Positiewissel

De verhouding tussen lichaam en geest is complex en fascinerend. Niet voor niets zijn er boeken over vol geschreven. Geneeskundigen, filosofen en theologen hebben zich er sinds mensenheugenis het hoofd over gebroken. Dualisten dachten dat het twee volkomen verschillende dingen waren. En in de christelijke traditie zijn lichaam en geest regelmatig als concurrerende eenheden neergezet, waarbij de geest beduidend hoger werd aangeslagen dan het lichaam. Dat laatste bracht ons vooral in verleiding.

Tegenwoordig zijn we ons meer en meer bewust van de onlosmakelijke samenhang van beide dingen. Zo kan stress lichamelijke klachten veroorzaken en beïnvloedt datgene wat met ons lijf gebeurt de manier waarop we naar onszelf kijken. Met dat laatste heb ik de afgelopen maanden op een confronterende manier kennis gemaakt. Bepaald niet altijd leuk, wel leerzaam. Nu ik wat werk betreft opnieuw even 'uit de running ben', omdat het lijf niet kan wat ik zou willen, merk ik hoeveel dat ook met mijn geest doet.

Een positiewissel, zo dacht ik van de week opeens. Van iemand die altijd opgesteld kon worden en op wie je in het veld kon rekenen werd ik (let wel: in mijn geest dus!) een onbetrouwbare speler, die om de haverklap als toeschouwer op de bank zit.

Een collega die een tijdje in dezelfde positie zat, schreef: het is de ultieme oefening om de waarde te ervaren van het gewoon 'zijn'. Die oefening gaat mij nog niet zo gemakkelijk af. Ook dat is leerzaam: wat ik met overtuiging en compassie tegen een ander kan zeggen (je hoeft niet meer dan je kunt), kan ik zelf blijkbaar moeilijker aannemen. Deze tijd is voor mij daarom ook een lesje 'practice what you preach'. Al hoop ik nog steeds dat de cursus niet al te lang zal duren ;-).

Voor wie het nog niet zag, hier is dat moment terug te zien.

Pleidooi voor compassie

Velen hebben het ervaren als een profetisch moment: het slot van de viering in Washington National Cathedral, daags na de inauguratie van Donald Trump. Bisschop Mariann Edgar Budde hield daar een onverwacht, zachtmoedig en krachtig pleidooi voor barmhartigheid en liefde in deze tijd waarin deze waarden zeldzaam lijken te worden. Haar woorden van gebed heb ook ik ervaren als een bron van inspiratie. Vertaald klinkt haar hartenkreet als volgt:

Laat mij een laatste smeekbede doen, meneer de president.

Miljoenen mensen hebben hun vertrouwen in u gesteld, en zoals u gisteren tegen de natie zei, hebt u de voorzienige hand van een liefdevolle God gevoeld. In de naam van onze God vraag ik u om barmhartigheid te tonen voor de mensen in ons land die nu bang zijn.

Er zijn homoseksuele, lesbische en transgender kinderen in Democratische, Republikeinse en onafhankelijke gezinnen, sommigen vrezen zelfs voor hun leven. Dat geldt ook voor mensen die onze gewassen plukken, onze kantoorgebouwen schoonmaken, werken op pluimveebedrijven en in vleesverwerkingsfabrieken, die de afwas doen in restaurants en

nachtdiensten draaien in ziekenhuizen – zij zijn misschien geen staatsburgers of hebben niet de juiste documenten. Maar het overgrote deel van de immigranten zijn geen criminelen. Ze betalen belastingen en zijn goede buren. Ze zijn trouwe leden van onze kerken, moskeeën, synagogen en tempels.Ik vraag u, meneer de president, om barmhartigheid voor degenen in onze gemeenschappen wier kinderen vrezen dat hun ouders zullen worden weggevoerd. Ik vraag u om barmhartigheid voor hen die oorlog en vervolging in hun eigen land zijn vlucht. Dat ze hier compassie en een welkom vinden.

Onze God leert ons dat we barmhartig moeten zijn voor de vreemdeling, want ooit waren we allemaal vreemdelingen in dit land. Moge God ons de kracht en de moed geven om de waardigheid van ieder mens te eren, om in liefde de waarheid tegen elkaar te zeggen en nederig met elkaar en onze God om te gaan voor het welzijn van alle mensen. Het welzijn van alle mensen in dit land en in de wereld.

