ถิ่นกำเนิดและการแพร่กระจายของลำไย

ประวัติและถิ่นกำเนิด

          มีผู้กล่าวไว้ว่าลำไยเป็นไม้ผลพื้นเมืองของประเทศจีนตอนใต้  จึงสันนิษฐานว่าถิ่นกำเนิดของลำไยอยู่ในประเทศจีนตอนใต้  เนื่องจากชาวจีนได้ปลูกลำไยมาเป็นเวลากว่าพันปีแล้ว  โดยปลูกกันมากในมณฑลกวางตุ้ง  ฟูเกียน  กวางสี  ไต้หวัน  และเสฉวน  โดยมีศูนย์กลางอยู่ที่มณฑลฟูเกียน  ปลูกลำไยควบคู่กันไปกับการปลูกลิ้นจี่

          ประวัติความเป็นมาของลำไยในประเทศจีนนั้นได้มีการกล่าวถึงลำไยในวรรณคดีของจีนสมัยพระเจ้าเซ็งแทง (Cheng Tang)  (B.C.1766)  และในหนังสือ Ru Ya  (110  B.C.)  ก็ได้มีการบันทึกไว้  แต่วรรณคดีเล่มแรกซึ่งได้บรรยายต้นไม้นี้ไว้เด่นชัดคือ  หนังสือ  “Nam  Fong T’aol Yuk  Chang”  ซึ่งเป็นหนังสือที่เกี่ยวกับพฤกษศาสตร์ที่มีชื่อเสียงเล่มแรกที่เขียนโดยพระของเมือง   State Chi  Ham  ได้กล่าวไว้ว่าต้นไม้นี้อยู่ทางตอนใต้ของประเทศจีน  และใช้ชื่อต้นไม้นั้นว่า  Iungan  ได้พรรณนาไว้ว่า  “ลำไยเป็นไม้สูง 1-2 Chang (10-20 ฟุต) จึงมีลักษณะคล้ายลิ้นจี่  แต่ใบเล็กกว่า  ผลจะสุกภายใน 7เดือน  ผลมีสีเขียวอมเหลือง ผิวเรียบ  แต่จะค่อยๆ มีสะเก็ดขึ้นทีละน้อยเมื่อมันสุก  ผลมีรูปร่างกลมมีขนาดเล็กเท่าลูกหิน  เนื้อสีขาว  มีรสหวานเหมือนน้ำผึ้ง  จะติดช่อประมาณ 20-30 ผลในหนึ่งช่อ”

          หนังสือชื่อ  Ben Chao  Kang  Mu  ที่เขียนโดย  Li  Shi  Chum  ได้กล่าวถึงคุณค่าของลำไยโดยใช้เป็นยา  เขากล่าวว่า  “ผลสามารถใช้เป็นยาบำรุงกำลังและสุขภาพ  และยังใช้เป็นเครื่องสมุนไพรที่ใช้รักษาโรคพยาธิลำไส้ได้อีกด้วย”  George  weid  Man  Groff  กล่าวว่า  ลำไยและลิ้นจี่เป็นไม้ที่ยกย่องกันในหมู่คนชาวจีน  จนถึงกับนักประพันธ์จีนได้เอาชื่อไปแต่งเป็นบทเพลงและโคลงกลอน  แสดงให้เห็นถึงความสำคัญของไม้ผลทั้งสองชนิดนี้ต่อชีวิตความเป็นอยู่ของชาวจีนในสมัยก่อน  ต่อมานักท่องเที่ยวชาวยุโรปได้เดินทางไปยังประเทศจีนได้รายงานถึงลำไยและลิ้นจี่ตั้งแต่ปี  พ.ศ.1585  ซึ่งเป็นเวลา 71 ปีภายหลังที่ได้พบเส้นทางเดินทะเลไปยังประเทศจีนในปี  พ.ศ.1514  และต่อมาไม้ผลทั้งสองชนิดนี้ได้เป็นที่สนใจของนักพฤกษศาสตร์และของชาวสวนทางตะวันตกโดยทั่วไป

          ต่อมาการแพร่กระจายของลำไยจากประเทศจีนนี้ได้แพร่เข้าไปสู่ประเทศอินเดีย  ศรีลังกา  พม่า  ฟิลิปปินส์  ยุโรป  สหรัฐอเมริกา (มลรัฐฮาวายและฟลอริดา)  ออสเตรเลีย  คิวบา  หมู่เกาะอินเดียตะวันตก  และหมู่เกาะมาดากัสกา

