นางพิชญ์นรี เสาวนนท์
ประธานกลุ่มทอผ้าไทเลย (บ้านก้างปลา)
สถานที่ตั้ง : กลุ่มทอผ้าพื้นเมืองบ้านก้างปลา 177 หมู่ที่ 9 บ้านก้างปลาตำบลชัยพฤกษ์ อำเภอเมืองเลย จังหวัดเลย 42000
โทร : 042 835 104, 064 959 3692
กลุ่มทอผ้าไทเลย (บ้านก้างปลา)
ความเป็นมา
กลุ่มทอผ้าไทเลย (บ้านก้างปลา) ได้ก่อตั้งขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2524 โดยหมู่บ้านได้รับการ
คัดเลือกให้เป็น“หมู่บ้านแผ่นดินธรรมแผ่นดินทอง” โดยได้มีการส่งเสริมให้ชุมชนทอผ้าขึ้นใช้เอง ต่อมากรมการพัฒนาชุมชน กระทรวงมหาดไทย ก็ได้เข้ามาสนับสนุนให้มีการรวมตัวจัดตั้งกลุ่มทอผ้าขึ้น โดยมีนางแตงอ่อน บุตรดีสุวรรณ เป็นประธานกลุ่มเพราะเป็นผู้มีบทบาทริเริ่มและมีฝีมือในการทอและประยุกต์ลายผ้ามีสมาชิกจำนวน 10 คน ปัจจุบันกลุ่มทอผ้าพื้นเมืองบ้านก้างปลาหมู่ที่ 9 มีนางฉลาด เสาวนนท์ เป็นประธานกลุ่ม ที่ทำการกลุ่มเลขที่ 177 หมู่ที่ 9 บ้านก้างปลา ตำบลชัยพฤกษ์ อำเภอเมือง จังหวัดเลย
การทอผ้าเป็นอาชีพดั้งเดิมของชาวบ้านก้างปลาในอดีตชาวบ้านได้ปลูกฝ้ายเป็นอาชีพ
เพื่อนําดอกฝ้ายมาทําเป็นเส้นด้ายไว้ใช้ทอผ้า สําหรับตัดเสื้อผ้าใส่เองมาหลายชั่วอายุคน จนเกิดความรู้ ประสบการณ์ โดยตรงของชาวบ้าน เป็นการเรียนรู้จากธรรมชาติ และบรรพบุรุษ เกิดการพัฒนาเสริมสร้างความสามารถสะสมเป็นองค์ความรู้สืบทอดกันมาสู่ลูกหลานและพัฒนาวิถีชีวิตของราษฎรบ้านก้างปลาได้อย่างเหมาะสมกับยุคสมัยตลอดมา
จากการทอผ้าใช้เองในครัวเรือน ชาวบ้านก้างปลาได้พัฒนาฝีมือการทอให้มีลวดลาย
ต่างๆ ได้อย่างปราณีต สวยงาม เป็นที่ต้องตาต้องใจแก่ผู้พบเห็นจนเกิดการแลกเปลี่ยนซื้อ ขายผ้าทอ กันเองทั้งในหมู่บ้านและนอกหมู่บ้าน จนในปัจจุบันผ้าทอพื้นเมืองของชาวบ้านก้างปลา ได้กลายเป็นสินค้าที่สร้างอาชีพ สร้างรายได้ที่มั่นคงให้กับชาวบ้านในหลายครัวเรือน และเมื่อปี 2525 บ้านก้างปลาได้รับการพิจารณาคัดเลือกให้เป็นหมู่บ้านแผ่นดินธรรม แผ่นดินทอง โครงการนี้ ได้ส่งเสริมให้ประชาชนอยู่อย่างพอมีพอกิน รู้จักปลูกพืชผักสวนครัว ทอผ้าใช้เอง พึ่งพาอาศัยกันใน หมู่บ้านรักษาขนบธรรมเนียมประเพณี เช่น ประเพณีประทายข้าว เป็นการบูชาขวัญข้าวก่อนนํา