ดินแดนที่เป็นประเทศไทยในปัจจุบันมีร่องรอยของการอยู่อาศัยมาอย่างยาวนาน และมีพัฒนาการเป็นบ้านเมืองมาจนทุกวันนี้ ผู้คนที่อยู่อาศัยมีหลายเชื้อชาติ มีทั้งผู้ที่อยู่สืบต่อ กันมาในดินแดนแผ่นดินไทยและผู้ที่อพยพโยกย้ายเข้ามาลงหลักปักฐาน ด้วยแผ่นดินนี้ให้ชีวิต และความสุขแก่ตนและครอบครัวนับตั้งแต่อดีตที่เรายังไม่มีตัวหนังสือ เราพบร่องรอยจาก หลักฐานการใช้ชีวิตของผู้คนยุคนั้นที่เรียกว่า “หลักฐานทางโบราณคดี” จนถึงสมัยที่มีตัวหนังสือ ท าให้ทราบเรื่องราวได้อย่างชัดเจนขึ้น การอพยพโยกย้ายเพื่อมาตั้งถิ่นฐานนี้เป็นไปตามธรรมชาติ ของมนุษย์ที่แสวงหาสถานที่ที่ดี และเหมาะสมในการด ารงชีพ อย่างไรก็ตาม คุณสมบัติเด่น ประการหนึ่งของสังคมไทยคือ การอยู่ร่วมกันอย่างสันติของคนที่อาจมีความแตกต่างกันทาง เชื้อชาติ ประเพณี ความเชื่อ ศาสนา และอื่น ๆ ทุกคนจะหลอมรวมกันเป็นไทย และอยู่รวมกัน ได้เป็นอย่างดี แต่กว่าจะรวมเลือดเนื้อชาติเชื้อไทยได้ สังคมไทยก็ผ่านประสบการณ์ในการ หล่อหลอมมาอย่างยากล าบาก ด้วยคุณูปการของบรรพบุรุษในการสร้างสรรค์ ฝ่าฟันความขัดแย้ง ภายใน และการป้องกันภัยจากภายนอก สังคมไทยเป็นสังคมที่มีรากฐานแห่งอารยธรรมมาอย่าง ยาวนาน เราทราบได้จากการศึกษาประวัติศาสตร์

หากถามว่าคนไทยในปัจจุบันคือใคร มีรูปร่างหน้าตาเป็นอย่างไร มาจากไหน คงเป็นเรื่องยากที่จะอธิบายให้ถูกต้องชัดเจนได้ เนื่องจากท าเลที่ตั้งและสภาพภูมิศาสตร์ของ ดินแดนประเทศไทย ท าให้ดินแดนแห่งนี้มีผู้อยู่อาศัยมาแต่ดั้งเดิม และมีคนอพยพเคลื่อนย้าย เข้ามาตั้งถิ่นฐานยาวนานนับพันปี ผู้ที่ได้ชื่อว่า “คนไทย” ในปัจจุบันเป็นกลุ่มคนที่มีความ หลากหลายทางเชื้อชาติผสมผสานมายาวนาน บ้างก็มีเชื้อชาติมอญ ลาว เขมร อินเดีย เปอร์เซีย จีน บ้างก็มีเชื้อชาติทางตะวันตก เช่น อังกฤษ โปรตุเกส และอื่น ๆ การผสมผสานระหว่างกลุ่มคนต่าง ๆ นั้น ไม่ได้เกิดขึ้นในช่วงเวลาหนึ่งเวลาใด เท่านั้น แต่เกิดขึ้นตลอดเวลา เชื่อว่ามีมาตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์และสืบเนื่องมาในสมัย ประวัติศาสตร์จนถึงปัจจุบัน อย่างไรก็ดี สิ่งหนึ่งที่แสดงถึงอัตลักษณ์หรือลักษณะเฉพาะของคนไทย คือ “ภาษาไทย” คนไทยก็คือคนที่ใช้ภาษาไทยในการติดต่อสื่อสารกันในชีวิตประจ าวัน จากการศึกษาของนักวิชาการพบข้อมูลที่น่าสนใจว่า นอกจากคนไทยในประเทศไทยแล้ว ยังพบ กลุ่มคนไท หรือไต ตั้งถิ่นฐานกระจายตัวอยู่เป็นวงกว้างในเอเซีย และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ทั้งในแคว้นอัสสัม ประเทศอินเดีย สิบสองปันนา มณฑลยูนนาน มณฑลกุ้ยโจว และมณฑลกวางสี ในประเทศจีน และในประเทศเวียดนาม ซึ่งรู้จักในชื่อต่าง ๆ กันในแต่ละท้องถิ่น เช่น ไทลื้อ ไทใหญ่ ไทน้อย ไทเขิน ไทอัสสัม ไทอาหม ผู้ไท ไทด า ไทขาว ไทยวน เป็นต้น