ประวัติการปลูกลำไยในประเทศไทย

          ในอดีตพบว่ามีลำไยขึ้นอยู่ทั่วไปในภาคเหนือ  เช่น  พบลำไยตามป่าในจังหวัดเชียงใหม่และเชียงราย  มีลักษณะทั้งต้นเล็กและต้นใหญ่  มีผลขนาดเล็กและเนื้อน้อย  เรียกว่า ลำไยพื้นเมืองหรือลำไยกะลาหรือลำไยธรรมดา  ส่วนลำไยพันธุ์ดีหรือลำไยกะโหลกนั้นได้มีการนำเข้ามาในปี พ.ศ. 2439 โดยชาวจีนนำพันธุ์ลำไยมาถวายพระราชชายาเจ้าดารารัศมี  ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  รัชกาลที่ 5 จำนวน  5 ต้น  ซึ่งต่อมาได้มอบให้เจ้าน้อยคำตั๋น ณ เชียงใหม่ ผู้เป็นน้องชาย  นำไปปลูกบริเวณบ้านสบแม่ข่าหรือบ้านน้ำโท้ง  ตำบลสบแม่ข่า  อำเภอหางดง  จังหวัดเชียงใหม่  ติดแม่น้ำปิง  จำนวน 3 ต้น  และนำไปปลูกไว้ที่กรุงเทพมหานครจำนวน 2 ต้น  ซึ่งคาดว่าอาจจะเป็นลำไยที่ปลูกบริเวณตรอกจันทร์  สำหรับลำไยที่ปลูกบริเวณบ้านน้ำโท้งจากการสังเกตพบว่าน่าจะเป็นต้นพันธุ์ที่เพาะจากเมล็ด  เพราะดูจากลักษณะของต้นและการเจริญเติบโตของต้นที่สูงใหญ่  และคาดว่าในสมัยนั้นยังไม่มีความรู้เกี่ยวกับการขยายพันธุ์ด้วยการตอน  และพันธุ์ที่นำมาในครั้งนั้นคือพันธุ์เบี้ยวเขียว

          หลังจากนั้นได้มีการแพร่ขยายการปลูกลำไยไปสู่อำเภอต่าง ๆ ในจังหวัดเชียงใหม่และลำพูนอย่างมากมาย  คาดว่าบริเวณที่มีการปลูกหนาแน่นได้แก่  บริเวณติดกับแม่น้ำปิง  แม่น้ำกวง  แม่น้ำทา  และแม่น้ำลี้  เป็นต้น  เพราะมีความเชื่อว่าลำไยจะเจริญเติบโตได้ดีบริเวณที่มีดินลักษณะน้ำไหลทรายมูล  ซึ่งเป็นดินที่มีการทับถมจากแม่น้ำ  มีความอุดมสมบูรณ์และสามารถระบายน้ำได้ดี  เช่น  ที่บ้านหนองช้างคืน  จังหวัดลำพูน  ติดแม่น้ำปิง  พบว่ามีลำไยต้นหนึ่งสามารถให้ผลผลิตคิดเป็นรายได้มากกว่าหนึ่งหมื่นบาทในปี พ.ศ. 2510  ซึ่งเป็นที่กล่าวขานถึง  “ลำไยต้นหมื่น”  เป็นประจำ  และเป็นแหล่งขยายพันธุ์ที่สำคัญ  แสดงว่าเดิมแล้วลำไยปลูกกันมากในที่ลุ่มและมีน้ำให้ลำไยอย่างสมบูรณ์  แต่ในปัจจุบันได้มีการนำลำไยไปปลูกในบริเวณที่ดอนเชิงเขามากขึ้นต้องมีการจัดหาแหล่งน้ำให้แก่ลำไย สำหรับแหล่งปลูกลำไยในประเทศไทยที่สำคัญในปัจจุบันคือ  จังหวัดที่อยู่ในเขตภาคเหนือ  ได้แก่  จังหวัดเชียงใหม่  ลำพูน  เชียงราย  ลำปาง  แพร่  น่าน  และพะเยา    และในปัจจุบันได้มีการแพร่กระจายการปลูกลำไยออกไปถึง  36 จังหวัดในทุกภาคของประเทศแล้ว  ในภาคตะวันออก  เช่น  อำเภอสอยดาวและอำเภอโป่งน้ำร้อน  จังหวัดจันทบุรี,  ภาคกลาง เช่น  จังหวัดสมุทรสาคร  สมุทรสงคราม,  ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ  เช่น จังหวัดเลย  หนองคาย  นครพนม,  ภาคใต้ เช่น  จังหวัดพัทลุง  สงขลา  และนครศรีธรรมราช  เป็นต้น

แหล่งปลูกลำไย

          แหล่งผลิตลำไยหลักของโลกได้แก่  ทางภาคเหนือของประเทศไทย  ตอนใต้ของประเทศจีนและไต้หวัน  ส่วนแหล่งผลิตรองลงมาได้แก่  ประเทศออสเตรเลีย  พม่า  ลาว  ฮ่องกง  อินโดนีเซีย  เวียดนาม  และสหรัฐอเมริกา