ประเพณีวิ่งควาย หมู่ที่ 9 ตำบลหนองขาม อำเภอศรีราชา จังหวัดชลบุรี
จัด ณ บริเวณสันอ่างเก็บน้ำหนองค้อ ตำบลหนองขาม โครงการงานประเพณีวิ่งควายจัดขึ้นโดยมีวัตถุประสงค์เพื่อเผยแพร่ และอนุรักษ์ประเพณีที่สำคัญของท้องถิ่นจังหวัดชลบุรีให้ดำรงสืบต่อไป สำหรับในปีนี้ มีกิจกรรมประกวดควาย แฟนซี การแข่งขันวิ่งควาย ๕ รุ่น ได้แก่ รุ่นใหญ่ รุ่นกลาง และ รุ่นเล็ก รุ่นจิ๋ว และ รุ่นควายใหม่ แข่งขันในสนามที่ได้มาตรฐาน ซึ่งมีพี่น้องชาวชุมชน และประชาชนทั่วไปให้ความสน ใจเป็นจำนวนมาก
เป็นประเพณีที่มีมาแต่โบราณเชื่อกันว่า หากปีใดไม่มีการวิ่งควาย ปีนั้นวัวควายจะเป็นโรคระบาดตายมาก ผิดปกตินอกจากนี้ควายที่เจ็บป่วยระหว่างปี เจ้าของควายก็จะบนบานให้หายแล้วนำมาร่วมในประเพณีนี้ด้วย คนไทยโบราณเป็นคนที่มีจิตใจเปี่ยมไปด้วยความกตัญญูกตเวทิตา และมีเมตตาธรรม หลังจากได้ใช้ควายไถนาและ ทำงานในท้องนาอย่างเหน็ดเหนื่อยมาหลายเดือน เมื่อถึงวันขึ้น ๑๔ ค่ำ เดือน ๑๑ ก็จะตกแต่งควายของตนให้ สวยงามด้วยผ้าแพร และลูกปัด เพื่อเป็นการทำขวัญควาย แล้วหยุดงานในนานำควายเข้าเมือง มีการพบปะ เลี้ยงดู ร่วมกับบรรดาชาวนาผู้ร่วมอาชีพ ตลอดจนประกวดความสมบูรณ์ สวยงามของควายที่ตกแต่งมา นับเป็นการสนอง คุณของควายให้มีความสุขตามอัตภาพและได้พักผ่อนจากงานหนักในท้องนา การเลือกวัน ๑๔ ค่ำ เพราะเป็นวัน โกนก่อนออกพรรษา จึงตกแต่งควายดังกล่าวข้างต้น แล้วเทียมเกวียนบรรทุกกล้วย มะพร้าว ใบตอง และผลิตผล อื่น ๆ มาขายคนเมือง ขากลับก็ซื้อข้าวของไปทำบุญเลี้ยงพระในวันพระ ขึ้น ๑๕ ค่ำและวันออกพรรษา แรม ๑ ค่ำ คนโบราณถือว่าวันพระต้องทำบุญ และให้ควายได้หยุดงานพักผ่อน อีกกระแสหนึ่งในวันออกพรรษานั้น วัดใหญ่อินทาราม ซึ่งเป็นวัดสำคัญของชลบุรีมาตั้งแต่สมัยอยุธยาตอนปลาย จะจัดให้มีการเทศน์มหาชาติ ชาวนาจึงตกแต่ง ประดับประดาควายและเกวียนบรรทุกกัณฑ์เทศน์มาที่วัด ตั้งแต่วันขึ้น ๑๔ ค่ำ
ในอดีตที่วัดใหญ่อินทารามมีหนองน้ำใหญ่ ชาวนาที่มาพักแรมที่วัดจะพาควายไปอาบน้ำ เมื่อได้พบกันก็เกิดการแข่งขันกันว่าควายของใครจะแข็งแรง สมบูรณ์มากกว่างเกิดการวิ่งแข่งควายขึ้น สิ่งที่น่าภาคภูมิใจยิ่งสำหรับประเพณีวิ่งควายของชาวชลบุรี ก็คือ ในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้า เจ้าอยู่หัวได้เสด็จประพาสจังหวัดชลบุรี เมื่อวันเสาร์ที่ ๗ ธันวาคม พุทธศักราช ๒๔๕๕ ผู้ว่าราชการจังหวัดชลบุรี คือ พระยาวิเศษฤาไชยได้จัดวิ่งควายถวายทอดพระเนตรที่หน้าศาลากลางจังหวัดชลบุรีดังหลักฐานปรากฏในพระ ราชกิจรายวัน กรมราชเลขาธิการได้บันทึกไว้ปัจจุบันเทศบาลเมืองชลบุรี กำหนดจัดประเพณีวิ่งควายในวันขึ้น ๑๔ ค่ำ เดือน ๑๑ อำเภอบ้านบึง อำเภอหนองใหญ่ และอำเภอบ่อทอง จัดในช่วงวันขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๑๑ ในวัน กำหนดนัดหมาย ชาวนาจะตกแต่งควายของตนอย่างสวยงามด้วยผ้าแพรไหมพรม กระดาษ ดอกไม้สีต่าง ๆ ส่วนมากจะเป็นสีสันสดใส เช่น สีแดง สีเหลือง สีเขียว โดยมักจะตกแต่งที่เขา หน้าผาก คอ ข้อเท้า และเชือกสน สะพาย แม้เจ้าของควายก็อาจแต่งกายให้ดูแปลกตา เป็นที่น่าสนใจ เวลาเช้า จะจัดขบวนควายที่มีคนขี่บนหลังเป็นแถว เดินไปตามท้องถนนเป็นการแสดงตัวให้ผู้คนได้เห็น และเกิด ความสนใจ การแสดงตัวให้ผู้คนได้เห็น และเกิดความสนใจเวลา บ่าย จึงมาพร้อมกัน ณ สถานที่นัดหมาย เช่นที่ เทศบาล เมืองชลบุรีจะจัดงานในบริเวณสนามหน้าศาลากลาง จังหวัด มีการกำหนดเส้นเริ่มออกวิ่งและเส้นชัย ควาย ที่แข่งขันจะยืนที่เส้นเริ่มออกวิ่ง มีเจ้าของขี่อยู่บนหลัง เมื่อได้ รับสัญญาณก็ออกวิ่ง ควายตัวใดเข้าเส้นชัยก่อนถือเป็นผู้ ชนะ ความสนุกจะอยู่ที่ท่าวิ่งของควายที่ดูแปลกตา บาง คราวคนขี่ก็ลื่นตกลงมาจากหลังควาย และผู้ชมที่มีจำนวน มากจะส่งเสียงเชียร์ดังอื้ออึง การแข่งวิ่งควายเป็นการ แข่งขันที่ไม่ได้มุ่งแพ้ชนะเป็นสำคัญ เพราะควายไม่ใช่สัตว์ที่ ได้รับการฝึกให้วิ่งแข่ง แต่การได้เข้าร่วมประเพณีและความ สนุกสนานเป็นสิ่งสำคัญในปัจจุบันนอกจากการวิ่งแข่งควาย แล้ว ยังมีประกวดสุขภาพควายและประกวดการตกแต่ง ควายประเภทสวยงาม และตลกขบขันอีกด้วย
เป็นประเพณีวิ่งควาย เป็นประพณีเก่าแก่ตั้งแต่ดั้งเดิมของชุมชนหนองค้อ
อำเภอศรีราชา จังหวัดชลบุรี เมื่อประมาณ 100 ปีเศษมาแล้วในวันขึ้น 14 ค่ำ เดือน 11 ณ วัดหนองฆ้อได้จัดให้มีเทศน์มหาชาติเป็นงานประเพณี โดยเจ้าของกัณฑ์เทศน์ซึ่งส่วนมากเป็นชาวนาและชาวสวนจะใช้ควายเทียมเกวียนนำเครื่องกัณฑ์เช่นข้าวเปลือก ข้าวสาร หมาก มะพร้าว กล้วย อ้อย เป็นต้น ชาวบ้านบรรทุกสิ่งเหล่านี้มาวัดมีการตกแต่งเกวียนให้แลดูสวยงามเป็นต้นว่า
หน้าประทุนร้อยดอกไม้เป็นม่านห้อยและใช้หน่อกล้วยกับต้นอ้อย
ผูกขนาบสองข้างเมื่อเกวียนเหล่านี้มาพร้อมรวมกันที่วัด
โดยมีเกวียน 13 เล่ม (13กัณฑ์) มีควายที่ใช้เทียมเกวียน 26 ตัว
จึงมีคนและสัตว์เข้าไปแออัดในวัดเป็นจำนวนมากพอเวลาบ่ายคนขับเกวียน
ก็ชวนกันขี่ควายไปยังสระบัวซึ่งอยู่ห่างวัดเพื่อให้ควายกิน
และอาบขณะจึงเกิดมีคนนึกสนุกท้าผู้อื่นให้ขี่ควายแข่งประลองฝีเท้าดูว่า
ควายของใครมีฝีเท้าเร็วกว่ากันทั้งนี้ผู้ขี่จะต้องระวังไม่ให้ตัวตกลงมาจาก
หลังควายมิฉะนั้นจะถือว่าแพ้เมื่อได้แข่งกันเป็นที่พอใจแล้วขากลับก็เกิดคะนอง
ชวนกันขี่ควายอ้อมตลาดและวิ่งแข่งขันให้คนที่อยู่ในตลาดชมดังนั้นเมื่อถึง
วันขึ้น14 ค่ำ เดือน11 ของปีต่อๆมาควายที่เทียมเกวียนเครื่องกัณฑ์มาวัด
ก็นำถูกออกวิ่งในตลาดให้คนชมต่อมาเจ้าของควายที่อยู่ในตำบลใกล้เคียงนึกสนุกนำควายของตนมาร่วมวิ่งแข่งบ้างทำให้ผู้คนพากันมาดูความสนุกสนานของงานวิ่งควายมากขึ้นจนกลายเป็นประเพณีที่สืบมาจนถึงทุกวันนี้
กิจกรรมต่าง ๆ ในงานประเพณีวิ่งควาย
1. แข่งขันวิ่งควายรุ่นจิ๋ว รุ่นเล็ก รุ่นใหญ่
2. การประกวดสุขภาพควาย และพ่อพันธุ์
3. การประกวดตกแต่งควายประเภทสวยงาม/ความคิด/ตลกขบขัน
4. การแห่ริ้วขบวนเกวียนกัณฑ์ 13 กัณฑ์
5. การแห่ริ้วขบวนอนุรักษ์วัฒนธรรมไทยในงานประเพณีวิ่งควายจาก
หน่วยงานต่างๆ
6. การแสดงศิลปแม่ไม้มวยไทย
7. การแห่นางปลา - ปล่อยปลา ณ อ่างเก็บน้ำหนองค้อ
8. การแสดงกลองยาว
9. การแสดงดนตรีบนเวที
10. การจำหน่ายสินค้าราคาถูก
ที่มาข้อมูล : องค์การบริหารส่วนท้องถิ่นจังหวัดชลบุรี
เรียบเรียง : นายแสนพิทักษ์ สุทธคุณ