งานทัศนศิลป์ของไทยในแต่ละยุคสมัย

๑. ศิลปะแบบสุโขทัย

จิตรกรรม ในศิลปะสุโขทัยนี้พบน้อยมากเนื่องจากสภาพความชื้นของอากาศและฝนตก โดยพบร่องรอยอยู่บ้างที่ผนังสถูปเจดีย์ ในวัดเจดีย์เจ็ดแถวอำเภอ ศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย เป็นภาพอดีตของพระพุทธเจ้า และชาดกในพุทธศาสนา ลักษณะจิตรกรรมใช้สีน้อยสี  เช่น สีแดง สีขาว สีดำ และสีเหลืองเทคนิคระบายสีแบนเรียบและตัดเส้นขอบภาพชัดเจน นอกจากนี้ยังพบภาพลายเส้นบนแผ่นหินชนวนที่อุโมงค์วัดศรีชุม จังหวัดสุโขทัย แสดงเรื่องราวเกี่ยวกับพุทธชาดก 

ประติมากรรม พระพุทธรูปศิลปะแบบสุโขทัย ถือว่ามีความงามตามอุดมคติของไทยอย่างแท้จริง นิยมสร้างเป็นพระพุทธรูป ๔ อิริยาบถ (ปาง) ได้แก่ ปางมารวิชัย (นั่ง) ปางประทานพร  (ยืน) ปางลีลา (เดิน) ปางไสยาสน์ (นอน) ลักษณะเด่นของพระพุทธรูปสุโขทัยโดยรวม แสดงเส้นโค้งรอบรูป (Outline) งดงาม ลงตัว โดยเฉพาะส่วนที่เป็นใบหน้ารูปไข่ของพระพุทธรูปที่โค้งรับกับคิ้ว ตามองต่ำ และจมูกโด่ง มองดูโดยรวมแล้วให้ความรู้สึกสงบ ความมีสมาธิ ฯลฯ 

๒. ศิลปะแบบอยุธยา

จิตรกรรม เป็นงานทัศนศิลป์สำคัญของช่างเขียนไทยสมัยอยุธยามีทั้งที่เขียนไว้ในสมุดไทยหรือสมุดข่อย (เยื่อกระดาษทำจากต้นข่อย) ภาพเขียนลายรดน้ำ (เขียนด้วยหรดาลบนพื้นรักสีดำ แล้วปิดทองบนตัวลายนำมารดด้วยน้ำเอาหรดาลออก ภาพสำเร็จเป็นลายไทยสีทองบนพื้นรักดำ ที่มีชื่อเสียงมากเป็นลายรดน้ำบนตู้พระธรรมฝีมือครูวัดเชิงหวาย) โดยเฉพาะงานจิตรกรรมฝาผนังที่เขียนไว้ตามผนังโบสถ์ วิหาร ศาลาการเปรียญ ฯลฯ 

ประติมากรรม การสร้างพระพุทธรูปในสมัยอยุธยานี้ โดยทั่วไปมีลักษณะผสมผสานกับศิลปะอู่ทองกับแบบสุโขทัย โดยสร้างพระวรกายดูเข้มแข็ง บึกบึน แบบศิลปะอู่ทอง ใบหน้าทรงกลม เหลี่ยม คิ้วไม่โก่งเหมือนศิลปะสุโขทัย 

พระพุทธรูปที่สำคัญ ตัวอย่างเช่นพระมงคลบพิธ พระศรีสรรเพชญ์ที่สร้างตามแบบพระอัฎฐารสแบบสุโขทัย เป็นพระพุทธรูปที่มีขนาดใหญ่ หุ้มด้วยทองคำ  แต่ถูกลอกเอาทองออกไปเมื่อตอนกรุงแตกในสมัยอยุธยาตอนปลายนิยมสร้างพระพุทธรูปทรงเครื่อง คติความเชื่อที่ว่าพระมหากษัตริย์มีความยิ่งใหญ่เป็นสมมติเทพ ลงมาปกครองประชาชนให้ร่มเย็นเป็นสุข จึงต้องสร้างพระพุทธรูปทรงเครื่องแบบพระมหากษัตริย์อย่างอลังการ 

๓. ศิลปะแบบรัตนโกสินทร์

งานทัศนศิลป์ของกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้นกล่าวได้ว่าเลียนแบบศิลปะอยุธยา เนื่องจากช่างที่สร้างงานส่วนใหญ่สืบทอดมาจากชาวอยุธยาตอนปลาย ประกอบกับพระเจ้าแผ่นดินรัชกาลที่ ๑ ทรงโปรดฯ ที่จะให้กรุงรัตนโกสินทร์มีสภาพบ้านเมืองเจริญงดงามตามแบบแผนของกรุงศรีอยุธยา เช่น มีการสร้างพระราชวังและสร้างวัดไว้ใกล้กัน จึงโปรดฯ ให้สร้างวัดพระศรีรัตนศาสดาราม (วัดพระแก้ว) อยู่ติดกับพระราชวัง เหมือนสมัยอยุธยาที่สร้างวัดพระศรีสรรเพชญ์อยู่ท้ายวัง ประกอบกับพระเจ้าแผ่นดินยังนิยมที่จะสร้างและบูรณะวัดต่าง ๆ เหมือนพระเจ้าแผ่นดินสมัยอยุธยา ทำให้กรุงรัตนโกสินทร์มีวัดวาอารามต่าง ๆ มากมายกว่า ๓ หมื่นวัด 

   จิตรกรรม จิตรกรรมฝาผนังสมัยรัตนโกสินทร์ แสดงเรื่องราวเกี่ยวกับพระพุทธศาสนาด้วยรูปภาพที่สามารถสร้างความรู้ ความเข้าใจแก่ประชาชนได้มาก ซึ่งขณะนั้นการอ่านจากหนังสือมีน้อยมาก ภาพเรื่องพุทธประวัติ พุทธ–ชาดก ไตรภูมิ ตลอดจนวัฒนธรรมประเพณี ฯลฯ ชาวบ้านจะดูและเรียนรู้ได้จากจิตรกรรมฝาผนัง ในขณะที่ช่างเขียนก็ยังยึดตามแบบแผนการเขียนภาพฝาผนังตามแบบศิลปะอยุธยาโดยเขียนเป็นภาพมารผจญ ไว้บริเวณพื้นผนังด้านหน้า ด้านข้างบริเวณคั่นระหว่างช่องหน้าต่างจะเขียนเป็นภาพประวัติของพระพุทธเจ้าและพุทธชาดก ตอนบนของผนังบริเวณที่ติดกับเพดานเขียนเป็นภาพเทพชุมนุม มีเทพนั่งเรียงกันเป็นแถวสลับกับพุ่มดอกไม้ที่นำมาบูชาพระประธาน (สัญลักษณ์แทนองค์พระพุทธเจ้า) พื้นหลังพระประธานเขียนเป็นภาพไตรภูมิ

กิจกรรม 9.2 งานทัศนศิลป์ของไทยในแต่ละยุคสมัย 

ให้นักเรียนสรุปเนื้อ งานทัศนศิลป์ของไทยในแต่ละยุคสมัย ลงในสมุดเล่มเล็กโดยรูปแบบสมุดเล่มเล็ก เป็นการพับด้วยกระดาษ A4 หนึ่งแผ่น พร้อมตกแต่งสมุดให้สวยงามโดยใช้หลักการทางทัศนศิลป์ 

ตัวอย่าง

VDO สอนพับสมุดเล่มเล็กด้วยกระดาษ A4

ย้อนกลับ