In de woorden van deze bisschop hoor ik niet alleen een oproep aan de president. Voor mij klinken ze als een opdracht voor ons allemaal. Een opdracht om ons uit te spreken voor die mensen voor wie weinig tot geen ruimte lijkt de zijn in deze wereld. Een oproep om niet te zwijgen wanneer er dingen gezegd worden die tegen onze christelijke waarden in gaan. En vooral hoor ik in haar dappere toespraak het verlangen dat we met elkaar in Godsnaam van liefde blijven leven en ons niet uitleveren aan haat of hoogmoed. Dat we ons blijven verbinden, ook wanneer dat pijn doet of haast onmogelijk lijkt.

Dat is geen opdracht voor presidenten en machthebbers alleen. Sterker nog, het kan misschien alleen in het gewone leven beginnen. Bij gewone mensen die geloven dat het kan.

De ziel gaat te voet

Nu ik noodgedwongen even pas op de plaats moet maken, kom ik - paradoxaal genoeg - juist op een nieuwe manier in beweging.

Letterlijk: ik heb het 'ommetje' ontdekt en me eigen gemaakt. Daarin ben ik 'a late adopter' zoals de Engelsen zo mooi zeggen. De kans is groot dat jullie allang een dagelijks rondje maken. Zelf gunde ik me er nooit de tijd voor, maar nu het moet (doktersadvies tenslotte), merk ik hoe zinnig het is.

Bewust gebruik ik dat woord 'zinnig'. Nuttig is het ook natuurlijk, want goed voor het lijf, maar ik ervaar vooral nieuwe zin. Dat heeft te maken met het tempo. 'De ziel gaat te voet', zo luidt een oud gezegde en ik merk dat door de vertraging hoofd, hart, lijf en ziel inderdaad beter in harmonie zijn.

Dat maakt dat ik ook Advent bewuster beleef. Waar het de afgelopen jaren in alle drukte vaak opeens al zo goed als Kerst bleek te zijn, kom ik dit jaar aan wachten toe. Dat is een zegen. Bewust zien hoe de bomen kaal worden, maar ook hoe de rode besjes verschijnen, hoe mooi is dat. Na het lezen van de krant even stil voor me uitkijken en werkelijk toelaten hoe erg het is, op zoveel plekken. Niet vluchten. Maar ook niet wanhopen. En dan - hoe klein ook - een kaarsje aansteken, een zinnetje van gebed zeggen. Waar ben je nou God?

En ook kunnen zien dat God er wel is, in zoveel tekenen van hoop en liefde.

Een ommetje maken. Vaak hetzelfde rondje. Dat dan niet saai is, maar waardoor je juist ziet dat elke dag anders is. Als je tenminste goed kijkt. En al kijkend vond ik op één van die wandelingen deze engel. Alsof ze voor mij was neergelegd. Wanneer ik had gerend, had ik haar niet gezien. Nu kreeg ik haar cadeau en vertelde ze me: het wordt ook dit jaar weer kerst. Maar omarm vooral ook de weg ernaartoe.

Comfort food en heilige onrust

Voor mijn verjaardag kreeg ik het laatste kookboek van de Israelisch-Britse kok Ottolenghi. Comfort is de titel en op de cover wordt het een beschreven als een verzameling van troostrijke gerechten. Blijkbaar hebben we in deze tijd veel behoefte aan troost, want het boek stond binnen no time in de lijst met bestsellers van dit moment.

De vriendin die mij het boek gaf gunde mij de troost van goed eten in deze ingewikkelde wereld. En de tijd om die recepten daadwerkelijk te bereiden. Wie Ottolenghi kent, weet dat je daarvoor inderdaad behoorlijk wat ruimte in je dag moet hebben.

Het cadeau ontroerde me, omdat tijd, troost en ruimte misschien inderdaad wel die dingen zijn waar ik wel wat meer van kan gebruiken. En ik vermoed zomaar dat ik niet de enige ben.

En tegelijk is er natuurlijk ook die andere kant. De wereld met alle grote problemen kunnen we niet zomaar negeren. Althans niet wanneer je je als mens verantwoordelijk voelt voor medemensen en voor de aarde. Maar hoe houd je die twee in balans? Die vraag kreeg heel beeldend vorm toen ik zag dat ik Ottolenghi per toeval in de kast naast het boek "Heilige Onrust" had gezet. Precies het tegenovergestelde van comfort. Ik heb het een tijdje zo laten staan, als een reminder dat we het allebei nodig hebben. Genoeg onrust om in beweging te blijven tegen onrecht en kwaad en genoeg troost en ruimte om daarin niet ten onder te gaan.

Oude ansichtkaarten

Sinds een aantal jaar verzamel ik oude ansichtkaarten. Van die exemplaren uit de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw. Ik houd van de specifieke kleurstelling en de sfeer die ze uitstralen. Zo nam ik een tijdje terug bovenstaande kaart mee van een rommelmarkt, met daarop een hotel in Noordwijk aan Zee en een mevrouw in een abri. Niets bijzonders, zou je denken. Tot ik eens goed naar haar keek en ontdekte (wie even inzoomt op de foto ziet het misschien ook) dat ze er precies zo bij staat als wij tegenwoordig, wanneer we wachten op de bus. Alsof ze op haar telefoon zit. Natuurlijk kan dat niet en daardoor leverde het in mijn hoofd een gekke verwarring op. Ik zag wat er niet kon zijn. En realiseerde me vervolgens dat dat natuurlijk veel vaker gebeurt, ook wanneer we het niet doorhebben.

We zien wat we denken te zien. Omdat we oppervlakkig kijken. Omdat we de dingen invullen vanuit ons bestaande denkkader. Omdat ons brein graag gelijk wil hebben en daarom onze waarneming stuurt. Begrijpelijk, maar jammer, want daardoor missen we een heleboel. Stefan van de Stigchel, die onderzoek heeft gedaan naar waarneming, pleit daarom voor een langzame manier van kijken en voor een bewust zoeken naar andere interpretaties dan die van het eerste gezicht.

Langzaam kijken, dat is mijn voornemen voor de komende tijd. En om te beginnen staar ik nog een tijd naar mijn ansichtkaart. Misschien staat de mevrouw bij het bushokje wel de rozenkrans te bidden. Of bekijkt ze de foto van een dierbare. Of zou ze gewoon haar retourtje beschermen tegen de Noordwijkse zeebries?

Hoe langer ik kijk, hoe meer ik er in zie. Het is het geschenk van de vertraging. En dat zouden we onszelf best wat vaker cadeau mogen doen.

Terug in de tijd

Eerder deze maand zag ik in de bioscoop een film uit de jaren '90. Het was de film Blue van de Poolse regisseur Kieslowski, die destijds grote indruk op me maakte. Bij het zien van de aankondiging was ik benieuwd of dat nog steeds zo zou zijn. Wat mij betreft had de film de tijd glansrijk doorstaan: ik vond hem opnieuw prachtig. Tegelijk gebeurde er ook iets anders, juist omdat er zoveel tijd verstreken is tussen dertig jaar geleden ("Blue"; verscheen in 1993) en nu.

Tijdens het kijken overviel me een grote rust. De wereld waarin ik werd meegenomen ademde aandacht en tijd. Er werd in cafés in heilzame eenzaamheid voor zich uitgestaard. Mensen raakten zoek en werden gevonden, niet dankzij een snel telefoontje, maar door creativiteit en doorzettingsvermogen. De kleuren van de huizen en de wereld leken zachter en tegelijk intenser. Ik kwam de bioscoop uit met heimwee en verlangen. En dankbaarheid dat ik die tijd nog heb meegemaakt.

Kort daarna liet iemand die ik met plezier op Facebook volgde, weten dat ze ermee ophield, met social media. Haar beweegredenen beschreef ze als volgt: "Ik verlangde al een tijdje naar minder prikkels. En ook naar echt. Naar tastbaar. Naar dingen weer kunnen vasthouden, ruiken, proeven. Ik merkte dat ik veel dingen, ook mooie en nuttige dingen, wel vluchtig las of keek, maar dat er niet veel meer echt binnenkwam."

Zelf kies ik er nog voor op de "socials" te blijven. Ik haal er plezier uit en inspiratie. Maar steeds meer voel ik ook die andere: dat het weghoudt van verdieping, ongemerkt kostbare levensuren doet wegtikken en de neiging tot kleingeestig vergelijken voedt. Misschien is het meer dan ooit zaak de balans in het oog te houden. En wat mij betreft tijd om daarin wat bij te sturen: een vleugje meer vertraging en inkeer. Gelukkig dat het precies nu herfst wordt, dacht ik, terwijl ik vandaag al even doelloos naar buiten staarde en opademde.