαλύτερους.
Έπειτα ερχόταν η ώρα της «χάσκας». Ένα αυγό δένονταν σε μια κλωστή και το κρεμούσαν σε μια βέργα ή πιο καλά στον πλάστη της νοικοκυράς. Τα παιδιά γονάτιζαν, έδεναν πίσω τα χέρια τους και προσπαθούσαν να δαγκώσουν το αυγό, που, ο παππούς συνήθως, ή ο μεγαλύτερος της οικογένειας, περνούσε από πάνω τους. Τυχερός θα ήταν αυτός που θα έπιανε το αυγό στα δόντια του, πράγμα όχι και τόσο εύκολο, αφού ο παππούς χρησιμοποιούσε διάφορα τεχνάσματα και παίδευε τους μικρούς για αρκετή ώρα! Ήταν μια τελετή ιδιαίτερα διασκεδαστική για τα παιδιά αλλά και τους μεγάλους, που κάνανε χάζι με την όλη προσπάθεια των μικρών.
Ακολουθούσαν οι μετάνοιες. Η διαδικασία συγχώρεσης μεταξύ των συγγενών εντάσσονταν στα πλαίσια της προετοιμασίας για τη Σαρακοστή, που ξημέρωνε την επομένη. Η συγχώρεση δίνονταν σε όλους, μικρούς και μεγάλους, με τη σειρά. Οι μεγάλοι δεν παρέλειπαν να δώσουν και το καθιερωμένο χαρτζιλίκι στα παιδιά, που συναγωνιζόταν ποιος θα μαζέψει τα πιο πολλά.
Η Μεγάλη Σαρακοστή
Η Καθαρά Δευτέρα έβρισκε τις γυναίκες να ξεκινούν τις δουλειές τους από τα χαράματα. Τη μέρα αυτή έπρεπε να πλυθούν και να καθαριστούν σχολαστικά όλα τα μαγειρικά σκεύη: ταψιά, κατσαρόλες, τηγάνια καθώς και όλη η κουζίνα. Με βραστό νερό και στάχτη καθάριζαν κάθε ίχνος λίπους ώστε όλα να είναι έτοιμα για τα σαρακοστιανά φαγητά. Στη γενική καθαριότητα εντάσσονταν και το πλύσιμο των ρούχων και των στρωμάτων στις ντριστέλες των κοντινών νερόμυλων, δουλειά κουραστική κι επίπονη για τις γυναίκες. Πολλές νοικοκυρές συνήθιζαν να γνέθουν και βαμβάκι αυτή τη μέρα.
Η Καθαρά Δευτέρα ξεκινούσε και σήμανε και την έναρξη του «Τριημέρου», που τηρούνταν όχι μόνο από μεγάλες γυναίκες αλλά και από τις μικρότερες. Για τρεις μέρες δεν έτρωγαν τίποτα.
Την Τετάρτη το απόγευμα μόνο έβραζαν σιτάρι, έφτιαχναν λαχανόπιτα χωρίς λάδι κι έτρωγαν βρασμένα ξερά δαμάσκηνα.
Το Τριήμερο συνεχιζόταν μέχρι το Σάββατο του Αγίου Θεοδώρου, οπότε και μεταλάβαιναν οι περισσότεροι. Έτσι περνούσε η Καθαροβδομάδα, η πρώτη της Μεγάλης Σαρακοστής.
Μεγάλη γιορτή μέσα στη Σαρακοστή ήταν ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου. Πριν ακόμη ξημερώσει καλά η 25η του Μάρτη, τα μικρά παιδιά κάθε οικογένειας ή ακόμη και οι μεγαλύτεροι, ξυπνούσαν και φορώντας στη μέση τους κυπριά, γυρνούσαν γύρω από το σπίτι τους, φωνάζοντας:
«Έρχεται ο Ευαγγελισμός με το σπαθί στα χέρια!
Θα μας κόψει το κεφάλι, θα το ρίξει στο ποτάμι
θα το φαν τα μαύρα φίδια και τα μαύρα γκουστερίτσια!»
Η γιορτή του Ευαγγελισμού, ήταν και ημέρα ψαροφαγίας, για όποιον φυσικά είχε τη δυνατότητα να αγοράσει ψάρι (συνήθως τον παστό μπακαλιάρο). Όπως έλεγαν οι παλιοί τη μέρα αυτή ήταν καλό να «περάσει κι ένα κόκαλο ψαριού από το στόμα».
Αναδημοσίευση από άρθρο της φιλολόγου Κωνσταντίνας Χανδόλια,
δημοσιευμένου στα πρακτικά συνεδρίου του Μορφωτικού και Πολιτιστικού Συλλόγου Κάτω Μηλιάς Πιερίας « Οι Λαζαίοι» με τίτλο: «Η Μηλιά στη διαδρομή των αιώνων».
Έρευνα - Επιμέλεια ανάρτησης: Γιάννης Καραδημήτρης, Σαραντίδης Γιώργος, Σταθακόπουλος Παύλος.