ส่วน “คนไทย” ที่อยู่ในประเทศไทยปัจจุบัน เป็นกลุ่มชนที่เกิดจากการ ผสมผสานของชนชาติไท-ไต กับบรรดาชนเผ่าอื่น ๆ หรือชนชาติอื่นที่เป็นชนพื้นเมืองเดิมอยู่แล้ว และพวกที่เคลื่อนย้ายเข้ามาใหม่ การอพยพเคลื่อนย้ายของคนไทนั้น เป็นไปในลักษณะค่อยเป็น ค่อยไปหลายระลอก คนไทยในดินแดนประเทศไทยนั้น เมื่อดูจากภาษาไทยที่ใช้อาจกล่าวได้ว่า มีการอพยพเคลื่อนย้ายครั้งใหญ่เข้ามาตั้งถิ่นฐานในบริเวณประเทศไทย เมื่อประมาณ พุทธศตวรรษที่ 18 ส่วนผู้คนที่อาศัยในดินแดนประเทศไทยก่อนหน้านี้ ในสมัยก่อน ประวัติศาสตร์ หรือสมัยทวารวดี ราวพุทธศตวรรษที่ 11 – 16 ไม่อาจรู้ได้แน่ชัดว่าเป็นคน เชื้อชาติใด

ในช่วงพุทธศตวรรษที่ 19 เกิดความเปลี่ยนแปลงครั้งสำคัญของบ้านเมืองในดินแดน ประเทศไทยอันสืบเนื่องมาจากความขัดแย้งระหว่างสองอาณาจักรใหญ่คือ อาณาจักรกัมพูชา และอาณาจักรจามปา ซึ่งอยู่ในเขตเวียดนามภาคกลาง ซึ่งมีมาตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ 16 ส่งผล ให้เกิดการรวมกลุ่มของบ้านเมืองที่เป็นพันธมิตรกันขึ้นใหม่ แคว้นที่มีก าลังเข้มแข็งกว่าได้ขยาย อาณาเขตมายังบริเวณที่มีการขัดแย้งกัน และประการสุดท้ายคือ เป็นครั้งแรกที่ได้พบ “จารึก อักษ ร และภ าษ าไทย” ซึ่งเป็น หลักฐานยืนยัน อย่างแน่ชัดว่า กลุ่มคนไทยได้ก่อตั้งบ้านเมืองขึ้น บ ริเ วณดินแดนป ร ะเทศไทยใน ปัจจุบัน ก ลุ่ ม ค นไทยนี้ น่าจ ะ มี ความสัมพันธ์กับกลุ่มคนไทยใน มณฑลยูนนานทางตอนใต้ของจีน ซึ่งอพยพเคลื่อนย้ายลงมาและได้ ผสมผ ส าน กั บ ค น พื้ น เ มื อง เ ดิ ม ดังปรากฏร่องรอยในตำนานปรัมปรา ของล้านนา

บ้านเมืองของกลุ่มคนไทยที่เกิดขึ้นใหม่ได้แก่ “ล้านนา” และ “สุโขทัย” ในภาคเหนือ ส่วนในภาคกลางมีกลุ่มบ้านเมืองที่พัฒนาขึ้นมาจากบ้านเมืองเดิม ได้แก่ “อโยธยา” มีศูนย์กลางอยู่ที่เมืองละโว้ หรือเมืองลพบุรีในปัจจุบัน “สุพรรณภูมิ” มีศูนย์กลางอยู่ที่เมือง สุพรรณภูมิ หรือเมืองสุพรรณบุรีในปัจจุบัน ส่วนในภาคใต้ที่ส าคัญได้แก่ “นครศรีธรรมราช”

ครั้นถึงพุทธศตวรรษที่ 20 อยุธยาได้ผนวก “สุโขทัย” ไว้ในฐานะหัวเมืองหนึ่ง ในพระราชอาณาเขต ส่วน “ล้านนา” ยังคงด ารงเป็นบ้านเมืองสืบมากว่า 5 0 0 ปี บ าง ช่ วง เ ป็ น หั ว เ มื อง ประเทศราชของไทย จนถึงรัชสมัย พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้า เจ้าอยู่หัว แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ จึงได้ผนวกเข้าเป็นส่วนหนึ่งของ พ ระร าชอาณาจัก รสยามอย่าง แท้จริง