Deze pagina heeft betrekking op leerplandoel
13.04: De leerlingen zetten in op metacognitieve leerstrategieën in functie van zelfregulerend leren. 

Wat zijn metacognitieve leerstrategieën?

Metacognitieve kennis en leerstrategieën laten leerlingen stilstaan bij en nadenken over hun eigen handelen.

Welke metacognitieve kennis is er?

1. Overzien

2. Jezelf kennen

LEERKENNIS 1 - Overzien: de leerlingen zijn in staat om te bepalen welke eisen er zijn om aan een taak of opdracht te voldoen. Ze hebben de inzichten in welke leerstrategieën beschikbaar zijn en weten wanneer en hoe deze toe te passen. Bijvoorbeeld: Een leerling die een nieuwe wiskundetaak krijgt, herkent dat het maken van een stappenplan nuttig is om de taak systematisch aan te pakken. Door deze strategie bewust te kiezen en toe te passen, kan de leerling de taak efficiënter en met meer vertrouwen uitvoeren.

LEERKENNIS 2 - Jezelf kennen: de leerlingen hebben inzicht in hun eigen sterktes en zwaktes, en weet hoe deze hun leerproces beïnvloeden. Dit zelfbewustzijn helpt je om je leerstrategie aan te passen aan je persoonlijke behoeften. Bijvoorbeeld: Een leerling weet van zichzelf dat hij vaak moeite heeft met lange teksten begrijpen. Daarom kiest hij ervoor om de tekst eerst in kleinere stukken op te splitsen en maakt aantekeningen om de inhoud beter te verwerken en te onthouden.

Welke metacognitieve leerstrategieën zijn er?

1. Plannen met concrete leerdoelen

2. Monitoren

3. Evalueren (zowel tussentijds als op het einde van een leertaak)

LEERSTRATEGIE 1 - Plannen met concrete leerdoelen: de leerlingen maken een stappenplan; ze beschrijven hierin hun leerdoel, de verschillende stappen (subdoelen), hun aanpak, en de ingeschatte tijdsbesteding. Bijvoorbeeld, bij het studeren van een hoofdstuk kunnen volgende subdoelen aan bod komen: inhoudsopgave bestuderen, deel 1 en 2 doornemen en vragen erbij noteren, flashcards maken voor moeilijke begrippen, deel 3 doornemen en vragen erbij noteren, de toets hermaken en verbeteren. Plannen is een vaardigheid die we de leerlingen echt moeten aanleren: Hoe maken ze een (goede) planning? Hoe zorgen we ervoor dat ze deze planning ook uitvoeren? Laten we dus tijd reserveren in onze lessen om de leerlingen te leren plannen en laat hen het in hun agenda direct noteren.

LEERSTRATEGIE 2 - Monitoren: de leerlingen controleren regelmatig of ze goed bezig zijn (geen uitstelgedrag!). De subdoelen kunnen telkens afgevinkt worden, dit werkt motiverend.

LEERSTRATEGIE 3 - Evalueren (zowel tussentijds als op het einde van een leertaak): de leerlingen reflecteren wat ze anders of beter hadden kunnen doen (interne of externe attributie: nemen ze verantwoordelijkheid op of ligt de oorzaak telkens elders of bij iemand anders?). Ze stellen zich de vraag of ze hun leer- en subdoelen bereikt hebben. En of ze dit afleiden uit een vorm van zelftesten. Of ze de meest geschikte leerstrategie gebruikt hebben? Hoe ze het een volgende keer zouden aanpakken?

Hieronder zie je dat cognitieve en metacognitieve leerstrategieën hand in hand gaan. Je zal cognitieve leerstrategieën inzetten om te plannen, te monitoren en te evalueren bij een opdracht. Zo ben je ook bezig met zelfregulatie.

In dit filmpje hieronder krijg je een korte uitleg over wat metacognitie inhoudt. Het duurt iets minder dan 10 minuten.

We plaatste hieronder een overzicht van de mogelijke aanbevelingen die je, als leerkracht, kan doen om te werken aan metacognitieve kennis en leerstrategieën. Stappen 1 en 7 zijn professionalisering voor jezelf en om te verbreden naar de hele school. Stappen 2 t.e.m. 6 zijn aanbevelingen om concreet met je leerlingen aan de slag te gaan. Verder op deze website krijg je nog concrete didactische tips om dit aan te pakken. 

Hieronder vind je een instrument om met leerlingen in gesprek te gaan over de metacognitieve vaardigheden. Er zitten concrete vragen in die je bij je leerlingen kan modellen, ze bespreken en ze inoefenen. Het grotere doel is dat leerlingen zichzelf deze vragen zelfstandig gaan stellen via de hardop-denk-methode.

Bijkomende literatuur ter info

BUNNIK, P., DIJKSTRA P. & GREVELING A (2022) Zelfregulerend leren: effectiever leren met leerstrategieën, Amsterdam: Boom.

MALFAIT, C. (2023) Groeien in executieve functies: Hoe? Zo! De basis voor zelfsturing en leren leren, Tielt, Lannoo Campus.

MANNENS, S. (2023) Leren centraal: de kunst van leergericht werken en organiseren,Kalmthout: Pelckmans Uitgevers.

PEETERS, J. (2022) Zelfregulerend leren: Hoe? Zo! Voor elke leersituatie, in elk vak en met elke leerling, Tielt: Lannoo Campus.