ชาวไทยกะเหรี่ยงในเขตตำบลบ้านปวง อำเภอทุ่งหัวช้าง จังหวัดลำพูน มีประเพณีที่สำคัญ ซึ่งแสดงถึงวัฒนธรรมอันเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตน นั่นก็คือประเพณีกินข้าวห่อกะเหรี่ยง โดยถือเป็นโอกาสสำคัญที่ญาติพี่น้องจากต่างถิ่นจะได้มาเจอกันและแบ่งปันข้าวห่อและประกอบพิธีเรียกขวัญ ปัดเป่าเคราะห์ร้ายตามความเชื่อ
ประเพณีกินข้าวห่อกระเหรี่ยงนิยมทำกันในช่วงเดือน 9 ไทย หรือเดือนสิงหาคมของทุกปี ซึ่งชาวไทยกะเหรี่ยง เชื่อกันว่าเป็นเดือนแห่งโชคลาภและความก้าวหน้า จึงจัดประเพณีกินข้าวห่อกะเหรี่ยงขึ้นเพื่อเรียกขวัญ ปัดเป่าเคราะห์ร้ายแล้ว ในวันนี้ญาติพี่น้องซึ่งจากกันไกล จะได้กลับบ้านมาพบปะกันและแบ่งปันข้าวห่อเพื่อได้ผูกสัมพันธ์ไมตรี พิธีเรียกขวัญที่ทำขึ้นเพราะเชื่อว่า “ขวัญหนีไป ไม่ว่าจะไปที่ไหนก็ขอให้กลับมาอยู่รวมกัน”
ประเพณีกินข้าวห่อกระเหรี่ยง ต้องใช้เวลาอย่างน้อย 3 วัน ในการทำข้าวห่อและพิธีกรรม กิจกรรมก็ไม่ยุ่งยากซับซ้อนมากนัก
วันแรก จะเป็นวันเก็บใบผาก คล้ายกับต้นไผ่ เพื่อนำมาห่อข้าวเหนียว
วันที่ 2 จะเป็นวันห่อข้าวเหนียวพร้อมต้มเพื่อให้ข้าวเหนียวสุก
วันที่ 3 จะเป็นวันกินข้าวห่อ โดยช่วงจะถึงวันที่ 3 แต่ละบ้านจะทำพิธีเรียกขวัญ จะใช้ด้ายสีแดง ผูกที่ข้อมือสมาชิกที่อยู่ในบ้านทุกคน จะทำ 2 ช่วง ช่วงแรกจะทำก่อนพระอาทิตย์ขึ้น เรียกว่าพิธีเรียกขวัญ ช่วงที่ 2 จะทำก่อนพระอาทิตย์ตกดินเรียกว่าผูกขวัญ ในพิธีกรรมจะมียอดข้าวห่อ ก็คือข้าวเหนียวห่อด้วยใบผากต้มจนสุก แต่ที่เรียกยอดข้าวห่อ ก็คือ จะตัดไม้ไผ่แล้วแบ่งเป็นเส้นเล็กๆเพื่อให้สามารถผูกได้ แล้วนำแต่ละเส้นมาผูกห่อข้าวเหนียว ไม้ไผ่แต่ละอันจะแบ่งเป็นเส้นได้จำนวนมาก เมื่อมีจำนวนมาก เมื่อนำมามัดข้าวเหนียวทุกห่อก็จะกลายเป็นพวง เรียกว่ายอดข้าวห่อ และยังมี อ้อย 9 ชิ้น ห้วย บุหรี่ หมาก นำทุกอย่างมาใส่ตะกร้า จุดเทียน 1 เล่ม เพื่อบอกผีเรือน ผีปู่ย่าตายาย เมื่อทำพิธีเสร็จช่วงกลางวันจะกินข้าวห่อที่ทำกันไว้ พร้อมทั้งแจกจ่ายให้สมาชิกภายในหมู่บ้านได้รับประทาน เวลานี้ เป็นช่วงสำคัญที่ญาติพี่น้อง จะได้อยู่ร่วมกันประเพณีข้าวห่อกะเหรี่ยง ไม่เพียงเป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่คนหนองหญ้าปล้องพยายามสืบทอดเท่านั้น แต่ยังเป็นโอกาสสำคัญที่ทำให้ชาวกะเหรี่ยงซึ่งพลัดพรากจากบ้านเกิดไปไกล จะได้กลับคืนถิ่นฐานของตนเองเพื่อสานสัมพันธ์ฉันท์เครือญาติของคนในชุมชนให้สืบต่อไปด้วย
ขอขอบคุณข้อมูล นายเงิน จุนุ
ภาพและสื่อ จาก เว็บไซต์ ประเพณีท้องถิ่นในประเทศไทย
เรียบเรียงโดย นางสาวนภาลัย มโนมัย ครูศศช.บ้านแม่บอนเหนือ