Book Review

જવાબ

લેખક : બાલેન્દુશેખર જાની

જવાબ નવલકથા એટલે આતંકના ઓથાર સામે પ્રેમની ઢાલ

જગતની હરકોઈ વ્યક્તિ પ્રેમ ઝંખતી હોય છે, પણ આ હાઈફાઈ યુગમાં ટેલીફોનના દોરડે લટકતા સંબંધ અને સેટેલાઈટના સથવારે પનપતા પ્રેમની સમૂળગી વ્યાખ્યા જ બદલાઈ રહી છે ત્યારે આત્મીય પ્રેમ કોને કહેવાય તે વાત કરતી નવલકથા એટલે  "જવાબ" 

ગુજરાતનો નાથ - કનૈયાલાલ મુનશી

આલેખન : ઈશા પાઠક

https://library.darshan.ac.in/Home/BookInformation?MaterialID=3333

ગુજરાતના મૂર્ધન્ય સાહિત્યકાર કનૈયાલાલ મુનશીની ઐતિહાસિક નવલત્રયીનું બીજું સોપાન એટલે ‘ગુજરાતનો નાથ’. ‘પાટણની પ્રભુતા’થી શરૂ થયેલી જયસિંહગાથાના આ બીજા પગથિયામાં સ્વતંત્ર બનવા મથતા યુવાન જયસિંહની કથાનું નિરૂપણ છે.

કથાની શરૂઆત કાકના પાટણમાં આગમનથી થાય છે. કાક એક બહાદુર, વિચક્ષણ, બ્રાહ્મણ યોદ્ધો અને પાટણના દંડનાયક ત્રિભુવનપાળનો મિત્ર છે. વિપરીત સંજોગોમાં પાટણનો સાથ આપી તેને મુસીબતથી બચાવતો લાટનો આ યોદ્ધો જયદેવ તેમજ મુંજાલ મહેતાનો વિશ્વાસ જીતી લે છે. મુંજાલ મહેતાનો તે દિલથી આદર કરે છે. ઉદયન મંત્રીની શંકાસ્પદ ગતિવિધિને કારણે મુંજાલ તેમને કર્ણાવતીથી ખંભાત મોકલે છે. કાકને તેની ગતિવિધિ પર નજર રાખવા ખંભાત મોકલવામાં આવે છે. ત્યાં તેની મુલાકાત કાશ્મીરના મહાપંડિત રૂદ્રનાથ વાચસ્પતિની અત્યંત સ્વરૂપવાન અને તેજસ્વી પુત્રી મંજરી સાથે થાય છે, જેને તેની ઈચ્છા વિરુદ્ધ તેની માતા ઉદા મહેતા સાથે પરણવા દબાણ કરી રહી છે.

કાક ઉદા મહેતાની કેદમાંથી તેને છોડાવે છે. મંજરી ખૂબ ઘમંડી છે અને કાક તેની જેમ પંડિત ન હોવાથી તેને વાતવાતમાં ઉતારી પાડે છે. કાક તેને લઈને પાટણ આવે છે અને ત્રિભુવનપાળ રા’નવઘણ સાથે લડાઈ કરવા ગયા છે તેની જાણ થતા તે તેમની મદદે જાય છે અને રા’નવઘણને હરાવે છે. બીજી બાજુ માળવાનો સેનાપતિ ઉબક રાજદરબારમાં માળવા અને પાટણને એક કરવા માળવાની રાજકુંવરી સાથે જયદેવના વિવાહનો પ્રસ્તાવ લઈને આવે છે. જેનો અસ્વીકાર કરવાની સલાહ મીનળદેવી અને મુંજાલ જયદેવને આપે છે. ત્રિભુવનપાળનાં પત્ની કાશ્મીરા મંજરીને કાક સાથે પરણવા સમજાવે છે. મંજરી પોતાનાથી બધી રીતે ઉતરતા કાક સાથે પરણવા તૈયાર નથી પરંતુ ઉદા મહેતાની ચુંગલમાંથી બચવા તે કાકને કમને પરણે છે. બંને વચ્ચે અંતર ખૂબ વધી જાય છે. આ લગ્નથી અજાણ ઉદા મહેતા મંજરીનું અપહરણ કરી તેને કેદ કરે છે. અનેક પ્રયત્નો પછી કાક તેને શોધી કાઢે છે, ત્યારે તેને ખબર પડે છે કે તેનો મિત્ર કીર્તિદેવ જેને કૃષ્ણદેવ તરીકે પાટણમાં પ્રવેશતી વખતે તે મળ્યો હતો તે પણ કેદમાં છે. મંજરી તેને પણ છોડાવવાની જીદ કરે છે.