ข้าวเปลือกขึ้นเล้าข้าว เพื่อแสดงความกตัญญู กตเวทีต่อพระคุณของแม่โพสพ ประเพณีน้ำทิพย์ชุบชีวิตผู้สูงอายุ เพื่อแสดงความกตัญญู กตเวทีต่อผู้สูงอายุ มีกิจกรรมการละเล่นของผู้สูงอายุแบบสมัยโบราณให้ลูกหลานได้ชม เช่น กิจกรรมผู้สูงอายุเล่าถึงความสําเร็จในการดําเนินชีวิตตั้งแต่เด็ก จนหนุ่มและสูงอายุในปัจจุบัน เพื่อให้ลูกหลานได้ชื่นชม และได้ทราบวัฒนธรรมความเป็นอยู่ของ ผู้สูงอายุในอดีต ที่สามารถนํามาใช้ในการดํารงชีวิตของลูกหลานในปัจจุบัน และเพื่อไม่ให้ประเพณี วัฒนธรรมดั้งเดิมสูญหาย
การทอผ้าของชาวบ้านก้างปลาก็เป็นกิจกรรมหนึ่งที่สืบทอดเป็นวัฒนธรรมประเพณี
ประจําหมู่บ้าน ที่บรรพบุรุษได้สั่งสอนบุตรหลานให้รู้จักทอผ้าใส่เอง โดยได้คิดค้นลายต่าง ๆ ตามสิ่งที่ พบเห็นในหมู่บ้าน และตามความคิดของตนเอง จนเกิดศิลปะลายผ้าที่สวยงามและแปลกตามากมาย
วิสาหกิจชุมชนกลุ่มทอผ้าไทยเลยบ้านก้างปลา
การสืบสานผลิตภัณฑ์
การทอผ้าพื้นเมืองของชาวบ้านก้างปลานี้เกิดขึ้นเพราะ
ความจําเป็นในอดีตที่จะต้องทอผ้าเพื่อนุ่งห่มใช้เองจนเกิดความชํานาญในการทอสร้างศิลปะลวดลายที่สวยงาม เป็นที่ถูกตาถูกใจแก่ผู้พบเห็น และยังมีการพัฒนา สร้างสรรค์ลวดลายต่างๆ จากภูมิ ปัญญาเดิมผสมผสานดัดแปลงเป็นลวดลายใหม่ๆ ที่ทันสมัยเนื้อผ้า สีสรรค์ได้มีการ พัฒนาให้สอดคล้องกับความต้องการของตลาด ในปัจจุบันได้เป็นอย่างดี กลุ่ม ตระหนักถึงความสําคัญที่ต้องเพิ่มมูลค่าให้กับสินค้า และเพิ่มความหลากหลายของ สินค้า และลวดลายสินค้าให้มากขึ้น จึงมีการนําผ้าทอพื้นเมืองมาแปรรูปเป็น เสื้อสูท ชาย เสื้อสตรี เสื้อลําลอง ชุดทํางาน ผ้าม่าน และแปรรูปเป็นของใช้ ของฝาก ของ ตกแต่ง ของที่ระลึก อีกมากหมาย รวมถึงมีการพัฒนาคิดค้นต่อยอด คิดค้นลวดลาย ใหม่ๆ เพิ่มขึ้นเพื่อให้ได้ผ้าทอ ที่มีคุณภาพ สีสันสวยงาม และลวดลายแปลกตา เพิ่ม มากขึ้น
วิถีชีวิต วัฒนธรรม และสิ่งแวดล้อม
เอกลักษณ์ ผ้าทอพื้นเมืองบ้านก้างปลา คือลายผ้า
ทอพื้นเมืองที่เกิดจากภูมิปัญญา เดิม เช่น ลายก้างปลา ลายมุก ลายเกล็ดปลา ลายขิด ลายหมากรุก ลายราชวัตร ลาย ดอกแก้ว ลายตุ้มเงินตุ้มทอง ลายปล้องไผ่ ฯลฯ
การเชื่อมโยงและเอื้อประโยชน์แก่ชุมชน
