การย้อมสีธรรมชาติเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นของบ้านแม่บอน ที่เป็นการทำเส้นฝ้ายของปวาเก๋อญอ หรือปากะญอ เป็นการสืบทอดภูมิปัญญาของบรรพบุรุษ ที่ทำมาจากเส้นฝ้ายที่ปลูกเอง นำมาปั่นมือเป็น เส้นฝ้าย และการนำฝ้ายมาย้อมสีธรรมชาติจากวัตถุดิบที่สามารถหาได้จากในชุมชน จากปราชญ์ชาวบ้าน บ้านแม่บอนเหนือ หมู่ 1 ตำบลบ้านปวง อำเภอทุ่งหัวช้าง จังหวัดลำพูน ซึ่งเป็นหมู่บ้านเล็กๆ ที่นำฝ้ายมาทอเป็นเครื่องนุ่งห่ม และนำฝ้ายมาย้อมสีธรรมชาติ 100 % แบบภูมิปัญญาดั้งเดิม มีกระบวนการย้อมจากวัสดุธรรมชาติ และผ้าย้อมสีธรรมชาติ มีลักษณะโดดเด่น สีนุ่มนวล ไม่ฉูดฉาด เป็นที่ต้องการของตลาด และปัจจุบันสีที่ใช้ย้อมเสื้อผ้านั้นมักทำมาจากสารเคมี มีราคาสูง และสารเคมีที่ใช้อาจมีอันตรายต่อร่างกายของเรา
การย้อมสีธรรมชาติจึงเป็นทางเลือกที่ดี ไม่เป็นอันตรายต่อสุขภาพ ใช้ทรัพยากรธรรมชาติอย่างคุ้มค่าและเกิดประโยชน์สูงสุดโดยกระบวนการย้อมสีสามารถหาสีย้อมได้จากวัสดุธรรมชาติที่มีในท้องถิ่น ซึ่งมีความปลอดภัยเป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อมและเพื่อเป็นการสืบสานศิลปวัฒนธรรมที่สะท้อนอัตลักษณ์วิถีชีวิตภูมิปัญญาท้องถิ่นของบ้านแม่บอนเหนือและเพื่อส่งเสริมทักษะการย้อมฝ้ายจากสีธรรมชาติและสามารถนำไปปรับใช้ในชีวิตประจำวันได้
วัสดุ/อุปกรณ์ที่ใช้ย้อมฝ้ายจากสีธรรมชาติ
อุปกรณ์
1. ฝ้ายย้อม
2. กะละมัง
3. หม้อต้ม
4. ไม้พาย
5. เตาแก๊ส
วัสดุ
1. มะขามเปียก 500 กรัม
2. เปลือกสมอ 300 กรัม
3. ใบมะม่วง 300 กรัม
4. ดินโคลน,ดินแดง 300 กรัม
5. สารละลายแคลเซียมไฮดรอกไซด์(น้ำปูนใส) 500 มิลลิลิตร
6. สารละลายโพแทสเซียมไฮดรอกไซด์(น้ำขี้เถ้า) 500 มิลลิลิตร
7. สารละลายโซเดียมคลอไรด์(น้ำเกลือ) 500 มิลลิลิตร
8. น้ำด่าง 500 มิลลิลิตร
การย้อมฝ้ายจากสีธรรมชาติ
นำฝ้าย 3 กก. ต่อน้ำ 15 ลิตร ตั้งน้ำเปล่า ต้มให้มีอุณหภูมิ 90 องศา โดยใส่น้ำยาล้างจาน จำนวน 1 ช้อนโต๊ะ ต้มให้เดือดนาน 1 ชั่วโมง จากนั้น นำฝ้ายออกจากหม้อเพื่อนำมาล้างกับน้ำเปล่า ขั้นตอนนี้คือการเตรียมฝ้ายเพื่อจะนำไปลงย้อมเพื่อฝ้ายจะได้ติดสีดียิ่งขึ้น และสีจะไม่ตก
ต้มสกัดเปลือกไม้ เปลือกไม้โดยใช้เปลือกไม้ ,ใบมะม่วง ต้มในน้ำเดือดใช้เวลา 1 ชั่วโมง จากนั้นกรองเอาเศษๆ ไม้ ใบไม้ เอาแต่น้ำด่าง เกลือ และมะขามเปียกใส่หม้อย้อม ใช้เวลาในการย้อม 1 ชั่วโมง แล้วนำฝ้ายขึ้นมาล้างน้ำเสร็จแล้วนำฝ้ายที่ผ่านการย้อมแล้วตากให้แห้ง
การแปรรูปผลิตภัณฑ์ผ้าย้อมสีธรรมชาติ
1. เลือกชิ้นงานที่ต้องการ เช่น ย่าม ,ผ้าพันคอ ,เสื้อกะเหรี่ยง
2.เตรียมวัสดุอุปกรณ์ฝ้ายสีของเส้นฝ้ายที่ต้องการจากการย้อมด้วยวัสดุธรรมชาติ เช่น ครั่ง เปลือกไม้ ใบไม้ มะขามเปียก ฯลฯ
3.นำฝ้ายที่ย้อมสีจากธรรมชาติมาม้วนหรือปั่นให้เป็นรูปกลมๆ
4.การขึ้นเส้นยืน โดยใช้อุปกรณ์ (ทาเบลิง ,กลู่ว ,บ่าย ,แหน) คล้องฝ้ายไปมาลักษณะคล้ายแถวเรียงหน้ากระดาน ให้ได้ขนาดตามที่ต้องการ
5.การทอ
6.การเย็บประกอบชิ้นงานตามความต้องการ
ข้อมูลเนื้อหา โดย นางติ๊บจันทร์ ชูจี
เรียบเรียงเนื้อหา โดย นางสาวนภาลัย มโนมัย
ภาพถ่าย/ภาพประกอบ โดย นางสาวนภาลัย มโนมัย
สามารถติดตามข้อมูลสินค้าได้ที่ Facebook พีเชวา ผ้าทอกะเหรี่ยง
เบอร์โทรติดต่อ 083 - 252 - 3137 พีเชวา
บ้านแม่บอนเหนือ ตำบลบ้านปวง อำเภอทุ่งหัวช้าง จังหวัดลำพูน, Lamphun, Thailand, Lamphun