માળવાના રાજાને ચક્રવર્તી બનાવવા માગતા કીર્તિદેવ અને મુંજાલ વચ્ચે ઉગ્ર દલીલ થાય છે. મુંજાલ તેને મારવા જાય છે ત્યારે અનાયાસે કાક ત્યાં પહોંચી મુંજાલને જણાવે છે કે કીર્તિદેવ એ ખરેખર તો વર્ષો પહેલા ખોવાયેલો તેમનો પુત્ર છે. કાક મંજરીને છોડાવે છે અને મંજરી પરાક્રમી કાકને પોતાના પતિ તરીકે મનથી સ્વીકારે છે. જયદેવ સોરઠની રાણકને પોતાની કરવા માગે છે, પરંતુ રાણક રા’ખેંગારને પોતાનો પતિ માની ચૂકી હોવાથી કાક જયદેવનો સાથ ન આપતાં એ બંનેને એક થવામાં મદદ કરે છે. મુંજાલ પોતાના પુત્ર કીર્તિદેવને માળવા જવા અનુમતિ આપે છે અને કથાના અંતમાં મુંજાલ પાટણના વટવૃક્ષની જેમ અડીખમ ઊભા રહીને પોતાના પુત્રને જતો જોઈ રહે છે.

લાગણીઓ, રહસ્યો, ષડયંત્રો અને સાહસના તાણાવાણામાં ગૂંથાયેલ આ કથા ગુજરાતી સાહિત્યમાં અનુપમ સ્થાન ધરાવે છે.

YES TO LIFE - તકલીફમાં જીવનની તલાશ 

વિક્ટર ફ્રેન્કલ

ઝંઝાવાતો સામે ટકાવી રાખતો આશાનો દીપ

“માણસ પાસેથી બધું જ છીનવી શકાય છે, સિવાય એક ચીજ: કોઇપણ પરિસ્થિતિ સામે ઝઝૂમવાની તેની આઝાદી.”

વિક્ટર ફ્રેન્કલના પુસ્તક ‘મેન્સ સર્ચ ફોર મિનીંગ’માં તમે આ વાત વાંચી હશે. તમારા હાથમાં જે પુસ્તક છે, તેમાં ફ્રેન્કલ એ જ વાતનો વધુ એક પુરાવો આપે છે.

એક માણસ બીજા માણસની જિંદગીને જીવતા નર્ક જેવી બનાવી દે, તો એ લોકો, એ નર્કનો સામનો કેવી રીતે કરે? જ્યારે ચારે તરફ પાશવી અત્યાચાર, ભૂખમરો અને માથા પર મોત ભમતું હોય, ત્યારે એ માણસોએ શું અનુભવ્યું હશે?

દુનિયામાં એવો એક પણ માણસ નથી, જેના જીવનમાં સંકટ ન આવ્યું હોય અને તેની સામે નિરાશાનો અંધકાર છવાયો ન હોય. સંકટમાં માણસનું મોત ત્યારે થાય છે, જ્યારે તેની આશા મરી જાય છે. છેલ્લે તો માત્ર શરીર જ મરે છે.

જીવનના ઝંઝાવાતો સામે ટકાવી રાખતા આશાના દીપને સળગતો રાખવા માટે આ પુસ્તક એક પ્રશ્ન પૂછે છે:

“તમારી જિંદગીનો અર્થ શો છે?”

આ પુસ્તક એનો જવાબ પણ આપે છે. 

અકૂપાર ~ ધ્રુવ ભટ્ટ

https://library.darshan.ac.in/Home/BookInformation?MaterialID=17898

http://www.ankitsadariya.in/2019/08/gujarati-book-review-akupar-dhruv-bhatt.html

એલ્કેમિસ્ટ by પોલો કોએલો

Alchemist : (Gujarati) https://library.darshan.ac.in/Home/BookInformation?MaterialID=5450  

The Alchemist (English)

https://library.darshan.ac.in/Home/BookInformation?MaterialID=2643

https://library.darshan.ac.in/Home/BookInformation?MaterialID=5291

આ સરસ પુસ્તક, એક માણસની શક્તિ અને તે સપનાને ઉજાગર કરે છે. આ કથા આપણને આપણા હૃદયનો અવાજ સાંભળવાની, આપણા જીવનમાં વિખરાયેલાં ચિહ્નો અને શુકનોને યોગ્ય સમયે ઓળખી પોતાનાં સ્વપ્નાં પૂરાં કરવા માટે પ્રયત્નશીલ રહેવાની કળા શીખવે છે.માનવી તેના વિચારો કરતાં વધુ મજબૂત અને સક્ષમ છે. વાર્તા એટલી મહાન અને પ્રેરણાદાયી છે કે ઉપર જવા માટે અને ચાલવા માટે અટકશો નહીં!

આ એક છોકરાની વાર્તા છે જે પોતાનું ભાગ્ય જાણવા માંગે છે.

લાઈફ IMપોસિબલ- સંક્ષિપ્ત વિચાર

કચ્છના ગાંધીધામમાં રહેતા યુવાન દિનેશ કલવાની સંઘર્ષ ગાથા પર આધારિત ગુજરાતી નવલકથા 'લાઇફ IMપોસિબલ'ને જોરદાર પ્રતિસાદ સાંપડી રહ્યો છે. જાણીતા લેખક અને પીઢ પત્રકાર પ્રફુલ શાહની આ ડૉક્યુ-નોવલ અંગ્રેજી, ગુજરાતી અને હિન્દીમાં સફળતા બાદ ટૂંકમાં મરાઠી ભાષામાં પણ પ્રકાશિત થઈ રહી છે.

‘લાઇફ IMપોસિબલ. હા, આ 'લાઇફ ઇમ્પોસિબલ' નથી, 'લાઇફ આઇ એમ પોસિબલ' છે. દરેક વિપરીત સંજોગોમાં દુ:ખના દરિયામાં ઊંડે ઊંડે ડૂબકી મારીને જીવનના, જોમના, જીવવાના અને આશાના મોતીડા લાવનારા દિનેશ કલવાની પ્રેરણાદાયક કથા છે આ પુસ્તક.

'લાઇફ IMપોસિબલ'માં. કચ્છના ગાંધીધામમાં રહેતો યુવાન દિનેશ કલવા તકલીફો-મુસીબતો સામે 'ચલ હટ, આધી રહેજે હોં'નો પડકાર ફેંકીને વટભેર જીવ્યો .

પ્રેરણાના પાવરહાઉસ જેવી પત્નીને દિલોજાનથી ચાહે છે અને હજારોને જીવવાના-જીતવાના જામ પાય છે એની કથા એટલે 'લાઇફ આઈએમપોસિબલ'. 

વાંચવા જેવા પુસ્તકો 

પારેવા

https://library.darshan.ac.in/Home/BookInformation?MaterialID=31570 

વન મિનિટ મેનેજર One Minute Manager

આ પુસ્તક વાર્તા દ્વારા કાર્યસ્થળ અને સંચાલન વિશે વાત કરે છે. મુખ્ય પાત્ર સ્ટેફન છે જે MBAનો વિદ્યાર્થી છે. સ્નાતક થયા પછી, તે કાર્યસ્થળે કંઈક સિદ્ધ કરવા માંગે છે. જો કે, તેને આપણા બાકીના લોકોની જેમ ઘણા અવરોધોનો સામનો કરવો પડ્યો જેણે તેને હતાશ બનાવ્યો. પાછળથી, તે જીલ નામના વન મિનિટ મેનેજરને મળ્યો. તે તેની પાસેથી નવું જ્ઞાન અને અનુભવ શીખે છે અને જીવનમાં સમસ્યાનું નિરાકરણ લાવે છે. અંતે, તે એક સફળ મેનેજર બન્યો. 