เมื่อกลุ่มมีความเข้มแข็งทั้งด้านการบริหารจัดการ
ด้านการเงินพอที่จะพึ่งพาตนเองได้แกล้ว จึงเอื้อประโยชน์ต่อส่วนรวมต่อชุมชนด้วยการเปิดสอนการทอผ้าให้แก่กลุ่มแม่บ้านนักเรียน จากตําบล อําเภอต่าง ๆ ภายในจังหวัดและจังหวัดใกล้เคียง เปิดโอกาส ให้นักเรียน นักศึกษาจากสถานที่ ที่ศึกษาต่าง ๆ ที่สนใจหรือต้องการที่จะศึกษาค้นคว้าเพื่อทํารายงานทํำวิทยานิพนธ์ เกี่ยวกับการทอผ้าด้วยกี่กระตุก และศึกษาภูมิปัญญาของชาวบ้านก้างปลาในอดีตจึงเป็นแหล่งเรียนรู้ของประชาชน ทั่วไป อีกทั้งได้สนับสนุนโครงการอาหารกลางวัน กิจกรรมวันเด็ก และทุนการศึกษาแก่เด็กใน โรงเรียนเป็นประจําทุกปี กิจกรรมชุมชนที่กลุ่มเข้าร่วมเป็นประจําคือ ประเพณีต่าง ๆ ของหมู่บ้าน เช่นประเพณีบุญข้าวพันก้อน ประเพณีน้ำทิพย์ชุบชีวิต ประเพณีการแข่งเรือ และประเพณีประทายข้าว
ในอดีตชาวบ้านไม่รู้จักการซื้อ การขาย จึงต้องทอ
ผ้าสําหรับใช้นุ่งห่มและใช้ในกิจกรรมของหมู่บ้าน เช่น เมื่อมีงานประเพณีที่จะต้องอาศัยศาลาวัดเป็นศูนย์รวมในการทํากิจกรรม ชาวบ้านจะ ร่วมกันทอผ้าเป็นผืนยาวจํานวนมาก เพื่อใช้ทําเพดานในศาลาวัด กันความร้อนให้กับผู้มาร่วมงาน โดยชาวบ้านจะช่วยกันหาดอกฝ้ายที่ขาวบริสุทธิ์มาจิ๋ว มาปั่น และเข็นเป็นเส้นด้าย เพื่อนํามาทอเป็น ผ้าสําหรับใช้ในกิจกรรมประเพณีต่างๆ ตามความต้องการผลิตภัณฑ์ผ้าทอพื้นเมืองของบ้านก้างปลา สะท้อนให้เห็นถึงความคิดสร้างสรรค์ และวิจิตรประณีตอย่างมีศิลปะของบรรพบุรุษในการนําวัตถุดิบที่มีในธรรมชาติ แปรรูปเป็นผ้าทอ พื้นเมืองที่สวยงามมีคุณค่าและเป็นที่ปรารถนาของผู้พบเห็นตลอดมา
ความสัมพันธ์ของชุมชนกับผลิตภัณฑ์
ชุมชนกับผลิตภัณฑ์พึ่งพา ผูกพัน มีความสําคัญต่อ
กันตลอดมาเพราะผลิตภัณฑ์ผ้าทอพื้นเมืองคือสิ่งที่จําเป็นที่ชุมชนต้องใช้ผ้าทอในการสร้างวัฒนธรรม ประเพณี และ เปรียบเสมือนเอกลักษณ์ของหมู่บ้านทั้งด้วยความจําเป็นและความภาคภูมิใจที่ผลิตภัณฑ์ผ้าทอพื้นเมืองได้สร้างรายได้และความเจริญให้กับหมู่บ้านเสมอมา เช่น การนําผ้าทอมาใช้ในกิจกรรมที่ สําคัญ ๆ ของหมู่บ้านตั้งแต่อดีต หรือการแต่งตัวด้วยผ้าพื้นเมือง เพื่อนําลวดลายที่สวยจากฝีมือการทอของแต่ละคนออกมาอวดต่อสายตาเพื่อนบ้านและใช้ประดับตกแต่งบริเวณงานประเพณีให้สวยงามด้วยผ้าทอพื้นเมืองทุกครั้ง
