โขนไทย

สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ในรัชกาลที่ 9 กับพระราชกรณียกิจด้านการอนุรักษ์โขน

     การอนุรักษ์ ‘โขน’ เป็นหนึ่งในพระราชกรณียกิจที่ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ในรัชกาลที่ 9 ทรงตระหนักถึงความสำคัญ เห็นได้จากเมื่อเสด็จพระราชดำเนินยังต่างประเทศ หากต้องมีการแสดง มักทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ นำการแสดง ‘โขน’ ไปแสดงให้ประจักษ์สู่สายตาชาวโลกอยู่เสมอ  เช่นเดียวกับในงานเลี้ยงรับรองพระราชอาคันตุกะในประเทศ ก็ทรงเลือกให้มีการแสดง ‘โขน’ รวมอยู่ด้วย  หนึ่งในภาพประวัติศาสตร์เกี่ยวกับ ‘โขน’ ได้รับการบันทึกไว้เมื่อเดือนพฤศจิกายน พ.ศ.2539 เมื่อประธานาธิบดีสหรัฐฯ บิล คลินตัน เดินทางมาพร้อมด้วยภริยา ฮิลลารี คลินตัน ในฐานะพระราชอาคันตุกะของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช บรมนาถบพิตร  ครั้งนั้น พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช บรมนาถบพิตร ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดการต้อนรับในรูปแบบรัฐพิธี พระราชทานเลี้ยงในพระบรมมหาราชวัง 

      ในงานพระราชทานเลี้ยงค่ำนั้น สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ในรัชกาลที่ 9  ทรงโปรดเกล้าฯ ให้จัดการแสดงโขนรามเกียรติ์ ชุด ‘ยกรบ’ เฉพาะพระพักตร์ ซึ่งมีความกระชับ น่าสนใจ และเห็นกระบวนทัพเสนาลิงอันยิ่งใหญ่ตระการตา ณ บริเวณสนามหน้าพระที่นั่งจักรีมหาปราสาท เนื่องจากทรงมีพระราชประสงค์ให้แขกต่างถิ่นที่มาเยือน ได้เห็นว่าประเทศไทยมีมรดกศิลปวัฒนธรรมอันงดงามไม่เหมือนกับชาติใดในโลก ทั้งสองพระองค์ยังได้พระราชทานคำอธิบายโขนกับพระราชอาคันตุกะทั้งสองอย่างเป็นกันเองระหว่างการแสดง

 สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ในรัชกาลที่ 9 ทรงใส่พระทัยศิลปะการแสดงชั้นสูงของไทยแขนงนี้เป็นอันมาก

     "เมื่อสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงกราบบังคมทูลว่า ช่วงนี้โขนค่อนข้างซบเซา ไม่มีคนดูเลย จะทำอย่างไรดี สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ทรงบอกว่า ‘ถ้าไม่มีใครดู แม่จะดูเอง’ ก็เป็นเหตุให้มีการแสดงโขนไปแสดงตามพระตำหนักต่างๆ ที่ทรงแปรพระราชฐานไปเพื่อประทับทรงงาน เช่นที่พระตำหนักภูพิงคราชนิเวศน์ ทรงนำโขนไปแสดงในงานเลี้ยงขอบคุณประชาชนและพระราชองครักษ์ เป็นต้น" สุรัตน์ จงดา คณะกรรมการ จัดแสดงโขน มูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ หรือ ‘โขนพระราชทาน’ กล่าวในการบรรยายเรื่อง ‘ฉากประทับใจในโขนพระราชทาน’ จัดโดย พิพิธภัณฑ์ผ้า ในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ เมื่อเดือนกันยายน พ.ศ.2559

      ถัดมาทรงให้ความสนพระทัยเรื่อง เครื่องแต่งกายโขน ทรงให้ข้อสังเกตว่าเครื่องแต่งกายโขนมีลักษณะแตกต่างไปจากโขนในสมัยแรกที่นิยมสร้างเลียนแบบชิ้นส่วน ‘เครื่องต้น’ อันเป็นเครื่องทรงพระมหากษัตริย์ในอดีต พร้อมพระราชทานพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์ จำนวน 300,000 บาท ให้ ‘กรมศิลปากร’ พัฒนาเครื่องแต่งกายโขนแบบโบราณขึ้นมาชุดหนึ่ง 

     มูลนิธิศิลปาชีพฯ และ กรมศิลปากร สนองพระราชดำริด้วยการแต่งตั้งคณะกรรมการจัดสร้างเครื่องแต่งกายโขนขึ้นมาใหม่ที่คงความงดงามตามแบบโบราณ และกราบบังคมทูลขอพระราชทานเพื่อใช้ในการแสดงโขนเรื่อง 'รามเกียรติ์ ชุด ศึกพรหมาศ’ ถวายทอดพระเนตร และเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลดุลยเดช บรมนาถบพิตร 80 พรรษา 5 ธันวาคม 2550                                                                                                                                            การแสดงครั้งนั้น จัดแสดงโขนในรูปแบบการบรรเลงคอนเสิร์ต เนื่องจาก ‘ในหลวงรัชกาลที่ 9’ ทรงโปรดดนตรีสากล โดยเลือกบทพระนิพนธ์ในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ใช้ชื่อว่า การแสดงเฉลิมพระเกียรติ เรื่องรามเกียรติ์ ตอน : พรหมาศ บรรเลงโดยวงโยธวาทิต กองดุริยางค์กองทัพบก และได้รับพระกรุณาธิคุณจาก สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ เสด็จพระราชดำเนินทอดพระเนตรการแสดงรอบปฐมทัศน์ วันที่ 25 ธันวาคม 2550 (รอบประชาชนทั่วไปวันที่ 27-28 ธันวาคม) ณ หอประชุมใหญ่ ศูนย์วัฒนธรรมแห่งประเทศไทย หลังจบการแสดง มูลนิธิศิลปาชีพฯ ยังคงดำเนินงานปรับปรุงเกี่ยวกับโขนอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะเครื่องแต่งกายโขนที่เพิ่มรายละเอียดให้วิจิตรยิ่งขึ้น