ઈકિંગાઈ - લાંબા, સુખી અને સાર્થક જીવનનું જાપાનીઝ રહસ્ય

હેક્ટર ગાર્સિયા અને ફ્રાન્સેસ્ક મિરાલેસ

લાંબા, સુખી અને સાર્થક જીવનનું જાપાનીઝ રહસ્ય

"લાંબું જીવન જીવવું છે ? સન તે વ્યસ્ત રહો. ઈકિંગાઈ એટલે કશું જ ન કરવાની કળા, તો ઈકિગાઈ એટલે ધ્યાનસ્થ થઈ આનંદપૂર્વક કશુંક કરતા રહેવાની કળા.” – ન્યૂ ચોક પોસ્ટ

“ઈકિગાઈ એ રીતે લોકોને પોતાનું જીવન સરળ બનાવવાનું કહે છે કે જેમાં આનંદ આવે એ કામ જ કરો... જે રીતે “The Life Changing Magic of Tyding Up" ’માં એ વાત પર ભાર મૂકાયો છે કે "જેને કાયમ રાખવાનું છે અને પસંદ કરો, નહીં કે જેનાથી મુક્તિ પામવાની છે’, એવી જ રીતે આ પુસ્તકમાં એમ દર્શાવવામાં આવ્યું છે કે વૃદ્ધ ન થવું એટલે સતત કામ કરતા રહેવું, હસતા અને સક્રિય રહેવું અને આસપાસના લોકોને મળતા રહેવું.” – કોનમારી ન્યૂઝલેટર

જાપાનના ઓકિનાવામાં 100 વર્ષથી વધુ જીવનારા લોકોની સંખ્યા શા માટે સૌથી વધારે છે? તેમના લાંબા, સુખી અને સાર્થક જીવનનું જાપાનીઝ રહસ્ય શું છે? તેમાં ‘ઇકિંગાઇ'નો શું ફાળો છે? ‘ઇકિંગાઇ' એટલે શું? કઇ રીતે તમે તમારું ‘ઇકિંગાઇ' પામીને લાંબુ, સુખી અને સાર્થક જીવન જીવી શકશો? એ બધું જ તમને વાંચવા મળશે આ પુસ્તક ‘ઇકિગાઇ’માં.

The 5 Am Club - Robin Sharma

આ જીવન-બદલનારી પુસ્તકમાં, લેખક દ્વારા ચાર વર્ષના સખત સમયગાળામાં હસ્તકલા, તમે પ્રારંભિક ઉભરતી આદત શોધી શકશો જેણે ઘણા લોકોને તેમના સુખ, મદદરૂપતા અને જીવંતતાની લાગણીઓને અપગ્રેડ કરતી વખતે મહાકાવ્ય પરિણામો પ્રાપ્ત કરવામાં મદદ કરી છે. બે સંઘર્ષ કરતા અજાણ્યા લોકો જેઓ તેમના ગુપ્ત માર્ગદર્શક બને છે તે એક વિચિત્ર ટાયકૂનને મળે છે તે વિશે એક મનોરંજક ઘણીવાર મનોરંજક રીતે, 5 am ક્લબ તમને લઈ જશે: કેટલા મહાન પ્રતિભાઓ, બિઝનેસ ટાઇટન્સ અને વિશ્વના સૌથી બુદ્ધિમાન લોકો આશ્ચર્યજનક સિદ્ધિઓ પ્રાપ્ત કરવા માટે તેમની સવારની શરૂઆત કરે છે.ન્યુરોસાયન્સ-આધારિત પ્રેક્ટિસ જે મોટા ભાગના લોકો સૂતા હોય ત્યારે તેને સરળ રીતે ઊઠવામાં મદદ કરવા માટે સાબિત થાય છે, જે તમને તમારા માટે વિચારવા, તમારી સર્જનાત્મકતા વ્યક્ત કરવા અને ઉતાવળ કરવાને બદલે શાંતિથી દિવસની શરૂઆત કરવા માટે કિંમતી સમય આપે છે. રોબિન શર્મા પુસ્તકો સમગ્ર વિશ્વમાં લોકોને ઉત્તમ જીવન જીવવામાં મદદ કરે છે. 

માણસાઈના દીવા

લેખક : ઝવેરચંદ મેઘાણી

આ નવલકથા ગુજરાતના લોકસેવક રવિશંકર વ્યાસના કાર્યો અને તેમને મુખે સાંભળાયેલ વાતોનો સંચય છે. દસ્તાવેજી મુલ્ય જાળવવા વાર્તાની ભાષા રવિશંકર મહારાજના લઢણવાળી જ રાખવામાં આવી છે. ખેડા જિલ્લાના બારૈયા-પાટણવાડિયા કોમના બહારવટિયા લૂંટારુઓના જીવન પર આધારિત નવલિકાઓ આ પુસ્તકનો મુખ્ય વિષય છે.

આ પુસ્તક નવલિકા સ્વરૂપે કુલ ૧૭ વાર્તાઓ ધરાવે છે. મહીકાંઠા વિસ્તારના ધારાળા, બારૈયા, પાટણવાડિયા વગેરે ગુનેગાર ગણાતી કોમોના જીવનમાં રહેલી માણસાઈની મહત્તાને આ વાર્તાઓમાં દર્શાવવામાં આવી છે. અમુક વાર્તાઓ આ પ્રમાણે છે "હું આવ્યો છું બહાવટું શીખવવા" - નામની કથામાં રવિશંકર મહારાજ આ લોકો વચ્ચે રહી તેમને ચોરી અને દારૂની લત છોડાવતા અંગ્રેજ સરકાર વિરુદ્ધ ગાંધીજીની ઢબે બહારવટું શીખવવા મથે છે. "હાજરી" નામના પ્રકરણમાં અંગ્રેજ સરકારના શાસન હેઠળ આ લોકોને થાણામાં "હાજરી" નોંધાવી પડતી. રવિશંકર મહારાજ આ ધારો કઢાવવા મથે છે અને કઢાવીને જ જંપે છે. "મારાં સ્વજનો" નામની વાતમાં રવિશંકર એક નિર્દોષ માણસને ફાંસીએ ચઢતો બચાવે છે. 

આધા ગાંવ (નવલકથા)

આધા ગાંવ ( નવલકથા )

લેખક : રાહી માસૂમ રઝા

અનુવાદ : શરીફા વીજળીવાળા

‘આધા ગાંવ’ ઉર્દૂના જાણીતા શાયર, હિંદી ફિલ્મોના જાણીતા પટકથા લેખક રાહી માસૂમ રઝાની હિંદી નવલકથા છે. આ નવલકથાની બોલી ભોજપુરી ઉર્દૂ છે, પણ લિપિ દેવનાગરી છે. મુનશી પ્રેમચંદની જેમ રાહી જેટલા ઉર્દૂના લેખક હતા એટલા જ હિંદીના પણ હતા. ‘આધા ગાંવ’ સહિત રાહીની તમામ રચનાઓનાં મૂળમાં ઊંડી માનવીય સંવેદના અને કરુણા છે. એમનું સમગ્ર સાહિત્ય હિન્દુસ્તાનની સભ્યતા અને સંસ્કૃતિની સહિયારી વિરાસતનું સમર્થક છે. રાહીએ હંમેશાં એવી શક્તિઓ અને પ્રવૃત્તિઓનો વિરોધ કર્યો જે આપણી એકતાને ધર્મ, સંપ્રદાય, પ્રદેશ કે ભાષાના નામ પર તોડવાની કોશિશ કરે છે.

‘આધા ગાંવ’ જાનપદી નવલકથા કોને કહેવાય તેનો ઉત્તમ નમૂનો છે. 1940 આસપાસના ગ્રામીણ હિંદુસ્તાનનું એક રંગીન ચિત્ર દર્શાવતી આ કૃતિનો મૂળ સૂર છે કે જ્યાં સુધી રાજકારણે આપણને બે ભાગમાં – હિંદુ અને મુસ્લિમ નહોતા વહેંચ્યા ત્યાં સુધી આપણે એક દેશ હિંદુસ્તાનના વતની હતા. સદીઓથી એક જમીન, એક આકાશ અને એક જ હવા-પાણી વહેંચવા ટેવાયેલી પ્રજાની સંસ્કૃતિ પણ એક જ હતી, પણ વિભાજને આ બધું વિખે૨ી નાખ્યું.  

સ્વાતંત્ર્ય રત્ન લાલાકાકા

ભુપેન્દ્ર લાલા સૌરાષ્ટ્ર યુનિવર્સિટીના પ્રથમ શારીરિક શિક્ષણ નિયામક હતા. તેમજ રાજકોટ અપંગ માનવ મંડળના પ્રમુખ તથા વિકલાંગ પ્રેરણા ટ્રસ્ટ, રાજકોટના આજે સ્થાપક હતા. લાલા કાકા, અર્જુન લાલા તથા ભુપેન્દ્ર લાલા એ ત્રણે પેઢીએ ગુજરાતની ભૂમિ માટે હંમેશા તત્પર રહી કાર્ય કરેલું. આ પુસ્તક ત્રણ પેઢીને પિતૃ તર્પણ રૂપે એક સંશોધનાત્મક કુટુંબ કથા છે.

પૂજ્ય બાપુની એક હાકલે લાલા કાકાએ વકીલાત છોડી અને આઝાદી આજે ભોગવેલા કષ્ટો વગેરે અનેક જાણવા જેવી વાતો દ્રુતિબેને આ પુસ્તકમાં ખુબ સુંદર રીતે આલેખી છે.  

કૃષણાયન

'ગોવિંદનું અપેલું સ્વીકારીને ગોવિંદને જ અર્પણ કરવું, એ જ જીવન છે.'આ એક સુંદર નવલકથા છે. લેખિકાએ કૃષ્ણને ભગવાન તરીકે ન જોતાં, એક વિરાટ વ્યક્તિત્વથી પ્રભાવિત થઈ માનવીય લાગણીઓ સાથે એમને સૂઝેલી એક કૃષ્ણકથા છે.

કૃષ્ણના જીવનમાં ત્રણ સ્ત્રીઓનું મહત્વ અને એમના કૃષ્ણ સાથેના આત્મીય સંબંધો વિશેની આ કથા છે. પ્રેમિકા રાધા સાથેનો પ્રયણ એટલો તો સાચો છે કે લગ્ન ને જ માન્યતા આપનાર આ સમાજે રાધાકૃષ્ણની પૂજા કરી છે. દ્રોપદી સાથેના એના સંબંધો આજથી કેટલા હજારો વર્ષ પહેલાં સ્ત્રી-પુરુષની મિત્રતાનો એક ઉદાત્ત નમુનો છે. રુકમણિ સાથેનું તરબોળ દાંપત્ય વિદ્રત્તા અને સમજદારી પર રચાયેલુ સ્નેહ અને એક્બીજા પરત્વેના સન્માનથી ભરપૂર દાંપત્ય છે.

કૃષ્ણ જીવનની છેલ્લી પળોમાં જીવનની કેટલીક ઘટનાઓ ફરી એક્વાર જુએ છે, અનુભવે છે, એમને ફરી જીવે છે અને એ અંતિમ પ્રયાણ પહેલાંની છેલ્લી પળોનો એક નાનકડો પડાવ એટલે *કૃષણાયન*