พยัญชนะไทยบางตัวได้เลิกใช้แล้วในปัจจุบัน ได้แก่ ฃ ฅ
พยัญชนะไทยทั้ง 44 ตัว จัดแบ่งออกเป็นอักษร 3 หมู่ หรือไตรยางค์ ได้แก่
อักษรสูง มี 11 ตัว ได้แก่ ข ฃ ฉ ฐ ถ ผ ฝ ศ ษ ส ห
อักษรกลาง มี 9 ตัว ได้แก่ ก จ ด ต บ ป อ ฎ ฏ
อักษรต่ำ มี 24 ตัว ได้แก่ ค ฅ ฆ ง ช ซ ฌ ญ ฑ ฒ ณ ท ธ น พ ฟ ภ ม ย ร ล ว ฬ ฮ
อักษรสูงและอักษรต่ำ มีความสัมพันธ์ในลักษณะของอักษรคู่และอักษรเดี่ยว
อักษรต่ำที่มีเสียงคู่กับอักษรสูง เรียกว่า อักษรคู่ มีดังนี้
ข ฃ คู่กับ ค ฅ ฆ
ฉ คู่กับ ช ฌ
ฐ ถ คู่กับ ฑ ฒ ท ธ
ผ คู่กับ พ ภ
ฝ คู่กับ ฟ
ศ ษ ส คู่กับ ซ
ห คู่กับ ฮ
อักษรต่ำที่ไม่มีเสียงคู่กับอักษรสูง มี 10 ตัว เรียกว่า อักษรเดี่ยว ได้แก่ ง ญ ณ น ม ย ร ล ว ฬ
ซึ่งรูปสระเหล่านี้จะนำไปประกอบเป็นรูปสระที่ใช้จริงอีกต่อหนึ่ง
เสียงวรรณยุกต์ไทยตามหลักภาษาศาสตร์ แบ่งได้ดังนี้
เสียงสามัญ (ระดับเสียงกึ่งสูง-กลาง)
เสียงเอก (ระดับเสียงกึ่งต่ำ-ต่ำ)
เสียงโท (ระดับเสียงสูง-ต่ำ)
เสียงตรี (ระดับเสียงกึ่งสูง-สูง)
เสียงจัตวา (ระดับเสียงกึ่งต่ำ-ต่ำ-กึ่งสูง)