เอกลักษณ์ของผลิตภัณฑ์
ผ้าทอมือพื้นเมืองบ้านก้างปลา คือ การทอผ้าด้วยดอกฝ้ายแล้วคิดค้นลวดลายที่แปลกสวยงาม ประณีต ไม่เหมือนใคร มีการสอดดิ้นเงินดิ้นทองในเนื้อผ้า
สร้างความตระการตาและเกิด คุณค่าแห่งการเป็นภูมิปัญญาด้วยลวดลายของผ้าที่ไม่เหมือนใครคุณภาพของผ้าทอพื้นเมืองบ้านก้างปลา ได้รับการรับรอง มผช. จากกระทรวงอุตสาหกรรม เมื่อปี 2547 เนื้อผ้าละเอียด ฝีมือการทอสม่ำเสมอ เรียบเนียน ไม่ระคายผิว สีสัน สวยงาม สีไม่ตก ไม่ยืด ไม่หด สามารถนําไปตัดชุดเสื้อสูทชาย หญิง ได้อย่างมีมาตรฐานและดูแล เก็บรักษาทําความสะอาดง่าย
ความเดิมของผลิตภัณฑ์
ดอกฝ้ายซึ่งเป็นวัตถุดิบที่ใช้ในการทอผ้านั่น เป็นทรัพยากรที่ชาวบ้านปลูกเอง เพื่อใช้ทอผ้าอีกทั้งสีที่ใช้ย้อมผ้าก็ได้มาจากธรรมชาติ เช่น เปลือกไม้ ผลไม้
ใบไม้ ครั่ง แต่ต่อมา เมื่อมีการวิวัฒนาการด้านวิทยาศาสตร์ เกิดมีสีที่ใช้ย้อมผ้าที่เป็นสารเคมี ซึ่งสะดวกและจําเป็นมาก เมื่อจะต้องทอผ้าจำนวนมาก ทางกลุ่มจึงได้นําสีวิทยาศาสตร์และดื่มเหล็กมาใช้เพื่อให้เกิดมาตรฐานและสะดวกในการทอ รักษาผ้าด้วย
กระบวนการผลิตจากอดีตถึงปัจจุบัน
การทอผ้าในอดีต ชาวบ้านใช้ดอกฝ้ายมาทําเป็นเส้นด้าย ใช้เปลือกไม้ ผลไม้ ครั่ง ทําเป็นสีสําหรับย้อมผ้า อุปกรณ์ที่ใช้ทอผ้า คือ กี่กระตุก ก็ทําจากไม้ใน
หมู่บ้านโดยบรรพบุรุษที่มีฝีมือ ด้านช่างเป็นผู้คิดค้นเครื่องมือ เรียกว่า" กี่กระตุก" เพื่อให้ชาวบ้านที่มีฝีมือด้านการทอผ้าใช้ทอผ้า จนเกิดผลิตภัณฑ์ผ้าทอพื้นเมืองที่มีลวดลายสวยงาม ทํารายได้ให้ราษฎรในหมู่บ้านได้อย่างมากมาย เมื่อผลการดําเนินงานของกลุ่มเป็นที่ต้องการของตลาด จึงจําเป็นจะต้องนําเทคโนโลยีเข้าใช้ในการ ผลิต เช่น การใช้สีเคมีย้อมผ้า ใช้ด้ายที่เรียกว่าไหมประดิษฐ์ ใช้ฟืมที่ทําจากเหล็ก หรือแสตนเลส ทั้งนี้เพื่อ ให้เกิดความรวดเร็ว มีมาตรฐาน มีคุณภาพ สะดวกและดูแลรักษาง่ายตามความต้องการ ของผู้ชื้อ
ผู้ให้ข้อมูลและผู้เรียบเรียง หรือผู้เขียน
ข้อมูลเนื้อหา เรื่องราว เขียนโดย นางพิชญ์นรี เสาวนนท์
ประธานกลุ่มทอผ้าไทเลย (บ้านก้างปลา)
ภาพถ่าย/ภาพประกอบ โดย นางสาววรรณพร ยอดคำ