VÀ CUỐI CÙNG LÀ THỂ LOẠI KÍ

Tùy bút

   Tùy bút là tiểu loại thuộc loại hình kí, thường tập trung thể hiện cái "tôi" của tác giả, luôn có sự kết hợp giữa tự sự và trữ tình. Ở tuỳ bút, chi tiết, sự kiện chỉ là cái cớ, là tiền đề để bộc lộ cảm xúc, suy tư, nhận thức, đánh giá về con người và cuộc sống. Ngôn ngữ của tùy bút giàu chất thơ (có chất trữ tình, giàu nhạc điệu, giàu sức gợi,...)

Tản văn

Tản văn là một dạng văn xuôi gắn với tuỳ bút, thường kết hợp tự sự, trữ tình, nghị luận, miêu tả thiên nhiên, khắc họa nhân vật. Tản văn chú trọng việc nêu lên được nét chính của các hiện tượng giàu ý nghĩa xã hội và bộc lộ tình cảm, ý nghĩ của tác giả.

Nếu sức hấp dẫn của tuỳ bút là tính chất tự do, tài hoa trong liên tưởng gắn với cái "tôi" tác giả thì sức hấp dẫn của tản văn chủ yếu ở khả năng phát hiện những nét đặc thù, đặc biệt của sự việc, đối tượng hay khả năng kết nối, xâu chuỗi các sự việc, đối tượng có vẻ rời rạc, nhỏ nhật để hướng đến thể hiện chủ đề của tác phẩm

Yếu tố tự sự trong tuỳ bút, tân vẫn là yếu tố kế chuyện, thể hiện qua việc ghi chép, thuật lại các sự việc, câu chuyện, chuỗi tình tiết liên quan tới hành vi, diễn biến tâm trạng, tình cảm của nhân vật hay lịch sử, phong tục được đề cập trong tác phẩm.

(Nguyễn Thành Thi, "Ngữ Văn 11, tập 1,Chân trời sáng tạo, NXB Giáo dục Việt Nam, 2022,tr. 9")

Yếu tố trữ tình trong tùy bút và tản văn

Yếu tố trữ tình trong tùy bút và tản văn là yếu tố thể hiện trực tiếp tình cảm, cảm xúc của cái "tôi" tác giả trong tùy bút hay của người kể chuyện, quan sát, miêu tả trong tản văn.

Cái "tôi" tác giả trong sáng tác văn học

Cái "tôi" tác giả trong sáng tác văn học là tổng thể những nét riêng biệt, nổi bật làm nên phẩm chất tinh thần độc đáo của tác giả, thể hiện trong tác phẩm văn học nói chung, đặc biệt là trong các tác phẩm giàu yêu tố trữ tình như thơ trữ tình hay tùy bút, tản văn. Người đọc có thể nhận ra cái "tôi" của tác giả trong tác phẩm qua quan niệm về cái đẹp, qua cách nhìn, cách cảm về thế giới và con người, qua cách biểu đạt riêng giàu tính sáng tạo và thẩm mĩ;...

Ngôn ngữ văn học

Ngôn ngữ văn học là ngôn ngữ trong tác phẩm văn chương, có tính nghệ thuật thể hiện qua các đặc điểm.  1) tính biểu cảm, truyền cảm có khả năng chứa đựng, khơi gợi nhiều tình cảm, cảm xúc, 2) tính đa nghĩa các hình thức ẩn dụ, nhân hóa tượng trưng khiến câu văn, câu thơ hàm chứa nhiều tầng ý nghĩa; 3) tình hình hưng có khả năng khơi gọi hình ảnh, hình tượng, mang lại cho người đọc ăn tượng sinh động về sự vật được nói đến, từ đó có những liên tưởng, phán đoán thú vị, 4) tính thẩm mĩ ngôn ngữ văn học phải được gọt giũa, tinh luyện từ ngôn ngữ chung để đạt tới giá trị nghệ thuật, tạo được rung động thẩm mĩ trong người đọc. Ngôn ngữ trong tùy bút, tản văn, ngoài các đặc điểm chung của ngôn ngữ văn học còn có thêm nét riêng của thể loại: thường thấm đượm chất thơ và dấu ấn riêng cảu tác giả. 

(Nguyễn Thành Thi, "Ngữ Văn 11, tập 1,Chân trời sáng tạo, NXB Giáo dục Việt Nam, 2022,tr. 10")

Phóng sự

   Phóng sự là một thể loại thuộc loại hình kí phản ánh những sự việc, câu chuyện mang tính thời sự và có ý nghĩa quan trọng nhất định đối với một cộng đồng xã hội, thể hiện thái độ rõ ràng của người viết đối với những sự việc đó. Tác giả phóng sự thường sử dụng các biện pháp nghiệp vụ báo chí như điều tra, phỏng vấn, đối thoại,... nhằm bảo đảm tính xác thực của tư liệu, đồng thời kết hợp sử dụng chọn lọc các phương tiện biểu đạt của văn học nhằm tăng giá trị nghệ thuật cho tác phẩm.

Nhật kí

   Nhật kí là một thể loại thuộc loại hình kí, là hình thức tự thuật có độ tin cậy cao, được thể hiện dưới dạng ghi chép hằng ngày, có đánh số ngày, tháng, năm. Những cuốn nhật kí có giá trị văn học không đơn thuần ghi chép sự việc hằng ngày của một cá nhân mà còn giàu tính nhân văn, đặc sắc về ngôn từ và nghệ thuật, ví dụ như nhật kí của Tôn-xtôi (Tolstoi), An-na Phrăng (Anne Frank), Nguyễn Huy Tưởng, Đặng Thuỳ Trâm, Nguyễn Văn Thạc,... 

(Nguyễn Thành Thi, "Ngữ Văn 12, tập 1,Chân trời sáng tạo, NXB Giáo dục Việt Nam, 2022,tr. 99")

Tính phi hư cấu trong phóng sự, nhật kí

Phi hư cấu: cách phản ánh hiện thực theo nguyên tắc để cao tính xác thực là đặc điếm của tác phẩm thuộc loại hình kí. Phóng sự, nhật kí cũng như các thể loại khác thuộc loại hình kỉ (hỏi kí, tự truyện, nhật kí, phóng sự, kí sự) coi trọng việc sử dụng các chỉ tiết, sự kiện mang thông tin xác định, có thể kiểm chứng.

Chi tiết, sự kiện hiện thực là loại chỉ tiết, sự kiện có thật trong đời sống, tồn tại một cách khách quan.

Đối với phóng sự, nhật kí, việc kết hợp chỉ tiết, sự kiện hiện thực với trải nghiệm, thái độ và đánh giá của người viết vừa thể hiện được tính xác thực của thông tin vừa đem lại cho người đọc những nhận thức sâu sắc gắn liền với cái nhìn, tình cảm của tác giả về thông tin được phản ảnh trong văn bản.

(Nguyễn Thành Thi, "Ngữ Văn 12, tập 1,Chân trời sáng tạo, NXB Giáo dục Việt Nam, 2022,tr. 100")