4. Tình cảm, cảm xúc trong thơ 

   Tình cảm, cảm xúc trong thơ là những rung động nội tâm, những cảm nhận của nhà thơ về cuộc sống. Tình cảm, cảm xúc trong thơ đánh thức những rung động tinh tế trong trái tim người đọc.

(Nguyễn Thành Thi, Ngữ Văn 10, tập 2,Chân trời sáng tạo, NXB Giáo dục Việt Nam, 2022,tr. 4)

5. Cảm hứng chủ đạo trong thơ

   Cảm hứng chủ đạo trong thơ: Cảm hứng là trạng thái tâm lí dạt dào cảm xúc và sự lôi cuốn, thôi thúc mãnh liệt đối với con người khi tiếp xúc với một hiện tượng sự vật hay thực hiện một công việc, một hành động nào đó. Cảm hứng chủ đạo trong thơ là trạng thái tình cảm mãnh liệt, say đắm xuyên suốt tác phẩm thơ, tác động đến cảm xúc của những người tiếp nhận tác phẩm. Một tác phẩm thơ có thể có nhiều cảm hứng, nhưng chỉ có một cảm hứng chủ đạo vì đó là cảm hứng chính, bao trùm tác phẩm.

(Nguyễn Thành Thi, Ngữ Văn 10, tập 2,Chân trời sáng tạo, NXB Giáo dục Việt Nam, 2022,tr. 5)

6. Tượng trưng

   Tượng trưng là loại hình ảnh mang tính trực quan, sinh động nhưng hàm nghĩa biểu đạt những tư tưởng, quan niệm, khái niệm trừu tượng. Chẳng hạn, chim bồ câu tượng trưng cho hoà bình, hoa hồng đỏ tượng trưng cho tình yêu hoặc lá cờ tượng trưng cho quốc gia.

(Nguyễn Thành Thi, Ngữ Văn 11, tập 2, Chân trời sáng tạo, NXB Giáo dục Việt Nam, 2022, tr. 59)

7. Yếu tố tượng trưng của thơ trữ tình

   Yếu tố tượng trưng trong thơ trữ tình: Thông thường, thơ trữ tình diễn tả thế giới nội tâm của chủ thể trữ tình thông qua những chi tiết, hình ảnh cụ thể, gợi cảm. Tuy nhiên, một số tác phẩm thơ trữ tình còn đi sâu vào những vấn đề triết học, thông qua những chi tiết có tính tượng trưng cao. Yếu tố tượng trưng trong thơ trữ tình là những chi tiết, hình ảnh cụ thể, gọi cảm gợi lên những ý niệm trừu tượng và giàu tính triết lí, đánh thức suy ngẫm của người đọc về bản chất sâu xa của con người và thế giới. Chẳng hạn, hình ảnh tháp Bayon trong bài thơ Tháp Bayon bốn mặt (Chế Lan Viên) tượng trưng cho thế giới tâm hồn đa diện, phức tạp của con người:

Anh là tháp Bayon bốn mặt

Giấu đi ba, còn lại đấy là anh 

Chỉ một đó mà nghìn trở cười khúc

Làm đau ba mặt kia trong cõi ấn hình.

Trong nhiều trường hợp, yêu tố tương trung trong thơ trữ tình còn gắn với sự đề cao nhạc tỉnh của thơ (sức gọi cấm của nhịp thơ, vần, thanh điệu,...) và sự tương giao giữa các giác quan (sự hoà hợp của các ấn tượng thính giác, thị giác, xúc giác,...). 

(Nguyễn Thành Thi, Ngữ Văn 11, tập 2, Chân trời sáng tạo, NXB Giáo dục Việt Nam, 2022,tr. 59-60)

9.Phong cách 

   Khái niệm: Phong cách là một tập hợp những nét độc đáo tương đối ổn định có giá trị thẩm mĩ trong sáng tác của một tác giả (phong cách tác giả), một trường phải văn học (phong cách trường phái), một thời đại (phong cách thời đại) hay một nền văn học (phong cách dân tộc). Đặc trưng phong cách được tạo thành từ quan niệm (cái nhìn) riêng về thế giới, con người, thể hiện qua hệ thống đề tài, tư tưởng, cảm hứng, hình tượng nhân vật và các thủ pháp nghệ thuật được ưa chuộng.

   9.1. Phong cách cổ điển có đặc điểm nổi bật là đề cao tính chất khuôn mẫu, chuẩn mục về tư tưởng (đạo lí, lí tưởng sống...) và nghệ thuật (những quy định về thể loại, với hệ thống ngôn từ tao nhã, hình ảnh ước lệ tượng trưng, sử dụng nhiều điển tích, điển cố,...)

   Ở Trung Quốc và Việt Nam, phong cách cổ điển gắn với quan niệm "thiên nhân hợp nhất (con người và trời đất là một), hệ thống ngôn ngữ giàu tình ước lệ, giàu điển tích, điển có. Thơ ca đời Đường (Trung Quốc) và đa số thơ trung đại Việt Nam là đại diện của phong cách này.

