ภาพแสดง
ใน Cell มี Nucleus
ใน Nucleus มี Chromosome เป็นจำนวนคู่ จำนวนหนึ่ง
แต่ละ Chromosome ประกอบจาก เส้นใยโมเลกุลของ DNA ขดกัน
ใน โครงสร้างโมเลกุลของ DNA มี Gene อยู่เป็นช่วงๆ หลายช่วง

* ภายในนิวเคลียส ของทุกเซลล์ มีสารพันธุกรรม เรียกว่า "DNA" มีหลายท่อน

* แต่ละท่อนขดตัวเรียกว่า "Chromosome"

* แต่ละคู่ท่อน มีหน่วยพันธุกรรม เรียกว่า "Gene"

* ในเซลล์ร่างกาย มี โครโมโซม และ ยีน เป็นคู่ๆ เสมอ
* เพราะได้รับ หนึ่งจากพ่อ กับ อีกหนึ่งจากแม่

* โครโมโซมที่เป็นคู่กัน เรียกว่า "Homologous Chromosome" (โฮโมโลกัส โครโมโซม / ฮอมอลอกัส ครอมอโซม)
* ซึ่งระหว่าง โครโมโซมที่เป็นคู่กัน จะมี ยีนที่เป็นคู่กัน หน้าที่เดียวกัน เป็นคู่ๆ หลายคู่

* ยีนที่เป็นคู่กัน จะทำงานเรื่องเดียวกัน เรียกว่า "Allele" (อัลลีล / แอลลีล)
ตัวอย่างสมมติ
- ยีนคู่ที่1 ทำงาน อัลลีลที่1 เรื่อง หมู่เลือด A/B/O/AB (จากวิธีสร้างแอนติเจนในเลือด)
- ยีนคู่ที่2 ทำงาน อัลลีลที่2 เรื่อง ผมหยิก/ผมตรง แต่กำเนิด (จากวิธีสร้างความบางของเส้นผม)
- ยีนคู่ที่3 ทำงาน อัลลีลที่3 เรื่อง สีผิว แต่กำเนิด (จากวิธีกระจายเม็ดสีในเซลล์ผิวหนัง)
ฯลฯ

* โครโมโซม และ ยีน ต้องมีเป็นคู่ เพื่อการสืบพันธุ์แบบอาศัยเพศ
* เมื่อจะ ส่งต่อพันธุกรรมให้ลูก
จากร่างกายของแม่ แต่ละอัลลีล จะถูกสุ่มส่งเพียง ยีนเดียวจากในคู่
* ส่วนอีกยีน จะได้สุ่ม จากพ่อ เช่นกัน (ยีนเดียวจากในคู่ เช่นกัน)
* เพื่อนำ จากแม่กับจากพ่อ ไปเข้าคู่อีกครั้ง
* ฉะนั้น ทุกๆ อัลลีล ของลูก จะครบเป็นคู่
* เป็นเช่นนี้ ทุกๆ รุ่น

* ในภาวะปกติเมื่อมองผ่านกล้องจุลทรรศน์จะเห็นโครโมโซมมีลักษณะคล้ายเส้นด้ายบางๆ เรียกว่า โครมาทิน (Chromatin) ขดตัวอยู่ในนิวเคลียส

* เมื่อเกิดการแบ่งเซลล์ เส้นโครมาติน จึงจะขดตัวสั้นเข้า และหนาขึ้น กลายเป็นแท่งชัด จึงเรียกว่า โครโมโซม (Chromosome)

* แต่ละโครโมโซมประกอบด้วยแขนสองข้างที่เรียกว่า โครมาทิด (Chromatid)
* แขนทั้งสองข้างจะมีจุดเชื่อมกัน เรียกว่า เซนโทรเมียร์ (Centromere)

* โครโมโซมเป็นโครงสร้างที่อยู่ในนิวเคลียสของเซลล์
* ขณะที่เซลล์ไม่แบ่งตัว โครโมโซมจะยืดยาวออกคล้ายเส้นใยเล็ก ๆ สานกันอยู่ในนิวเคลียส
* เมื่อมีการแบ่งเซลล์จะมีการแบ่งโครโมโซม โดยโครโมโซมจะจำลองตัวเองขึ้นมา เป็นเส้นคู่ที่เหมือนกันทุกประการ แล้วค่อยๆ ขดตัวสั้นเข้า
ช่วงนี้ โครโมโซมจะโตเห็นชัดมากที่สุด
การศึกษาโครโมโซมจึงต้องศึกษาในระยะแบ่งเซลล์
ถ้ามีเทคนิคในการเตรียมที่ดี ก็จะสามารถมองเห็นรูปร่างลักษณะ ของโครโมโซมจากกล้องจุลทรรศน์ และถ้ากล้องจุลทรรศน์ความละเอียดดีพอ และโครโมโซมไม่บังกันเอง สามารถนับจำนวนโครโมโซมได้

คลิปการสอน โดย สสวท. ชุด "สื่อการสอนวิทยาศาสตร์ ม.3"
เรื่อง "โครโมโซม ตอนที่2"
[ ว่าด้วย รูปร่าง, ออโตโซม-เซ็กซ์โครโมโซม ]

การกำหนดเพศ ของลูกที่จะเกิดมา ขึ้นอยู่กับ โครโมโซมของอสุจิจากพ่อ

* ถ้าได้รับโครโมโซม Y จากพ่อ จะได้ลูกชาย

* ถ้าได้รับโครโมโซม X จากพ่อ จะได้ลูกสาว

( เพราะ มนุษย์ผู้ชาย ทุกคน มีโครโมโซมเพศเป็น XY
ขณะที่ มนุษย์ผู้หญิง ทุกคน มีโครโมโซมเพศเป็น XX )

คลิปแอนิเมชัน เรื่อง "การกำหนดเพศ ไม่ใช่เรื่องง่ายฯ"
โดย Aaron Reedy จากช่อง TED-Ed Thai

อธิบายเพิ่มเติมว่า
* รูปแบบการกำหนดเพศ แท้จริงแล้ว ยังมีอีกหลายแบบ
* รูปแบบ โครโมโซมเพศ แบบ XX กับ XY ที่มนุษย์เป็น เป็นแค่รูปแบบหนึ่ง ที่เหมือนกันใน สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม