Truyện Kiều - Nguyễn Du là một tác phẩm văn học kinh điển trong nền văn học Việt Nam. Thuý Kiều là một minh chứng cho “Hồng nhan bạc mệnh”, cùng VUIHOC khai thác những sóng gió để hiểu thêm về số phận đau buồn của Kiều qua soạn bài Kiều ở lầu Ngưng Bích Ngữ văn lớp 9 tập 1 chương trình Cánh diều.
Yêu cầu (trang 44 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 1):
- Học sinh đọc trước đoạn trích Kiều ở lầu Ngưng Bích.
- Học sinh đọc nội dung giới thiệu để tìm hiểu bối cảnh đoạn trích
Sau khi bị Mã Giám Sinh làm nhục, biết mình bị lừa bán vào lầu xanh, Kiều liều mình tự vẫn. Mụ chủ nhà chứa sợ “mất cả vốn lẫn lời” nên đã vờ hứa hẹn sẽ gả chồng cho Kiều, rồi đưa nàng ra ở lầu Ngưng Bích để kén chồng nhưng thực chất là giam lỏng và chuẩn bị âm mưu, hóng bắt nàng phải tiếp khách làng chơi.
Đoạn trích “Kiều ở lầu Ngưng Bích” nằm ở phần thứ hai: Gia biến và lưu lạc.
Không gian trước lầu Ngưng Bích được miêu tả là rộng lớn và mênh mông qua các từ như "non xa," "trăng gần," và "bát ngát." Không gian được mở ra theo chiều cao và chiều xa, tạo cảm giác chênh vênh và đơn độc giữa cảnh bao la. Sự trống trải và hoang vắng của cảnh vật được thể hiện rõ qua các từ như "cát vàng," "bụi hồng," "cồn nọ," và "dặm kia," tất cả đều gợi lên sự thiếu vắng sự sống và cảm giác ngổn ngang.
Thời gian qua cảm nhận của Thúy Kiều được biểu hiện qua hình ảnh "mây sớm đèn khuya," cho thấy sự lặp đi lặp lại và quay vòng của thời gian, tạo cảm giác nhàm chán và buồn tẻ.
Khung cảnh thiên nhiên này phản ánh rõ hoàn cảnh và tâm trạng của Thúy Kiều khi ở lầu Ngưng Bích. Nàng bị giam lỏng, mất tự do ở chốn hoang vắng mặc dù thơ mộng, mang trong mình cảm giác cô đơn, buồn tủi và đầy hổ thẹn.
Các từ ngữ như "khóa xuân," "non xa," "trăng gần," "bốn bề," "cát vàng cồn nọ bụi hồng dặm kia" đều góp phần diễn tả hoàn cảnh và tâm trạng của Thúy Kiều, nhấn mạnh sự cô độc và buồn bã trong tình cảnh của nàng.
>> Xem thêm: Soạn văn 9 cánh diều
Nghệ thuật tả cảnh ngụ tình là phương pháp tác giả dùng để mượn cảnh vật thiên nhiên diễn tả tâm trạng nhân vật, nơi cảnh không chỉ là bức tranh thiên nhiên mà còn phản ánh trạng thái tâm hồn của con người. Cảnh vật trở thành phương tiện, còn cảm xúc là mục đích chính của miêu tả. Phương pháp này rất phổ biến trong văn học cổ điển và được Nguyễn Du thể hiện xuất sắc. Ông đã từng nói: "Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ".
Trong tám câu thơ cuối của đoạn trích, nghệ thuật tả cảnh ngụ tình được sử dụng hiệu quả:
- Hai câu thơ: “Buồn trông cửa bể chiều hôm/ Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa” mô tả cảnh cửa bể vào buổi chiều với cánh buồm nhỏ xa xăm. Khung cảnh này không chỉ thể hiện nỗi nhớ thương gia đình và quê hương của Thúy Kiều mà còn biểu hiện sự vô định, lạc lõng trong cuộc đời đầy bất trắc của nàng.