   9.2. Phong cách lãng mạn có đặc điểm là đề cao cảm xúc và trí tưởng tượng của con người, có khuynh hướng phá vỡ các quy phạm nhằm giải phóng con người cả nhân bộc lộ cá tính một cách tự do nhất

   Ở Việt Nam, phong cách lãng mạn phát triển thành một trào lưu lớn vào khoảng những năm 1930 - 1945 với phong trào Thơ mới (Thế Lữ, Xuân Diệu, Huy Cận, Hàn Mặc Tử, Nguyễn Bình), văn xuôi của Tự lực văn đoàn (Khải Hưng, Nhất Linh, Hoàng Đạo, Thạch Lam.), sáng tác của Nguyễn Tuân và nhiều nhà văn khác trước năm 1945. Trào lưu này gắn với sự bứt phá khỏi những khuôn khổ thì luật và ngôn ngữ của thơ văn trung đại, giải phóng cái tới thời hiện đại và cả tính sáng tạo của nhà văn.

(Nguyễn Thành Thi, Ngữ Văn 12, tập 1, Chân trời sáng tạo, NXB Giáo dục Việt Nam, 2022,tr. 9-10)

10. Lịch sử/tiến trình lịch sử văn học

   Lịch sử tiến trình lịch sử văn học là một hệ thống tác giả, tác phẩm với sự hình thành, tồn tại, thay đổi, phát triển qua các thời kì lịch sử, bao gồm: có đai, trung dai hiện đại. Trong từng thời kì, có thể phân chia thành các giai đoạn văn học.

   Lịch sử văn học viết của Việt Nam, tính từ thế kỉ X đến nay, gồm văn học trung đại và văn học hiện đại. Văn học trung đại Việt Nam thường được chia thành bốn giai đoạn: giai đoạn từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XV; giai đoạn từ đầu thế kỉ XVI đến hết thế kỉ XVII; giai đoạn từ đầu thế kỉ XVIII đến nửa đầu thế kỉ XIX và giai đoạn nửa cuối thế kỉ XIX. Văn học hiện đại Việt Nam thường được chia thành thời kì từ đầu thế kỉ XX đến Cách mạng tháng Tám năm 1945 và thời kì từ Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến nay. Mỗi thời kì nói trên lại được chia ra các giai đoạn gắn vớ bối cảnh phát triển cụ thể của văn học. Ví dụ, thời kì thứ nhất của văn học hiện đại Việt Nam chia thành hai giai đoạn: giai đoạn từ đầu thế kỉ XX đến 1930 và giai đoạn năm 1930 - 1945. 

(Nguyễn Thành Thi, Ngữ Văn 12, tập 1,Chân trời sáng tạo, NXB Giáo dục Việt Nam, 2022,tr. 10)

11. Yếu tố siêu thực trong thơ trữ tình

   Siêu thực thường được hiểu là sự kì lạ, khác thường, phá vỡ những quy luật thông thường của thế giới thực tại, gọi nhắc đến sự bí ẩn, phi logic của những giác mơ và của những ám ảnh vô thức.

Yếu tố siêu thực: Ngoài việc tái hiện thế giới tình cảm, cảm xúc, tâm trạng của chủ thể trừ tình, một số tác phẩm thơ trữ tình có thể xây dựng một thế giới khác lạ bằng việc sử dụng các kết hợp từ ngữ, những hình ảnh rất xa nhau, thông thường khó liên kết với nhau. Việc kết hợp này nhằm phá vỡ trật tự thông thường của tư duy li tỉnh, gọi nhấc sự bí ẩn, phi logic của những giấc mơ, ấn ức sâu trong vô thức. Chẳng hạn, sự kết hợp giữa hình ảnh "mặt nhật” (mặt trời) và “máu”, “khối” và “lòng tôi", "cứng" và "si" trong thơ của Hàn Mặc Tử:

                                 Bao giờ mặt nhật tan thành máu

                                 Và khối lòng tôi cứng tợ si

                                                                  (Hàn Mặc Tử, Những giọt lệ)                               

(Nguyễn Thành Thi, Ngữ Văn 12, tập 2,Chân trời sáng tạo, NXB Giáo dục Việt Nam, 2022,t r. 5-6)

12. Hình tượng và biểu tượng

Hình tượng là những hình ảnh, nhân vật được xây dựng một cách sống động, sáng tạo trong tác phẩm, vừa phản ánh đời sống vừa thể hiện quan niệm, tu tưởng và ý đồ, tài năng nghệ thuật của người nghệ sĩ. Chẳng hạn như hình tượng Mô-na Li-sa (Mona Lisa) trong bức tranh cùng tên của Lê-ô-na-đó đỡ Vanhxu (Leonardo da Vinci), hình tượng nàng Kiều trong Truyện Kiều (Nguyễn Du), hình tượng người mẹ anh hùng trong thơ Tố Hữu,...

Biểu tượng là một loại hình ảnh đặc biệt, thông qua hình thức cụ thể, trực quan để gọi lên những tư tưởng, triết lí có ý nghĩa sâu xa. Chẳng hạn, hình ảnh cây tre trong đời sống và nhiều tác phẩm nghệ thuật đã trở thành biểu tượng cho những đức tỉnh, phẩm chất cao đẹp, cho vẻ đẹp tâm hồn của con người, dân tộc Việt Nam.

(Nguyễn Thành Thi, Ngữ Văn 12, tập 2,Chân trời sáng tạo, NXB Giáo dục Việt Nam, 2022,tr. 6)

Ngữ Liệu Tham Khảo