พระยาศรีสุนทรโวหาร "น้อย อาจารยางกูร"
พระยาศรีสุนทรโวหาร "น้อย อาจารยางกูร"
พระยาศรีสุนทรโวหาร
เดิมชื่อน้อย เกิดเมื่อวันที่ 5 กรกฎาคม พ.ศ. 2365 ที่บ้านคลองโสธร อำเภอเมือง จังหวัดฉะเชิงเทรา เป็นบุตรของนายทองดีและนางบัว เมื่ออายุ 6-7 ปี เริ่มเรียนหนังสือไทยกับพระพี่ชายคนโตซึ่งจำพรรษาที่วัดโสธร อายุ 13 ปี ได้ย้ายไปอยู่กับสามเณรทัด (น้าชาย) ที่วัดสเกษ (วัดสระเกศราชวรมหาวิหาร) อายุ 14 ปี ได้บรรพชาเป็นสามเณร ในปี พ.ศ. 2386 เมื่ออายุ 21 ปี ได้อุปสมบท และเมื่อบวชได้ 3 พรรษา สอบได้เปรียญธรรม 5 ประโยค พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงโปรดเกล้าฯ ให้บูรณปฏิสังขรณ์วัดทั้งพระอารามและสร้างภูเขาทอง
เมื่อลาสิกขาแล้วได้เข้ารับราชการในกรมมหาดเล็ก ต่อมาได้เป็นขุนประสิทธิอักษรสาตร ดำรงตำแหน่งผู้ช่วยกรมพระอาลักษณ์ ขณะนั้นตำแหน่งเจ้ากรมอักษรพิมพการว่างอยู่ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็นเจ้ากรมอักษรพิมพการด้วย
ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ดำรงตำแหน่งขุนสารประเสริฐปลัดทูลฉลองกรมพระอาลักษณ์ ทำหน้าที่กำกับพนักงานกองตรวจสอบทานหนังสือข้างที่ ครั้งนั้นพระเจ้านครเชียงใหม่นำช้างเผือกมาถวาย โปรดเกล้าฯ ให้เป็นผู้ขนานนามและแต่งฉันท์สมโภช และเมื่อมีช้างสำคัญเข้ามาสู่พระบารมีอีกหลายช้างก็โปรดเกล้าฯ ให้เป็นผู้ขนานนามช้างและแต่งฉันท์กล่อมช้างเหล่านั้น
ต่อมาทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระยาศรีสุนทรโวหารเป็นพระอาจารย์ถวายพระอักษรสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหา วชิรุณหิศสยามมกุฎราชกุมาร และสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าวชิราวุธ รวมทั้งพระเจ้าลูกยาเธอพระองค์อื่นๆ ด้วย และใน พ.ศ. 2430 พระยาศรีสุนทรโวหารได้รับพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็นองคมนตรี และได้รับราชการสนองพระเดชพระคุณด้วยดีตลอดมา พระยาศรีสุนทรโวหารถึงแก่อนิจกรรมในพ.ศ. 2434 อายุได้ 70 ปี
พระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร) (5 กรกฎาคม พ.ศ. 2365 - 16 ตุลาคม พ.ศ. 2438) เป็นชาวฉะเชิงเทรา ท่านได้รับสมญาว่าเป็นศาลฎีกาภาษาไทย เป็นผู้แต่งตำราเรียนชุดแรกของไทย เรียกว่า "แบบเรียนหลวง" ใช้สอนในโรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบ และหนังสือกวีนิพนธ์ที่มีคุณค่าอีกหลายเรื่อง งานชิ้นสำคัญชิ้นหนึ่ง คือท่านได้รับแต่งตั้งให้เป็น แม่กองตรวจโคลงบรรยายประกอบรูปภาพเรื่อง "รามเกียรติ์" รอบระเบียงพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม เมื่อครั้งกรุงรัตนโกสินทร์ครบรอบ 100 ปี และตัวท่านเองก็ได้รับหน้าที่เป็นผู้แต่งด้วยท่านหนึ่ง
ผลงาน / งานประพันธ์ หนังสือเรียนภาษาไทย มูลบทบรรพกิจ, วาหะนิติ์นิกร, อักษรประโยค ,สังโยคพิธาน, พิศาลการันต์, อุไภยพจน์, นิติสารสาธก เล่ม 1, สังโยคพิธานแปล, กลอนพิศาลการันต์ , ไวพจน์ประพันธ์, ไวพจน์พิจารณ์, พรรณพฤกษา, สัตวาภิธาน, ปกีรณำพจนาดถ์, อนันตวิภาค และสยามสาธกวรรณสาทิศ
ฉันท์กล่อมช้าง (ในคำฉันท์ดุษฎีสังเวย*) ฉันท์กล่อมพระเสวตรวรพรรณ, ฉันท์กล่อม พระมหารพีพรรณคชพงษ์ (ลาที่ 1 และลาที่ 2), ฉันท์กล่อมพระเสวตรสุวภาพรรณ, ฉันท์กล่อมพระเทพคชรัตน์กรินีและพระศรีสวัสดิเสวตรวรวรรณ, ฉันท์กล่อมพระเสวตรวรลักษณ์, ฉันท์กล่อม พระเสวตรวรสรรพางค์และพระเสวตรวิสุทธิเทพามหาพิฆเนศวร์, ฉันท์กล่อมพระเสวตรสุนทรสวัสดิ และฉันท์กล่อมพระเสวตรสกลวโรภาษ
เรียบเรียงและเขียนโดย นางสาวฉันทนา กันศิริ
ภาพประกอบโดย https://cbtthailand.dasta.or.th/webapp/relattraction/content/3751/
ข้อมูล TKP อ้างอิง https://thailitdir.sac.or.th/cre_det.php?cr_id=164