- Hai câu thơ: “Buồn trông mặt nước mới sa/ Hoa trôi man mác biết là về đâu” thể hiện nỗi buồn tình duyên của Kiều, với hình ảnh hoa trôi dạt giữa dòng nước giống như cuộc đời nàng đang bị dập vùi không biết đi về đâu.
- Hai câu thơ: “Buồn trông nội cỏ rầu rầu/ Chân mây mặt đất một màu xanh xanh” phản ánh sự buồn tủi và đau khổ của Kiều. Nội cỏ "rầu rầu" tạo nên sự đơn điệu, buồn tẻ như chính cuộc đời nàng đang phải chịu đựng.
- Hai câu thơ: “Buồn trông gió cuốn mặt duềnh/ Ầm ầm tiếng sóng kêu quanh ghế ngồi” khiến người đọc cảm nhận được âm thanh của sóng vỗ, tượng trưng cho những biến cố và giông bão trong cuộc đời Kiều. Tiếng sóng vang vọng làm tăng thêm sự bất an và nỗi đau của nàng.
Qua những hình ảnh này, Nguyễn Du đã tài tình thể hiện được tâm trạng và cảnh ngộ của Thúy Kiều, đồng thời khẳng định tài năng sử dụng nghệ thuật tả cảnh ngụ tình của mình.
Dự cảm tương lai được thể hiện qua các hình ảnh:
- “Gió cuốn mặt duềnh”: Ám chỉ cho những sóng gió cuộc đời đang bủa vây quanh Kiều, báo hiệu những tai ương sắp tới mà Kiều phải đối mặt.
- “Ầm ầm tiếng sóng kêu quanh ghế ngồi”: Diễn tả nỗi buồn và sợ hãi đang trào dâng trong lòng Kiều, báo hiệu rằng sóng gió cuộc đời đang tiến đến gần.
Đoạn trích Kiều ở lầu Ngưng Bích có thể chia làm mấy phần? Trình bày nội dung chính của mỗi phần.
Lời giải chi tiết:
Bố cục đoạn trích được chia thành 3 phần:
- 6 câu đầu: Hoàn cảnh đơn độc và tội nghiệp của Thúy Kiều
- 8 câu tiếp: Nỗi nhớ thương tới Kim Trọng - người mình yêu và nhớ thương cha mẹ của Kiều
- 8 câu cuối: Tâm trạng đau buồn, cô quạnh và dự cảm trước tương lai sóng gió
Khung cảnh được miêu tả ở sáu dòng thơ đầu có tác dụng như thế nào trong việc thể hiện tâm trạng của Thuý Kiều?
Lời giải chi tiết:
Trong sáu câu thơ đầu, khung cảnh thiên nhiên trước lầu Ngưng Bích được miêu tả qua con mắt của Thuý Kiều, thể hiện tâm trạng cô đơn và tội nghiệp của nàng:
- Không gian trước lầu Ngưng Bích hiện lên rộng lớn và hoang vắng: chiều rộng được miêu tả qua các hình ảnh như "bốn bề bát ngát xa trông," "cát vàng cồn nọ," "bụi hồng dặm kia"; chiều cao được thể hiện qua hình ảnh "dãy núi xa và mảnh trăng như ở cùng trong một vòm trời." Không gian cảnh vật mang lại cảm giác mênh mông, hoang vắng.
- Thời gian qua cảm nhận của Thúy Kiều được miêu tả với cụm từ "mây sớm đèn khuya," gợi lên sự tuần hoàn khép kín của thời gian. Thời gian và không gian dường như giam hãm con người, khi sớm và khuya, ngày và đêm, Kiều chỉ có một mình lẻ loi. Thời gian cứ trôi qua rồi quay lại, mang lại cảm giác đơn độc, buồn tẻ.
Qua khung cảnh thiên nhiên này, ta có thể thấy Kiều đang ở trong hoàn cảnh cô đơn tuyệt đối, với tâm trạng buồn tủi, hổ thẹn. Cụm từ "như chia tấm lòng" diễn tả nỗi niềm chua xót và tâm trạng tan nát của Kiều.
=> Bút pháp chấm phá đặc sắc, khung cảnh thiên nhiên được sử dụng để làm nền cho tâm tình của Kiều. Thiên nhiên rộng lớn, còn con người thì nhỏ bé và đơn độc.
Thuý Kiều lần lượt nhớ tới những ai? Theo em, trình tự nỗi nhớ đó có hợp lí không? Vì sao?
Lời giải chi tiết:
Trong hoàn cảnh của mình, Thuý Kiều đã nhớ tới cả cha mẹ và người yêu Kim Trọng. Đầu tiên nàng nghĩ về Kim Trọng, sau đó mới nghĩ đến cha mẹ. Điều này hoàn toàn phù hợp với tâm lý của con người. Trước khi ra đi, Kiều đã gặp cha mẹ và đã làm tròn bổn phận bán thân chuộc cha và em, nên nàng cảm thấy yên tâm. Nhưng đối với Kim Trọng, người nàng vô cùng yêu thương nhưng chưa được gặp lại và chàng Kim cũng cũng chưa biết câu về gia đình Kiều. Đặc biệt, nàng cảm thấy day dứt, đau khổ và có lỗi khi không thể giữ được lời thề ước với Kim Trọng.
Theo em, tám dòng thơ từ dòng 7 đến dòng 14 trong đoạn trích là lời của ai? Vì sao em biết điều đó? Những lời này có tác dụng gì trong việc thể hiện nội tâm nhân vật?
Lời giải chi tiết:
Tám dòng thơ từ dòng 7 đến dòng 14 trong đoạn trích là lời tự sự của Thuý Kiều. Đây là những dòng thơ thể hiện nỗi nhớ thương sâu sắc của Kiều dành cho người yêu Kim Trọng và cha mẹ.
Với ngòi bút tinh tế, Nguyễn Du đã miêu tả tâm lí của Thuý Kiều một cách chân thực và sắc sảo. Chỉ trong tám câu thơ, ông đã lột tả tâm trạng Kiều khi bị giam lỏng tại lầu Ngưng Bích, vừa cô đơn, lạc lõng lại mịt mù về tương lai. Tuy nhiên, dù ở trong hoàn cảnh đó, Kiều vẫn hiện lên là một người con hiếu thảo và một người tình thủy chung, son sắt. Nguyễn Du đã khéo léo sử dụng các thành ngữ, điển tích, điển cố và từ ngữ chính xác để miêu tả tâm trạng của Kiều. Điều này cho thấy ông là bậc thầy trong việc sử dụng ngôn ngữ miêu tả.
Kiều ở lầu Ngưng Bích được coi là một trong những đoạn trích thể hiện tài năng của Nguyễn Du trong nghệ thuật tả cảnh ngụ tình. Hãy phân tích tám dòng thơ cuối để làm sáng rõ điều đó.
Lời giải chi tiết:
Giải thích:
- Nghệ thuật tả cảnh ngụ tình là kỹ thuật mà tác giả dùng cảnh vật để gửi gắm tâm trạng nhân vật.
- Nguyễn Du đã sử dụng nghệ thuật này một cách tài tình trong tám câu thơ cuối đoạn trích "Kiều ở lầu Ngưng Bích".
→ Qua đó, tâm trạng cô đơn, đau khổ và dự cảm về tương lai đầy sóng gió của Thúy Kiều được bộc lộ rõ nét.
- Phân tích nghệ thuật tả cảnh ngụ tình trong tám câu cuối "Kiều ở lầu Ngưng Bích":
+ "Cửa bể chiều hôm", "cánh buồm xa xa": Gợi lên nỗi cô đơn, lạc lõng của Thúy Kiều nơi đất khách quê người.
+ "Ngọn nước mới sa", "hoa trôi man mác": Gợi ra sự nhỏ bé, lênh đênh của một kiếp người trôi nổi, không nơi nương tựa.
+ "Nội cỏ rầu rầu", "một màu xanh xanh": Biểu hiện cho cuộc đời tàn lụi, héo úa; màu xanh nhợt nhạt, đơn điệu phản ánh tâm trạng tuyệt vọng, chán nản của Kiều.
+ "Gió cuốn mặt duềnh", "ầm ầm tiếng sóng": Sóng biển dữ dội như tương lai đầy sóng gió của Kiều, khiến nàng lo sợ và hoảng loạn.
- Đánh giá chung: Nghệ thuật tả cảnh ngụ tình giúp truyền tải mỗi trạng thái tâm trạng của Kiều qua từng cảnh vật. Ngòi bút của Nguyễn Du vô cùng tinh tế, từ việc tả cảnh đến việc thể hiện tình cảm của nhân vật.
Dựa vào 14 dòng thơ đầu, em hãy chuyển thành một đoạn văn xuôi.
Lời giải chi tiết:
Khi bước chân vào lầu Ngưng Bích, Thúy Kiều đã cảm nhận rằng nơi này sẽ giam cầm tuổi xuân tươi đẹp của mình. Từ lầu cao, nàng nhìn ra xung quanh chỉ thấy dãy núi trập trùng và mảnh trăng cô đơn, cả hai đều như xa vời nhưng thực ra chỉ chung một vòm trời với nàng. Không gian quanh Thúy Kiều là bát ngát, trống trải với cồn cát vàng và những bụi hồng. Nhìn vào cảnh vật, Thúy Kiều càng cảm nhận rõ sự nhỏ bé và nỗi cô đơn đến tột cùng của bản thân. Cuộc sống ở lầu Ngưng Bích vô cùng tẻ nhạt và vô nghĩa, nàng bị giam cầm cả về thể xác lẫn tâm hồn, đau đớn cho số phận của mình. Những biến cố đã khiến nàng mất đi tất cả: tình yêu, hạnh phúc và tự do. Không chỉ bị Mã Giám Sinh lừa dối, Thúy Kiều còn bị lưu lạc vào chốn lầu xanh, muốn thoát ra nhưng không có cách nào. Cảnh vật xung quanh như đồng cảm với nỗi đau của Thúy Kiều, cành cây ngọn cỏ đều mang vẻ u sầu, nhìn càng cảm thấy trống trải, cô đơn. Thúy Kiều nhớ về những ngày tháng yên bình và hạnh phúc xưa kia, nhớ về cuộc gặp gỡ tình cờ và mối lương duyên với Kim Trọng. Chàng là mối tình đầu của nàng, người đã cùng nàng thề hẹn. Tình yêu của Thúy Kiều dành cho Kim Trọng chưa từng đổi thay, nhưng giờ đây nàng cảm thấy không còn xứng đáng với tình yêu của chàng. Nàng cũng nhớ về cha mẹ với lòng xót thương, vì không thể chăm sóc và phụng dưỡng họ lúc về già.
Trên đây VUIHOC đã cùng các bạn Soạn bài Thực hành đọc hiểu: Kiều ở lầu Ngưng Bích thuộc chương trình Ngữ Văn 9 tập 1 Cánh diều. Đoạn trích không chỉ thể hiện tình cảm xót thương của Nguyễn Du đối với số phận người phụ nữ tài hoa nhưng bạc mệnh, mà còn là minh chứng cho bút pháp tự sự đặc sắc của ông qua việc tả cảnh ngụ tình. Ngoài ra, để học nhiều hơn các kiến thức khác của trong chương trình học học thì các em hãy nhanh tay truy cập và website vuihoc.vn hoặc đăng ký khoá học với các thầy cô giáo của VUIHOC ngay bây giờ nhé!
Nguồn: